تماس ناشناس از سـوئـد!

فاتحان نوبل فیزیک امسال

جایزه نوبل فیزیک 2019 به‌طور مشترک در دستان یک کیهان‌شناس و دو اخترشناس قرار گرفت. نیمی از این جایزه به جیمز پیبلز، فیزیکدان کانادایی به پاس مطالعاتی که منجر به شناخت بهتر ما از کیهان شده است و نیمی دیگر به طور مشترک به مایکل مه‌یر و دیدیه کوئلوز، منجمان سوئیسی به‌خاطر کشف نخستین سیاره فراخورشیدی به دور ستاره‌ای خورشید مانند، تعلق گرفت.
پیبلز که اکنون 84 سال دارد، در مصاحبه‌اش اشاره می‌کند که صبح زود با صدای تلفن از خواب بیدار شد، تلفن در آن وقت صبح معمولا حاوی خبری ناگوار یا «این‌چنین» است. البته استثنائا خبری «این‌چنین» همان خبر دریافت جایزه نوبل بود!
24 سال از کشف نخستین سیاره فراخورشیدی می‌گذرد و تا به امروز بیش از 4000 سیاره فراخورشیدی در کهکشان راه‌شیری کشف شده است. مه‌یر و کوئلوز هر دو به دنبال پاسخ پرسش‌هایی بودند، مانند: آیا ما در عالم تنها هستیم؟ آیا در جای دیگری از کیهان آثار حیات وجود دارد؟
در زمان اعلام نتایج مه‌یر که برای سخنرانی به اسپانیا رفته بود قبل از ترک هتل، اتفاقی تصمیم می‌گیرد تا لب‌تاپش را روشن کند و ناگهان با سیل عظیم پیام‌های تبریک روبه‌رو می‌شود و کوئلوز در میانه نشستی علمی که شرکت کرده بود، این خبر هیجان‌انگیز را دریافت می‌کند.

شیمیدان‌های برنده نوبل 2019

نوبل شیمی امسال به پاس تلاش برای توسعه باتری‌های لیتیوم - یون به‌طور مشترک به سه پژوهشگر به نام‌های جان بی گوادیناف از ایالات متحده آمریکا، استنلی ویتینگهام از بریتانیا و آکیرا یوشینو از ژاپن اعطا شد. گرچه یکی از مهم‌ترین گزینه‌های برندگان نوبل خلاقیت است، اما به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر به تحقیقات موثر در حوزه محیط‌زیست نیز توجه نشان داده می‌شود. باتری‌های لیتیوم - یون زندگی ما را متحول کرده‌اند و کاربرد گسترده‌ای در همه عرصه‌ها دارند؛ از باتری موبایل گرفته تا تبلت‌ها و خودروهای الکتریکی. این باتری‌ها امکان ذخیره انرژی تولید شده با صفحه‌های خورشیدی، باد و دیگر منابع تجدیدپذیر را میسر ساخته و از این طریق وابستگی جهان را به سوخت‌های فسیلی که از عوامل گرمایش جهانی است، کاهش و به حفظ محیط‌زیست کمک می‌کنند.
جان بی گوادیناف با 97 سال سن، مسن‌ترین پژوهشگری است که تاکنون موفق به کسب جایزه نوبل شده است. وی درست در روز اعلام نتایج نوبل شیمی به لندن رفته بود تا مدال کاپلی (Copley) قدیمی‌ترین جایزه علمی دنیا را از انجمن سلطنتی بریتانیا دریافت کند. قطعا هیچ‌چیز شیرین‌تر از دریافت دو مدال از بزرگ‌ترین مدال‌های علمی جهان، آن هم در یک روز نیست!
استنلی ویتینگهام بر خلاف برنده‌هایی که تا به اینجا معرفی کردیم، به‌جای ساعت 5 صبح، تماس آکادمی نوبل را در ساعت 11 و 15 دقیقه صبح 17 مهر دریافت کرد. آکیرا یوشینو نیز مثل هر صبح که به محل کارش می‌رفت، وقتی از مقابل دکه روزنامه فروشی رد می‌شد با دیدن عکسش به همراه پیام‌های تبریک در تیتر یک روزنامه‌ها، از برنده شدنش مطلع شد!

برندگان نوبل فیزیولوژی 2019

ویلیام کیلین با ۶۱ سال سن و عضو موسسه پزشکی هاروارد هیوز به همراه گِرگ سمنزا ۶۳ ساله و مدیر تحقیقات عروقی موسسه مهندسی سلول دانشگاه جانز هاپکینز از آمریکا و سر پیتر راتکلیف با ۶۵ سال سن و مدیر پژوهش‌های بالینی موسسه فرانسیس کریک در لندن به صورت مشترک نوبل پزشکی و فیزیولوژی ۲۰۱۹ را به پاس مطالعات چند ساله خود درباره «چگونگی درک سلول‌ها از میزان اکسیژن در دسترس و چگونگی سازگاری خود با آن» را از آن خود کردند.
حیاتی بودن اکسیژن برای حیات ما واضح است اما مکانیسم مولکولی که نشان دهد سلول دقیقا به کمبود یا افزایش اکسیژن چه پاسخی می‌دهد و چگونه با آن تطبیق پیدا می‌کند، پیش از این مطالعه نشده بود. کار این سه دانشمند یعنی چگونگی تطبیق سلول با کم و زیاد شدن اکسیژن در بسیاری موارد از جمله بارداری، بیماری کمبود اکسیژن در ارتفاعات زیاد، کم‌خونی (آنمی)، سرطان و ترمیم زخم کاربرد دارد.
نکته جالب نوبل پزشکی امسال اینجاست که مقاله راتکلیف در سال 1371/ 1992 با عنوان «پاسخ سلول‌ها» هنگام تغییر سطح اکسیژن از سوی مجله نیچر رد شد و امروز با گذشت 27 سال راتکلیف به همراه کیلین و سمنزا راهبرد‌های نویدبخشی را برای مبارزه با کم‌خونی، سرطان و بسیاری بیماری‌های دیگر باز کرده‌اند.
کیلین و سمنزا ساعت 5 صبح با صدای زنگ تلفن خانه‌شان از سوی آکادمی سوئد، بیدار شدند و تنها چند دقیقه بعد با صدایی خوشحال و خواب‌آلود، پاسخگوی اولین مصاحبه تلفنی خود با سردبیر وبگاه نوبل بودند!

زوج دانشمند برنده نوبل اقتصاد

اعضای آکادمی سلطنتی علوم سوئد، پروفسور ابهیجیت بانرجی استاد هندی-آمریکایی دانشگاه ام‌آی‌تی و همسرش پروفسور استر دوفلو که تابعیت
فرانسوی - آمریکایی دارد، همراه پروفسور مایکل کرِمر از دانشگاه هاروارد را به پاس نقش قابل توجه مطالعات‌شان در یافتن عوامل تاثیرگذار بر کاهش فقر جهانی شایسته دریافت جایزه نوبل ۲۰۱۹ دانستند. گرچه اغلب گفته می‌شود ریشه‌کن‌کردن فقر، ایده‌ای غیرعملی و دور از انتظار است، اما این سه اقتصاددان توضیح می‌دهند با برداشتن گام‌های عملی می‌توان فقر را در جهان کاهش داد. آنها برای کمک به مردم، سعی در به‌دست‌آوردن درکی عمیق از زندگی و رفتار مردم دارند تا بتوانند با سیاست‌هایی موثر آنها را از فقر نجات دهند و چون رفتارهای انسانی گاهی غیرقابل پیش‌بینی و دور از انتظار است، آزمایش‌های میدانی ترتیب دادند تا پیچیدگی فقر، علت انتخاب این‌گونه زندگی‌کردن و پاسخ بسیاری از سوالات دیگر را پیدا کنند. آنها به جای این‌که تنها با نگاهی کلی و با یک رویکرد نظری به معضل فقر بپردازند، مسائل خُرد (مانند ضعف در سیستم آموزشی) مرتبط با این معضل پیچیده و فراگیر را در کانون توجه خود قرار دادند.
نکته برجسته نوبل اقتصاد امسال، اعطای آن به یک زوج بوده است. دوفلو، جوان‌ترین و دومین زن برنده جایزه نوبل اقتصاد است. انتخاب او علاوه بر این‌که زنان را به طی مدارج علمی تشویق می‌کند، نشان می‌دهد که علم اقتصاد می‌تواند به طور مستقیم برای حل مشکلات به مردم کمک کند، در حالی که اغلب تصور می‌کنند اقتصاد فقط درباره بازار سهام است. بانرجی و دوفلو نیز صبح زود با صدای زنگ تلفن آکادمی نوبل از خواب بیدار شدند! اما جالب اینجاست احتمالا با وجود خوشحالی فراوان چطور بانرجی دوباره توانسته برای 40 دقیقه به‌خواب برود و خود را برای یک روز شلوغ و مصاحبه‌های خبری پشت سر هم آماده کند؟! آقای کرمر هم از طرف همکار سوئدی خود پیامی در اسکایپ دریافت کرد با این مضمون که می‌خواهد سریعا با او صحبت کند. ولی کرمر فکر کرده بود حساب کاربری همکارش هک شده است و در حال فرستادن این یادداشت برای او بود که ناگهان همکارانش که زودتر خبر را دریافت کرده بودند او را شگفت‌زده کردند!

انتقادها به برنده امسال نوبل ادبیات

شاید بتوان گفت اهدای نوبل ادبیات، جنجالی ترین نوبل امسال بود. از سوی دیگر جایزهِ به حال تعلیق درآمده سال گذشته را همراه با جایزه امسال اهدا کردند. زیرا سال گذشته چهار نفر از اعضای کمیته نوبل به‌دلیل رسوایی اخلاقی از سمت خود استعفا داده بودند و از طرفی دیگر انتخاب پیتر هانتکه بود که انتقادهای گسترده‌ای به همراه داشت.
نوبل ادبیات 2018 به اولگا توکارچوک لهستانی 57 ساله اهدا شد. وی برای جمع کردن دیدگاه‌های متناقض متعدد برای به‌دست آوردن یک دید کلی و گذشتن از مرزهای رایج به کمک قدرت خیال‌پردازی و اشتیاق پایان‌ناپذیرش، شایستگی کسب این جایزه را از آن خود کرد و جزو 15 زنی است که موفق به دریافت نوبل شده‌اند. اما نوبل ادبیات 2019 به پیتر هانتکه نمایشنامه‌نویس و رمان‌نویس اتریشی رسید. وی در سال 1385/ ۲۰۰۶ در مراسم تشییع جنازه اسلبودان میلوشویچ، جنایتکار جنگی صربستان شرکت کرده بود. گرچه نبوغ زبانی هانتکه برای کشف پیرامون و ویژگی‌های تجربه‌های انسانی معیار انتخاب هیأت داوران بوده، اما این جایزه همواره تاثیری سیاسی داشته و انتقاد بسیاری برانگیخته است.

ریحانه رادی

دانش

nobelprize.org و bbc ، euronews ، Deutsche Welle ، sandiegouniontribune.com :منابع