درس « گریس »

1. توقیف نفتکش براساس ادعاهای بی‌پایه
شش هفته قبل در تاریخ 13 تیر بود که تفنگداران دریایی انگلیس در یک نمایش شبانه به نفتکش گریس1 حمله کردند و آن را با ادعای این‌که حامل نفت ایران به سوریه بوده و تحریم‌های اتحادیه اروپا را نقض کرده، توقیف کردند.
اما این ادعایی بود که از جهات مختلف، مخدوش بود. اول این‌که نفتکش گریس1 در آب‌های بین‌المللی حرکت می‌کرد و نزدیک‌ترین آب‌های سرزمینی به محل نفتکش، آب‌های سرزمینی جبل‌الطارق بود که منطقه‌‌ای است مورد مناقشه میان انگلیس و اسپانیا. بر این اساس نیروهای انگلیسی به لحاظ قوانین بین‌المللی دریانوردی حقی برای توقیف این نفتکش نداشتند.
نکته دوم این‌که ادعای انگلیسی‌ها مبنی بر این‌که مقصد محموله نفتی ایران، سوریه بوده است صحت نداشت و عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر خارجه کشورمان در همان مقطع این ادعا را رد کرد و گفت: برخلاف ادعای انگلیس، مقصد آن کشتی سوریه نبوده و بندری که از سوریه نام بردند اصولا ظرفیت پذیرش چنین سوپرتانکری را ندارد.
هدف جای دیگری بوده و از آبراه بین‌المللی در جبل الطارق عبور می‌کرده و هیچ قانونی به دولت انگلیس این اجازه را نمی‌دهد که این نفتکش را متوقف کند.
نکته سوم این بود که ایران هیچ الزامی برای تبعیت از تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه سوریه ندارد و حتی خود اروپایی‌ها بارها از این‌که آمریکا تحریم‌های یکجانبه خود را علیه دیگر کشورها اعمال می‌کند، انتقاد کرده‌اند و معلوم نیست لندن با چه توجیهی با استناد به تحریم اتحادیه اروپا، محموله نفتی ایران را توقیف کرد.

2. نقشه از آمریکا، اجرا از انگلیس
از همان ابتدا مشخص بود توقیف محموله نفتی ایران از سوی انگلیس به سفارش آمریکا صورت گرفته است و مقامات اسپانیایی که کشورشان یکی از مدعیان آبراه بین‌المللی جبل‌الطارق است اعلام کردند انگلیس به درخواست آمریکا، نفتکش گریس 1 را توقیف کرده است.
دلیل آن هم مشخص بود چرا که دو هفته قبل از توقیف این نفتکش، یک فروند پهپاد 120 میلیون دلاری آمریکا به دلیل تجاوز به آسمان جمهوری اسلامی ایران توسط سپاه پاسداران سرنگون شد و دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور تندرو این کشور پس از خط و نشان کشیدن‌های فراوان، نتوانست هیچ کاری بکند و از این مسیر به دنبال انتقام گرفتن از ایران برآمد.جزئیاتی هم که درباره توقیف این نفتکش منتشر شد کاملا نشان داد این اقدام با برنامه‌ریزی قبلی صورت گرفته است؛ از جمله این‌که قوانین دولت محلی جبل‌الطارق، دقیقا ۳۶ ساعت قبل از گذر نفتکش از این منطقه، دستخوش تغییراتی شد که تفنگداران انگلیسی به‌راحتی بتوانند با استناد به این قوانین، نفتکش را اشغال و سپس توقیف کنند.

3. مقابله به مثل ایران
ایران از همان ابتدای توقیف گریس 1 از سوی انگلیس، این اقدام را دزدی دریایی خواند و از طریق رایزنی‌ و شکایت به مراجع بین‌المللی خواستار آزادی سریع آن شد.
در یکی از اولین واکنش‌ها محمدجواد ظریف، وزیر خارجه کشورمان، اقدام انگلیس در توقیف غیرقانونی نفتکش حامل نفت ایران را اقدامی نیابتی از سوی «تیم ب» دانست و با بیان این‌که دزدی دریایی انگلیسی‌ها یک بدعت خطرناک است بر ضرورت پایان یافتن آن تاکید کرد.
همچنین وزارت خارجه چندین بار سفیر انگلیس در تهران را احضار کرد و پس از گذشت چند روز از توقیف این محموله نفتی، رئیس‌جمهور با هشدار شدیدی به لندن گفت: شما آغازگر ناامنی هستید و تبعات آن را بعدا درک خواهید کرد. با وجود این هشدارها همچنان نفتکش گریس 1 در توقیف بود تا این‌که اتمام حجت رهبر انقلاب صورت گرفت و همان موقع مشخص شد ایران وارد فاز پاسخگویی عملی به دزدی دریایی انگلیس خواهد شد. رهبر انقلاب 25 تیر طی سخنانی با انتقاد بسیار شدید از دزدی دریایی انگلیسی‌های خبیث گفتند: عناصر مؤمن در جمهوری اسلامی این کارها را بی‌جواب نمی‌گذارند و در فرصت و جای مناسب پاسخ خواهند داد.
پس از بیانات رهبر انقلاب و دو هفته پس از توقیف گریس 1 بود که یک فروند نفتکش انگلیسی با نام«stena impero» هنگام عبور از تنگه هرمز توسط یگان شناوری منطقه یکم نیروی دریایی سپاه توقیف شد.
البته توقیف این نفتکش بر خلاف اقدام نیروی دریایی انگلیس که دزدی دریایی بود، براساس قوانین بین‌المللی و به دلیل تخلفاتی صورت گرفت که از سوی این نفتکش انجام شده بود. در همان مقطع سازمان بنادر و دریانوردی استان هرمزگان فهرستی از تخلفات این نفتکش را اعلام و به علت رعایت نکردن قوانین و مقررات بین‌المللی دریایی از یگان شناوری منطقه یکم نیروی دریایی سپاه، خواستار توقیف این نفتکش شد.
حسن روحانی، رئیس‌جمهور کشورمان چند روز قبل درباره دلایل توقیف این نفتکش توضیح داد وقتی با کشورهای مختلف در شرایط دوستی و همکاری به‌سر می‌بریم، ممکن است از بعضی تخلفات آنها در تنگه هرمز بگذریم، اما در شرایط فعلی، هیچ ضرورتی برای نادیده گرفتن تخلفات نمی‌بینیم و بر همین اساس، نفتکش انگلیسی که قوانین را نقض کرده بود متوقف شد.

4. لندن؛ از تهدید تا مصالحه
فردای توقیف شناور انگلیسی، ابتدا لندن مواضع سفت و سخت رسانه‌ای پیشه کرد و جرمی هانت از پاسخ مقتدرانه و البته حساب‌شده دولت انگلیس صحبت کرد. چند روز بعد هم در شرایطی که ترزا می، آخرین روزهای کاری خود را به عنوان نخست‌وزیر انگلیس سپری می‌کرد، دولت انگلیس جلسه فوق‌العاده‌ای برای بررسی این‌موضوع برگزار کرد، اما برخلاف خط و نشان‌های اولیه، اثری از اقدامات شدید و غلیظ در میان تصمیمات اتخاذ شده در این جلسات نبود. فقط انگلیسی‌ها تهدید کردند یک ناو جدید به خلیج‌فارس اعزام و تلاش می‌کنند ائتلافی با حضور کشورهای اروپایی برای حفاظت از خطوط کشتیرانی در خلیج‌فارس ایجاد کنند که البته این هم به شکستی دیگر برای لندن تبدیل شد.
البته پس از تغییر و تحولات اخیر در انگلیس و انتخاب بوریس جانسون به عنوان نخست‌وزیر جدید این کشور، لندن اعلام کرد به ائتلافی که از سوی آمریکا برای حضور در خلیج‌فارس در حال تشکیل است، می‌پیوندد.

5. فرستادن واسطه از سوی انگلیس
انگلیسی‌ها پس از خط و نشان‌های اولیه، مواضع خود را نرم کردند و کوشیدند از در مصالحه در آیند و جرمی هانت، وزیر خارجه وقت انگلیس در تماس تلفنی با وزیر خارجه کشورمان اعلام کرد، اگر اطمینان حاصل شود نفتکش ایرانی به سوریه نمی‌رود، آزادی آن تسهیل می‌شود.در این مدت انگلیسی‌ها واسطه‌هایی نیز به ایران فرستادند که از جمله آنها سفر چند ساعته عادل عبدالمهدی، نخست‌وزیر عراق به تهران و سفر یوسف بن علوی، وزیر خارجه عمان بود. پس از آن بود که به نوعی موضوع مبادله کشتی‌های توقیف‌شده از سوی ایران و انگلیس مطرح شد اما این اتفاق هم نیفتاد و توقیف محموله نفتی ایران ادامه یافت تا نهایتا پنجشنبه گذشته در شرایطی که هنوز نفتکش انگلیسی در توقیف ایران است انگلیسی‌ها نفتکش حامل نفت ایران را آزاد کردند.

6. آخرین سنگ‌اندازی‌های آمریکا
از دوشنبه گذشته اخبار ضد و نقیضی مبنی بر احتمال آزادی گریس1 منتشر شد و در شبکه‌های اجتماعی دست به دست چرخید. نهایتا روز پنجشنبه بود که رسانه‌های محلی جبل‌الطارق خبر از آزادی گریس 1 در ساعات آینده دادند و اعلام کردند دولت جبل‌الطارق، کاپیتان و سه نفر از اعضای کادر گریس ۱ را آزاد کرده است. اما لحظاتی قبل از آزادی این نفتکش، رسانه‌های بین‌المللی اعلام کردند وزارت دادگستری آمریکا خواستار توقیف و مصادره این کشتی به نفع آمریکا شده است. این درخواست فقط چند ساعت پیش از آن که دولت جبل‌الطارق آماده آزادی این کشتی بود، انجام شد اما قاضی دیوان‌عالی جبل‌الطارق با بیان این‌که درخواست آمریکا برای توقیف کشتی به دست دادگاه نرسیده، گفت: مجوز آزادی کشتی گریس ۱ را صادر کرده است. به این ترتیب تلاش‌های آمریکا که در آخرین لحظه قصد داشت مانع رفع توقیف نفتکش شود با شکست تحقیرآمیزی مواجه شد.
محمدجواد ظریف، وزیر خارجه کشورمان پس از انتشار خبر آزادی نفتکش گریس ۱ در توییتی نوشت: «آمریکا که در تحقق اهدافش از طریق تروریسم اقتصادی از جمله با محروم کردن بیماران سرطانی از دارو شکست خورده است، از نظام قضایی سوء‌استفاده کرده تا به اموال ما در آب‌های آزاد دستبرد بزند. این تلاش برای دزدی دریایی، نشانگر بی‌اعتنایی دولت ترامپ به قوانین است.»
البته آمریکا پس از آن‌که در تلاش‌های خود برای ممانعت از آزادی نفتکش ناکام ماند خدمه نفتکش گریس را تهدید به ابطال روادید کرده است.

7. ادعای اخذ تعهد از ایران
وزارت امورخارجه انگلیس در بیانیه‌ای به آزادی ابرنفتکش «گریس ۱» توسط دولت جبل‌الطارق واکنش نشان داد و مدعی شد که دولت‌ جبل‌الطارق از ایران ضمانت گرفته که این کشتی به سوی سوریه حرکت نکند. در ادامه این بیانیه آمده است: ایران باید به ضمانتی که داده پایبند بماند.
اما محمدجواد ظریف در واکنش به چنین ادعاهایی به یادداشتی که توسط سفارت کشورمان در لندن به وزارت‌خارجه انگلیس داده شده اشاره کرد و با تاکید دوباره بر این‌که توقیف ابرنفتکش «گریس ۱» توسط دولت جبل‌الطارق و نیروی دریایی انگلیس صد درصد نامشروع بوده در توئیتی نوشت: در یادداشت سفارتمان در لندن به وزارت امورخارجه انگلیس به توقیف نامشروع ابرنفتکش اعتراض، بیانیه‌های عمومی‌مان نسبت به مقصد این کشتی تکرار و شفاف‌سازی شده که تحریم‌های اتحادیه اروپا به ایران اطلاق نمی‌شود (موضع اکثر اروپایی‌ها نیز همین است). چیزی این حقیقت را تغییر نمی‌دهد که توقیف این نفتکش صد درصد نامشروع بوده است.»
سخنگوی وزارت خارجه کشورمان هم تاکید کرد: ایران هیچ تعهدی مبنی بر نرفتن نفتکش گریس-۱ به سوریه نداده است. سید عباس موسوی با بیان این‌که ایران در همه حوزه‌ها از جمله نفت و انرژی، از سوریه حمایت می‌کند، افزود: این کار قانونی است و به هیچ کشور ثالثی ربط ندارد. جمهوری اسلامی ایران به هر مشتری قدیمی و تازه‌ای که بخواهد، نفت خود را می‌فروشد.
موسوی با اشاره به توییت وزیر امورخارجه و سفیر کشورمان در لندن عنوان کرد: آنچه علنا اعلام کردیم صرف بیان واقعیت در مورد مقصد کشتی گریس 1 بود که از ابتدا هم قرار نبود به سوریه برود.
وی در مصاحبه با باشگاه خبرنگاران جوان تاکید کرد: از ساعات اولیه توقیف نفتکش اعلام کردیم که مقصد نفتکش سوریه نبوده و تا انتها هم بر سر همین حرف باقی مانده و تاکید کردیم که اگر هم مقصد نفتکش سوریه بود بازهم به کسی ربطی نداشت.
موسوی خاطرنشان کرد: درحقیقت آنها به‌خاطر خروج آبرومندانه از این اقدام غیرقانونی و دزدی دریایی، بحث تعهد را مطرح کردند.

8. تغییر نام گریس 1 به آدریان دریا
جلیل اسلامی - معاون دریایی سازمان بنادر و دریانوردی در تشریح آخرین جزئیات رفع توقیف نفتکش گریس1 و آماده‌سازی آن برای خروج از جبل‌الطارق گفت: طبق درخواست مالک کشتی هم اکنون این نفتکش تحت پرچم ایران است و نام آن به آدریان دریا تغییر یافت. در روزهایی که گریس یک در توقیف جبل‌الطارق بود کشور پاناما استفاده از گریس یک با پرچم این کشور را پایان داد.
وی همچنین بیان کرد: از منظر تامین سوخت و مواد خوراکی هیچ مشکلی وجود ندارد و پس از سوختگیری و تامین مواد خوراکی، بازدیدهای فنی و موتورخانه‌ای و بررسی تجهیزات، این نفتکش حرکت خود را آغاز می‌کند. اسلامی با بیان این‌که کارکنان و خدمه داخل نفتکش خود امکان بررسی تجهیزات و آماده‌سازی کشتی را دارند، افزود: مشکل خاصی در ادامه دریانوردی این نفتکش وجود ندارد.

مریم شریف‌زاده
سیاسی