از پاکبانی در محرم تا آزادکردن زندانی

چراغی که شش سال پیش صادق پناهی، در اردبیل با همراهی افرادی که تعدادشان کمتر از انگشتان دست بود روشن کرد، حالا به مشارکت بیش از هزار نفر انجامیده؛ اتفاقی خوب که پناهی درباره‌اش به ما می‌گوید: «سال‌92 بود که ما فعالیت‌مان را در استان اردبیل شروع کردیم، آن هم در برهه‌ای که توجه به بحث محیط‌زیست و مخصوصا بحث توسعه پایدار ،جایگاه زیادی در گفت‌وگوهای دولتمردان، نخبگان و حتی مردم نداشت و همین مساله باعث شد ما برای ورود به این بحث‌انگیزه پیدا کنیم.»
پناهی که عضو شورای هماهنگی شبکه محیط‌زیست کشور هم است، در توضیح بیشتر می‌گوید: «آن موقع من دانشجوی مرمت آثار و بناهای تاریخی بودم و یک روز به‌واسطه رشته تحصیلی‌ام، درباره فرونشست تحقیقی می‌کردم و به طور تصادفی به بحث فرونشست در منطقه آبی بیگلو در استان اردبیل رسیدم. اصولا فرونشست‌ها، اولین زمزمه‌های بیابان‌زایی در یک منطقه هستند و این برای من خیلی عجیب بود که در جایی مثل آبی بیگلوی استان اردبیل که معروف است به طبیعتش، اتفاقی درحال رخ دادن است که منجر می‌شود به آغاز بیابان‌زایی. این موضوع آن موقع برای من خیلی عجیب و تکان‌دهنده بود چون خودم هم ساکن این منطقه بودم و از نزدیک آن را می‌شناختم.»
همین موضوع، همین کابوس بیابان شدن یک منطقه سرسبز، بهانه‌ای شد برای تشکیل انجمن دید‌بان طبیعت اردبیل؛ «آن موقع که ما کار را شروع کردیم تعدادمان کمتر از انگشتان یک دست بود اما کم‌کم این گروه بزرگ شد و دلیلی که گروه ما را به یکی از انجمن‌های شاخص محیط‌زیستی کشور تبدیل کرد، بحث پاکبانان محرم اردبیل بود به‌طوری‌که در این برنامه هزار داوطلب دور هم جمع شدند و به این ترتیب ما موفق شدیم در حوزه آگاهی‌سازی عمومی بحث محیط‌زیست، بیشترین جلب مشارکت را در یک برنامه فیزیکی در کشور انجام بدهیم که خیلی مورد توجه قرار گرفت و ما به‌خاطر همین طرح، لوح تقدیر سیزدهمین دوره جایزه دکتر تقی ابتکار را هم گرفتیم.

پاکبانان محرم اردبیل
با این‌که زمزمه فعالیت‌های محیط‌زیستی و مشارکت در جمع‌آوری زباله در ایام محرم، امسال در چند شهر کشورمان شنیده شد اما اردبیلی‌ها یکی از پیشتازان این طرح هستند و جالب این‌‌که پیشنهاد این طرح در اردبیل از سوی امام جمعه این استان مطرح شده، یعنی آیت‌ا... سیدحسن عاملی که جزو امام جمعه‌هایی است که علاوه بر مسائل اجتماعی و سیاسی و مذهبی، دغدغه محیط‌زیستی هم دارد. پناهی در این باره می‌گوید: ما در اردبیل امام جمعه‌ای داریم که واقعا خیلی قبل تر از ما دغدغه محیط‌زیستی داشته، به‌عنوان مثال، ایشان بحث قاچاق چوب را رصد می‌کنند، بر بحث محل دپوی زباله‌ها نظارت دارند، در بحث گردنه حیران سال 85 به رئیس‌جمهور نامه نوشتند که جلوی تخریب‌ها گرفته شود و واقعا حضور فعالی در این عرصه دارند. ایشان در یکی از جلساتی که با شهردار اردبیل داشتند، توصیه کرده بودند از ظرفیت ویژه عزاداری‌های اردبیل برای بحث محیط‌زیستی و مدیریت پسماند هم استفاده شود. این پیشنهاد ایشان، واقعا مناسب و بجا بود چراکه ما وقتی به سابقه عزاداری مردم اردبیل نگاه می‌کنیم، می‌بینیم در یک قرن گذشته، همیشه دسته‌ای در مراسم عزاداری حضور داشت به اسم دسته سپورها که اینها وظیفه‌شان این بود که مسیر را پاکسازی کنند و اجازه نمی‌دادند شهر کثیف شود. از همین جا بود که جرقه طرح پاکبانان محرم در ذهن ما زده شد و درحقیقت این حرکت تکرار همان الگو و آغاز همکاری ما با شهرداری بود. به این ترتیب که ما مشارکت‌های مردمی را به این طرح جلب کنیم و شهرداری هم پشتیبانی تدارکاتی را انجام بدهد.
نتیجه این طرح، مشارکت صد نفر در سال 92 در طرح پاکبانان محرم اردبیل بود، جمعیتی که رفته رفته زیادتر شد و حالا به هزار نفر رسیده است.
فعالیت گروه دیدبان طبیعت اردبیل اما فقط به بُعد عمومی خلاصه نشده و حالا مدت‌هاست که رویکرد آموزشی و بُعد تخصصی هم به خود گرفته است: همه تلاش ما این بود که چند بُعدی باشیم، مثلا یک سری از دانشجویان محیط‌زیست با ما در زمینه حفاظت و پایش سیاهگوش در استان اردبیل همکاری می‌کنند، سیاهگوش یکی از گونه‌های درمعرض خطر استان ماست و این گروه با دوربین‌های تله‌ای با همکاری محیط‌بانان این کار را انجام می‌دهند. بجز این در بحث برگزاری دوره‌های آموزشی برای افراد داوطلب هم فعالیت می‌کنیم که معتقدیم یکی از بخش‌های ضروری فعالیت ماست.»

جمع‌آوری زباله از طبیعت
زباله حتی اگر طلای کثیف لقب گرفته باشد، باز هم دفع آن از چالش‌های اصلی مدیریت شهری و زیست‌محیطی است؛ چالشی که وسعتش از زباله‌های شهری فراتر رفته و تا دامن طبیعت هم کشیده شده و همین مساله پای انجمن‌های محیط‌زیستی زیادی را برای جمع‌آوری زباله به طبیعت باز کرده، اتفاقی که خواه‌ناخواه برای بچه‌های انجمن دید‌بان طبیعت اردبیل هم رخ داده: «ما در اردبیل تورهای گردشگری زیادی داریم و به واسطه فعالیت این تورها، گردشگران زیادی وارد طبیعت می‌شوند. به همین دلیل ما سعی کردیم یک پیوست محیط‌زیستی را به مرحله اجرا در بیاوریم و از این تورها بخواهیم که موضوع نریختن زباله را در برنامه‌هایشان لحاظ کنند. در کنار این موضوع با اعضای داوطلب انجمن اقدام به پاکسازی جنگل فندق‌لو، منطقه گردشگری بولاغلار، شهرستان نیر و پناهگاه سبلان کردیم و جمع‌آوری چند تن زباله نتیجه این پاکسازی‌ها بود که همه آنها را بسته به منطقه مورد نظر، با هماهنگی به شهرداری‌ها تحویل دادیم.»

اردبیل و توسعه پایدار
توسعه پایدار، امروزه یکی از موضوعات اصلی و مورد بحث محافل و برنامه‌ریزی‌هاست، فرآیندی که قرار است آینده‌ای مطلوب را برای جوامع بشری به ارمغان بیاورد، آینده‌ای که در آن نیاز‌های جامعه انسانی بدون آسیب رساندن به یکپارچگی، زیبایی و ثبات نظام‌های حیاتی برطرف می‌شود. این بحث حالا مدتی است که مورد توجه بچه‌های این گروه محیط‌زیستی در اردبیل قرار گرفته و آنها پویشی را با عنوان اردبیل شهر پایدار راه‌اندازی کرده‌اند: «ما چند مقوله اساسی را برای این موضوع تعریف کردیم، برای مثال بحث تولید زباله شهروندان اردبیلی را با میانگین کشوری مقایسه کردیم و دیدیم که دوبرابر میانگین کشوری زباله تولید می‌کنیم یا این‌که سرانه فضای سبز را مقایسه کردیم و دیدیم نصف میانگین کشوری فضای سبز داریم. از نظر استفاده از منابع انرژی، آب‌های زیرزمینی و ...هم مقایسه‌های لازم را انجام دادیم و در نهایت دیدیم که ما در حوزه مصرف مشکل داریم. یعنی منابع در اختیار داریم اما این منابع هدر می‌رود و در نتیجه تلاش پویش ما این است که سبک زندگی مردم شهرمان را تغییر دهیم تا به توسعه پایدار برسیم.»

در بطری‌های زندانی آزاد کن!
درِ بطری‌های پلاستیکی سال‌هاست برای دوستداران محیط‌زیست، حکم معجزه را دارند و می‌توانند به جای این‌که راهی سطل زباله شوند، کنار هم قرار بگیرند و یک اتفاق خوب را رقم بزنند. حکایت کنار هم قرار گرفتن این درِ بطری‌های ساده برای بچه‌های انجمن دیده‌بان طبیعت اردبیل هم سرانجام خوشی داشته و آنها با آن ویلچر خریده، زندانی آزاد کرده و داروی مورد نیاز بیماران نیازمند را تهیه کرده‌اند: «ما برای جمع‌آوری این درِ بطری‌ها فراخوان دادیم و از کافه‌ها، رستوران‌ها و خانه‌های مردم این درِ بطری‌ها را جمع کردیم و سعی کردیم به این حرکت‌مان یک بُعد معنوی هم بدهیم و همین‌جا بود که به ایده آزاد کردن زندانیان بدهکار رسیدیم. در کنار این موضوع بحث خرید دارو برای بیماران نیازمند هم مطرح شد و سعی کردیم موضوع خرید ویلچر را هم مدنظر قرار دهیم.»

مینا مولایی
ایران