از لباس احرام تا جانماز

احرام‌بافی در لغت: احرام بافی یکی از رشته‌های پارچه‌بافی سنتی است. پارچه‌ای که از الیاف پشم و پنبه بافته می‌شود و چون به عنوان پوشش احرام در اجرای مناسک به کار برده می‌شد، احرامی نامیده شد. پارچه احرام با تار و پودی از پنبه است که معمولا در اندازه‌های ۷۰×100 و ۹۰×120 سانتی‌متر تولید می‌شود. در قدیم هم احرامی با عرض ۷۰ سانتی‌متر دارای ۲۲چله و با عرض ۹۰ سانتی‌متر با ۲۸ چله تولید می‌شد. این روزها، احرامی نه جنبه لباس احرام که در کاربرد دیگری استفاده می‌شود. استفاده به عنوان سجاده، زیرانداز، روپله‌ای، رومبلی، رومیزی، کیف، پشتی، روتختی، پادری و روفروشی از کاربردهای آن است.
جغرافیا: از مهم‌ترین مراکز بافت احرامی‌بافی شهرهای شوشتر، دزفول، بهبهان، سوسنگرد و مسجد سلیمان است.
تاریخچه:‌ عمر احرامی‌بافی، به اندازه پیدایش نساجی سنتی، یعنی حدود 7000 سال پیش است. این نوع بافت پارچه درواقع از زیرشاخه‌های جاجیم‌بافی است؛ پارچه‌ای که در استان خوزستان تولید می‌شود.
وسایل موردنیاز:‌ در بافت این پارچه وسایل متنوعی مانند، دول‌او (گردونه)، بلول (ماسوره)‌، دک بلول گرنی (دوک ماسوره پیچ)، پره دک (چرخ دوک)، جیرجیرک (قرقره)، مکو (ماکو) و میل دک‌ها (میل دوک) استفاده می‌شود. دستگاه احرام‌بافی چوبی است و همه کارها هم دستی انجام می‌شود.
مراحل بافت:‌ مراحل بافت احرامی‌بافی زیاد زمانبر نیست و مراحل متنوعی دارد.
ایجاد دهنه‌کار:‌ نخ‌های تار و پود، باید به اصطلاح با هم درگیر شوند تا احرامی بافته شود. تقسیم نخ‌ها به دو دسته در این مرحله انجام می‌شود. تقسیمی که با کمک پا و فشاری که به دستگاه وارد می‌کند، انجام می‌شود. شلی یا سفتی پارچه با شدت فشار احرام‌باف تنظیم می‌شود.
پودگذاری:‌ یکی از کارهای مهم در پارچه‌بافی است که مسلما در احرام‌بافی هم انجام می‌شود تا
تار و پود بتوانند، بافته شوند.
دفه زدن: بعد از پودگذاری، دفه زدن انجام می‌شود. احرامی در این مرحله، به نخ‌های پود فشار می‌آورد تا نخ‌ها یکنواخت و منسجم شوند.
فشار آوردن به پاخو:‌ در مجموع در بافت احرامی، دو بار به پاخو (دار پارچه) فشار وارد می‌شود تا اندازه پارچه مشخص شود. یکی از آنها در ابتدا و دیگری بعد از دفه‌زدن است.
تاباندن منسوج به دور نورد: روش بافت احرامی به این شکل است که بعد از 40 سانتی‌متر بافت، بخش بافته شده، باید به دور نورد پیچیده شود. درواقع مانند بسیاری از بافت‌های سنتی ایرانی، برای پیچیدن بخش بافته شده هم، چله‌ها باید به سمت بافنده حرکت کند. مانند بسیاری از بافت‌های ایرانی مانند گلیم و جاجیم، احرامی برای این که بین بافت و لبه، فاصله‌ای نیفتد، لبه بخش بافته شده را به کناره‌های دستگاه‌ها متصل می‌کند، کاری که اگر انجام نشود، ادامه بافندگی دیگر ممکن نمی‌شود.
قرارگیری متید: احرامی برای جلوگیری از جمع شدن بافته و تثبیت پهنا در زمان بافندگی، سوزن‌هایی را روی دو لبه دار بافندگی قرار می‌دهد تا از جمع شدن پارچه جلوگیری کند.
نقش احرامی‌بافی:‌ در احرامی‌های اصیل خوزستان، نقش مایه‌هایی اختصاصی با الهام از فرهنگ قومی منطقه خوزستان است. اغلب نقش‌های این پارچه، ریشه‌ای هندسی و متقارن دارند. به خاطر ماهیت بافت این نوع پارچه، اجرای نقوش گردان یا منحنی امکان‌پذیر نمی‌باشد. رایج‌ترین نقش‌های احرامی، مستطیل، راه‌راه، لوزی، پروانه، خشتی، محراب، حوض، کاج، دندانه موشی، شانه، خشت، آجرکار و عروس هستند.
احرامی که در استان خوزستان تولید می‌شود کاملا متفاوت از آنچه در یزد بافته می‌شود، است.

لیلا شوقی
خبرنگار