مجلس تعزیه‌ای به نام مختارنامه

در این 9 سال، تلویزیون به قدری در محرم، سراغ سریال مختارنامه و محصولات جانبی آن مثل تدوین چند فیلم سینمایی، کلیپ‌ها و... رفته است که دیگر تصور محرمی بدون مختارنامه، تصویر بعیدی به نظر می‌رسد. چنانچه عدم پخش فیلم روز واقعه در محرم هم تقریبا امری محال است. اما چرا مختارنامه، عملا به تنها نمونه قابل تکیه حوزه نمایشی تلویزیون و حتی سینمای ما درباره عاشورا بدل شده است؟ واقعیت این است همه آنها که برای چندمین بار بیننده سریال مختارنامه‌اند، به نفس و محتوای آن توجه دارند.
برای آنها دیگر این‌که فریبرز عرب‌نیا نقش مختار را بازی می‌کند یا فرهاد اصلانی، ابن زیاد شده یا رضا کیانیان یا نقش ابن‌زبیر را بازی می‌کند، اهمیت چندانی ندارد. مخاطبان مختارنامه، تمام سکانس‌های سریال از بر هستند و پایان داستان را می‌دانند ولی به خاطر حال و هوای محرمی جامعه، به آن علاقه‌مندند.
درست مثل بازپخش سریال یوسف پیامبر که در هر بار دیده شدن، مخاطبان به‌عنوان قصه‌ای برآمده از قرآن به آن توجه دارند و نه سریالی که مصطفی زمانی یا کتایون ریاحی در آن بازی می‌کنند. ملموس‌ترین مثال برای تداوم استقبال از بازپخش مختارنامه، تکرار مجالس تعزیه در محرم هر سال است. سال‌هاست در دهه‌های اول محرم، نسل به نسل در تکیه‌های روستاها و شهرهای مختلف، مجالس تعزیه برپا می‌شود. هر روز دهه هم یک مجلس ثابت را اجرا می‌کنند اما تکیه‌ها از جمعیت پر می‌شود و حاضران بدون توجه به تغییر احتمالی شبیه‌خوانان و... اشک می‌ریزند. با این نگاه صداوسیما از مختارنامه، کارکردی تعزیه‌وار ساخته است و آن را به صورت مجالس تعزیه روی آنتن می‌فرستد. با این حال چرا مختارنامه این جایگاه را پیدا کرده است؟
آنچه در دو دهه اخیر (یک دهه ساخت سریال و حدود یک‌ دهه پخش و بازپخش آن) از مختارنامه دیده، شنیده و نوشته است، چه گزارش، چه نقد، چه مصاحبه، همه و همه گواه این است که سریال مختارنامه، تراز بالای نمایش در سینما و تلویزیون کشورمان است و نماد ساخت اثر نمایشی فاخر تاریخی محسوب می‌شود. کلاس ساخت سریال که تمام عوامل و ارکان آن ایرانی‌اند، کاملا جهانی است و در حوزه هنر نمایش جهان اسلام کم‌نظیر به شمار می‌آید.
توجه ویژه به داستان و ترفندهای دیالوگ‌نویسی تاریخی قابل فهم که تخصص داوود میرباقری است در کنار ترکیب گسترده‌ای از بازیگران خبره، دکورهای عظیم و صحنه‌سازی‌های بزرگ از مختارنامه، پروژه‌ای فاخر ساخته است که حتی هم‌اکنون و یک دهه بعد از پایان ساخت آن، نه تنها تاریخ انقضا ندارد بلکه هنوز ساختاری قابل تحسین و تمجید دارد.
در یک دهه اخیر حداقل دو پروژه بزرگ سینمایی تاریخ اسلام با کارگردانان نامدار و بودجه‌هایی به مراتب هنگفت‌تر با عوامل غیر ایرانی، ساخته شد که سرنوشت‌شان نشان می‌دهد مختارنامه چه اثر موفق و موثری است. در کنار ساختار خود مختارنامه باید به این نکته هم توجه داشت که ساخت سریال‌های مناسبتی محرم مانند دو همتای مناسبتی دیگرش یعنی نوروز و رمضان چندان مورد اقبال و فراگیر نیست.
این درست است که سریال‌های شب دهم، پریدخت و روزهای اعتراض سریال‌های ماندگار این دوره مناسبتی در دو دهه اخیرند، ولی در شب‌های محرم و به خصوص دهه اول، مخاطبان به واسطه حضور در تکایا و... فرصت کمتری برای تلویزیون‌دیدن دارند که این ماجرا برعکس رمضان است که در زمان افطار، همه پای سفره افطار روبه‌روی تلویزیون می‌نشینند. برای همین هم تلویزیون به جای سریال مناسبتی محرمی سراغ پخش سخنرانی‌ها و مداحی‌ها رفته است. در خلأ نبود اثر نمایشی قابل اعتنا
و با احترام به سازندگان سریال‌های مناسبتی محرمی که عموما از دهه دوم روانه آنتن می‌شوند، عملا بار آنتن‌های تشنه محرم را مختارنامه و بازپخش آن پر می‌کند.
این شب‌ها که شبکه‌های چهار و آی‌فیلم مشغول بازپخش سریال مختارنامه‌اند، بیش از پیش آرزومندیم که داوود میرباقری، ساخت سریال سلمان‌فارسی را وارد فاز اجرا کند. خیال همه هم بابت این‌که او سریالی در بالاترین حد استاندارد خواهد ساخت، راحت است، چون مختارنامه و جایگاه رفیع آن در تاریخ سریال‌سازی تلویزیون ایران، شاهدی بر این ادعاست.

احسان ناظم بکایی
روزنامه‌نگار