میانه خانه و اداره

زندگی یا کار؟

یکی از اصلی‌ترین کارهایی که از دیرباز خانم‌ها انجام می‌دادند، رسیدگی به کارهای خانه بوده است؛ به‌طوری که مرد وظیفه کار کردن در بیرون از خانه را برعهده داشت و زن کارهای خانه را متقبل می‌شد و به نوعی جایگاه‌های تعیین‌شده‌ای داشتند. اما با گذر زمان و با تغییرات در سبک زندگی، این روند هم دگرگون شده است؛ به‌طوری که در حال حاضر بسیاری از خانم‌ها، همدوش همسران خود در بیرون از خانه کار ‌کرده و در تأمین هزینه‌های خانه کمک می‌کنند. اما با وجود این که کار کردن به وظایف خانم‌ها اضافه شده، هنوز هم بخشی از کارهای خانه جزو وظایف خانم‌ها باقی مانده و آنها بعد از فارغ شدن از کار و مراجعت به خانه، تازه باید به فکر پخت و پز، تمیز کردن خانه و رسیدگی به همسر و فرزندان باشند. اما خوشبختانه عده‌ای از مردان برای تقسیم کردن کارها، به همسرانشان کمک کرده و بخشی از این بار را از دوش آنها برمی‌دارند. برقراری تعادل بین کار و زندگی برای خانم‌های شاغل دشوار است و تنها با برنامه‌ریزی و مدیریت دقیق می‌توانند از پس آن برآیند؛ به همین دلیل یکی از مواردی که استرس زیادی را برای خانم‌های شاغل در پی‌ دارد، همین برقراری تعادل بین رسیدگی به امورات خانه و کار بیرون از منزل است.

خانه‌دارهایی که شاغل شدند

تا سال‌ها پیش اغلب خانم‌هایی که می‌شناختیم خانه‌دار بودند و تنها کاری که می‌کردند خانه‌داری و مراقبت از فرزندان و رسیدگی به همسر بود. اما با جلو رفتن زمانه، اوضاع هم تغییر کرده است. بسیاری از زنان دیگر حاضر به ماندن در خانه و تنها پرداختن به کارهای خانه بسنده نمی‌کنند و دوست دارند بخشی از انرژی خود را صرف کار در خارج از منزل کنند که علاوه بر سرگرمی، منبع درآمدی هم برای آنها تلقی می‌شود. در بسیاری مواقع، تنها به مساله درآمدی زنان شاغل پرداخته می‌شود و به چالش‌هایی که یک خانم شاغل در طول روز با آنها دست و پنجه نرم می‌کند، توجهی نمی‌شود. معمولا مسائلی که برای زنان شاغل از اهمیت بالایی برخوردار است و همیشه برایشان دغدغه فکری بوده و هست، برقراری تعادل بین زندگی و کار، درآمد برابر، آسیب‌هایی که در محیط کار با آن مواجه می‌شوند، فرصت‌های شغلی و مراقبت از فرزندانشان است.

بچه‌داری زنان شاغل

بدون‌شک، بچه‌داری یکی از دشوارترین دغدغه‌های خانم‌های شاغل است که بعضی مواقع حتی آنها را مجبور به ترک کار به‌طور موقت یا دائم می‌کند. فرصت نگذاشتن برای فرزندان آنها را از نظر عاطفی هم دچار معضلات و خلأهایی می‌کند و کودک یا نوجوان سعی‌می‌کند این خلأها را با پناه بردن به تلفن‌همراه و شبکه‌های مجازی و وقت گذراندن با هم‌سن و سالانش پر می‌کند که در بعضی مواقع تبعات جبران‌ناپذیری به‌دنبال دارد.

مرخصی شیردهی

به‌دلیل اهمیت بالای تغذیه نوزادان با شیر مادر، از نظر قانونی شرایطی برای خانم‌ها شاغل در نظر گرفته شده و کارفرمایان ملزم به رعایت آن هستند تا آنها بتوانند در زمان اشتغال به کار هم بتوانند امر شیردهی فرزندان خود را انجام دهند. این مادران می‌توانند روزانه یک ساعت مرخصی برای شیر دادن به نوزادشان داشته باشند. اما اگر منزل یا مهدکودک محل نگهداری نوزاد در نزدیکی محل کار مادر باشد، او می‌تواند مرخصی مجاز یک ساعته را به سه نوبت تقسیم کند. علاوه بر این، مادرانی که نوزاد خود را با شیر مادر تغذیه می‌کنند، می‌توانند با توافق کارفرما، یک ساعت زودتر از ساعت مقرر کاری، محل کار خود را ترک کنند.

زنان کارگر

در کنار زنانی که در اداره‌ها مشغول به کار هستند، عده‌ای هم به دلایلی در کارخانه‌ها و کارگاه‌ها فعالیت می‌کنند که قانون برای آنها تسهیلاتی مقرر کرده است. از نظر قانونی، انجام کارهای خطرناک، دشوار و زیان‌آور و حمل بارهای سنگین خارج از توان زنان برای آنها ممنوع است. این قانون به منظور رعایت وضعیت جسمانی آنها وضع شده تا با انجام این قبیل کارها آسیب نبینند که درواقع نوعی حمایت از آنها به‌شمار می‌رود. حداکثر وزن مجازی که زنان کارگر مجاز به حمل آن هستند، 20 کیلوگرم است. از سوی دیگر، برخلاف آنچه بیشتر در جامعه شاهد آن هستیم، قانونگذار، حقوق زنان کارگر را برابر با حقوق کارگران مرد قرار داده و در غیر این صورت، کارفرما متخلف محسوب می‌شود.

سن بازنشستگی

در بسیاری از کشورهای دنیا سن بازنشستگی برای زنان شاغل در مقایسه با مردان کم‌تر است و زودتر از موعد بازنشسته می‌شوند. در ایران هم طبق قانون، زنان پنج سال زودتر از مردان یعنی در 55 سالگی می‌توانند بازنشسته شوند. در این میان، چنانچه زن شاغلی 45 سال سن و 30 سال هم سابقه کار دارد، می‌تواند تقاضای بازنشستگی کند. اما سن بازنشستگی برای زنان کارگر کمی متفاوت است به گونه‌ای که آنها به‌دلیل دشوار بودن کاری که می‌کنند، بعد از 20 سال کار و 42 سال سن و به این شرط که در طول فعالیت خود حق بیمه پرداخت کرده باشند، می‌توانند بازنشسته شوند. مدتی پیش در لایحه برنامه پنجساله ششم توسعه، ماده‌ای مطرح شد که خانم‌های شاغل بتوانند بعد از 20 سال کار و 50 سال سن، به اختیار بازنشسته شوند که مورد تصویب مجلس قرار نگرفت.

ساعت کاری

رهبر انقلاب چند سال پیش خطاب به دولت فرمودند: «دولت باید به خانم‌هایی که کار تمام‌ وقت یا نیمه‌وقت را قبول کرده‌اند، با مرخصی‌ها، زمان بازنشستگی یا مدت زمان کار روزانه، کمک کند تا بتوانند به مسأله مادری برسند، به مسأله خانه‌داری برسند.» به همین منظور، در آذر 95 بود که قانون کاهش ساعات کار خانم‌های شاغلی که شرایط خاص دارند، ابلاغ شد. براساس این قانون، ساعات کار هفتگی خانم‌هایی که به طور رسمی، پیمانی و قراردادی هفته‌ای 44 ساعت در هفته کار می‌کنند اما به دلیل داشتن معلولیت شدید یا داشتن فرزند زیر شش سال یا همسر یا فرزندی که معلولیت شدید یا مبتلا به بیماری لاعلاج یا زنان سرپرست خانوار می‌توانند هفته‌ای 36 ساعت کار کنند و در عوض از حقوق و مزایای 44 ساعت کار هفتگی برخوردار شوند.

بارداری و مرخصی زایمان

یکی دیگر از دشواری‌های زنان شاغل بارداری و به دنبال آن زایمان است که باعث می‌شود ناخواسته مدتی را از کار دور باشند. از نظر قانونی و به منظور تسهیل حال زنان شاغل، یک مرخصی 9 ماهه برای آنها تصویب شده است که شرایط کار را برای آنها راحت‌تر می‌کند. در قانون قبلی، این مرخصی شش ماهه بود که متأسفانه برخی اداره‌ها از پذیرش مرخصی 9 ماهه سربازمی‌زنند و خانم‌ها به ناچار بعد از شش ماه باید در محل کار خود حاضر شوند. در واقع، مرخصی زایمان جزو سابقه کاری فرد حساب می‌شود و به همین دلیل عیدی و پاداش هم به آنها تعلق می‌گیرد. علاوه بر این، به این افراد کمک‌هزینه بارداری هم در قالب دستمزد مدت مرخصی زایمان پرداخت می‌شود. اما این کمک‌هزینه در شرایطی به آنها تعلق می‌گیرد که طی یک سال گذشته حداقل 60 روز کاری حق بیمه پرداخت کرده باشند، در زمان مرخصی زایمان از جای دیگری دستمزد دریافت نکرده باشند و در زمان تقاضای مرخصی مشغول به کار یا در مرخصی استحقاقی بوده باشند و این که زایمان مربوط به فرزند چهارم به بعد آنها نباشد؛ در غیر این صورت کمک‌هزینه شامل حال آنها نمی‌شود.
بسیاری از زنان شاغلی که از مرخصی زایمان استفاده کرده‌اند، با مشکلی جدی دست به گریبان‌ هستند، به‌طوری که بعد از آن، از کار اخراج می‌شوند. با تمام تلاش‌هایی که از نظر قانونی صورت گرفته، این مشکل همچنان باقی است. طبق آمار، به طور متوسط از هر سه زنی که از مرخصی زایمان 9‌ماهه استفاده می‌کنند، یک نفر آنها کار خود را از دست می‌دهد. این در حالی است که بسیاری از زنان شاغل به خاطر ترس از اخراج شدن و از دست دادن کار، زایمان و بچه‌دار شدن را به تعویق می‌اندازند. اگر مادر باردار با شرکت یا اداره‌ای که کار می‌کند قرارداد موقت داشته که پایان آن در مدت مرخصی زایمان باشد، همین مدت مرخصی زایمان هم به قرارداد اضافه شده و بعد از اتمام مرخصی، فرد باید در محل کار خود حاضر شود. قانون خوبی که برای حمایت از زنان شاغل و باردار تصویب شده، این است که کارفرماها نمی‌توانند کارمندان خود را در دوران بارداری، زایمان یا شیردهی اخراج کنند.

ندا اظهری