همزیستی مسالمت‌آمیز مهاجران و بومیان دیجیتال

کسی به یاد نخواهد آورد!
گرچه امروز دنیا به سمت عدم قطعیت در حرکت است و پیش‌بینی‌ها ارزش خود را از دست داده‌اند، اما می‌توان حدس زد در آینده‌ای نه‌چندان دور کسی زندگی بدون اینترنت را به یاد نمی‌آورد. البته شاید این نوع از زندگی برای همیشه به تعدادی رکورد در پایگاه‌های داده تبدیل و ثبت شود، اما این را ‌که واقعا کسی بدون اینترنت بزرگ شده باشد و زندگی کند را به‌زودی دیگر روی زمین نخواهیم یافت. جذاب و ترسناک است که بخواهیم بگوییم دیگر روی این کره خاکی کسی نیست که بدون اینترنت زندگی کرده باشد. البته این روزها پروژه‌های مختلفی در جهان برای ایجاد راهکارهای مناسب برای کودکانی که در مواجهه با اینترنت قرار می‌گیرند، در حال اجراست. یکی از این پروژه‌ها در تلاش است قوانینی را برای استفاده کودکان وضع کند که در آن هم محتوا و هم نحوه دسترسی کودکان لحاظ شده و برای سنین مختلف منع قانونی در نظر گرفته شده است تا کودکان با توجه به سن و شناخت‌شان بتوانند از اینترنت استفاده کنند. احتمالا این نسل همان نسلی است که دیگر به یاد نخواهد آورد کسانی روی زمین زندگی می‌کردند که قبل از ظهور اینترنت به این دنیا آمده بودند و بدون آن زندگی می‌کردند.

مهاجران دیجیتال، بومیان دیجیتال
نسل اواخر دهه 50 و اوایل 60 به مهاجران دیجیتال معروف هستند. البته افرادی که قبل از این نسل هم به دنیا آمده‌اند می‌توانند به خواست خود یا به اجبار مهاجرت دیجیتال داشته باشند. به بیان ساده اگر افراد نسل‌های قبل برای پرداخت قبوض تلفن و آب و برق پای صندوق‌های بانک می‌رفتند، امروز همه آنها از روش قبلی مهاجرت کرده‌اند و با استفاده از ابزارهای الکترونیک و فناوری‌های روز، قبوض خود را پرداخت می‌کنند. اکنون حتی نسل‌های قبل‌تر از دهه 50 یعنی بسیاری از پدرها و پدربزرگ‌ها، مادرها و مادربزرگ‌ها نیز از گوشی‌های هوشمند استفاده می‌کنند و در شبکه‌های اجتماعی حضور دارند. مهاجران دیجیتال، کودکی خود را در باغ‌ها و کوچه‌های محل سپری کرده‌اند و لحظاتی که بیکار بودند بیشتر با دوستان سپری می‌شد. بازی‌های رایانه‌ای، نوجوانی برخی از آنها را شکل داده‌بود، البته بازی‌هایی که شاید امروز بسیار ساده به نظر برسند. از آتاری، میکرو و سگا گرفته تا بازی‌هایی که روی اولین رایانه‌ها اجرا می‌شد، همه نوجوانی و جوانی مهاجران دیجیتال را ساخته‌اند. در مقابل با نسلی مواجه هستیم که وقتی چشم به دنیا گشوده‌اند فناوری پیشرفت کرده بود و اینترنت وجود داشت. این نسل با اینترنت بزرگ شده و زندگی را به سبک دیگری تجربه کرده‌اند. دریای اطلاعات در دسترس آنها بوده و به هر چیز که می‌خواهند دسترسی دارند. نوع یادگیری این نسل با نسل‌های قبل متفاوت است و همیشه تلاش می‌کنند در کمترین فاصله زمانی به اطلاعات مورد نظر خود دسترسی پیدا کنند. این نسل به بومیان دیجیتال معروف هستند. کسانی که میزان تسلط‌شان به فناوری‌های روز برای نسل‌های قبلی قابل باور نیست.
بومیان دیجیتال در عصر فناوری به دنیا آمده‌اند و فناوری اطلاعات و ارتباطات برای آنها بسیار طبیعی و بخشی از زندگی روزمره است. از سنین کودکی با رایانه، اینترنت، گوشی و‌... آشنایی دارند و این ابزارها در دسترس‌شان بوده است. اجتماعی هستند و دوست دارند شبکه‌های اجتماعی آنلاین را تجربه کنند.
برای دریافت اطلاعات و یادگیری از منابع روز دنیا استفاده و سعی می‌کنند از آموزش‌های چندرسانه‌ای و آنلاین در کنار زندگی روزمره خود بهره ببرند. توانایی پردازش ذهنی موازی و غیرخطی را دارند، چندوظیفه‌ای و فعال هستند و به سرعت اطلاعات را پردازش می‌کنند؛ بنابراین به انجام همزمان چند وظیفه تمایل داشته و توانمندی تعویض یک وظیفه را با وظیفه دیگر دارند. با توجه به سبک زندگی‌شان، خستگی ذهنی بیشتری نسبت به خستگی جسمی را تجربه می‌کنند. معمولا تحمل محیط‌های کند و آرام را ندارند و علاقه‌مند هستند کارها را به سرعت انجام دهند. به دلیل میزان زیاد درگیری با فناوری، مهارت بالایی در استفاده از آن دارند. معمولا بومیان دیجیتال در فضای دیجیتال و با استفاده از ابزارهای دیجیتال مشغول به کار می‌شوند و از همین راه و با استفاده از همین ابزارها درآمد کسب می‌کنند.
چه چیز از دست رفته است؟
مساله مهمی که امروز با آن مواجه هستیم این است که اینترنت به چه میزان تغییرات در نسل جدید ایجاد کرده است؟ آیا اینترنت تاثیر مثبت روی زندگی دارد یا می‌تواند نقش مخرب را برای نسل بومیان دیجیتال ایفا کند؟ تحقیقات زیادی در این زمینه انجام شده، ولی نتایج تحقیقات اخیر نشان می‌دهد نسل جدید فقط کمی متفاوت‌تر از نسل قبلی است. نسل قبل بیشتر روی جلسات حضوری متمرکز بود، ارتباطات آنها رودررو بود و کمتر از فناوری‌های روز برای برقراری ارتباط استفاده می‌کرد، اما بومیان دیجیتال ترجیح می‌دهند با افراد بیشتری در ارتباط باشند و بیشتر ارتباطات آنها مجازی است و از راه دور این ارتباطات را برقرار می‌کنند. سبک زندگی بومیان دیجیتال کمی با نسل‌های قبلی متفاوت است. آنها سعی می‌کنند بیشتر در خانه باشند، از راه دور با دوستان خود ارتباط برقرار کنند، حتی از راه دور چند ساعتی را با دوستان خود به‌صورت آنلاین بازی کنند، بدون این‌که کنار هم باشند. فضای اجتماعی بین آنها به صورت مجازی شکل می‌گیرد. بومیان دیجیتال علاقه‌مند هستند فیلم‌های مورد علاقه خود را از طریق وب‌سایت‌های اشتراک‌گذاری فیلم بر اساس زمان مد نظر خود نگاه کنند و کمتر به مشاهده فیلم و سریال از طریق تلویزیون علاقه‌مند هستند. این نسل، خریدهای خود را اینترنتی انجام می‌دهد و حتی به درآمدزایی از همین ابزارها فکر می‌کند. اگر بخواهیم صادقانه صحبت کنیم، احتمالا نسل گذشته را باید پاک و بی گناه بدانیم! انسان‌هایی که با اینترنت بزرگ نشده و نتوانسته‌اند به دنیای اطلاعات دسترسی داشته باشند. سبک زندگی این افراد و نحوه دسترسی آنها به اطلاعات به نحوی بوده که از نگاه امروزی آنها کاملا معصومانه زندگی کرده‌اند، اما نسل جدید با اینترنت بزرگ شده و ‌گاه برخی از رفتارهای آنها در مواجهه با فناوری‌های جدید، نسل‌های گذشته را شگفت‌زده می‌کند.

اینترنت و تغییرات در مغز
حضور اینترنت باعث شده مدل‌های یادگیری تغییر کند. دانشمندان بر این عقیده هستند که مغز انسان با توجه به تغییرات سبک زندگی و استفاده روزافزون از اینترنت از لحاظ شناختی تغییر کرده است. انسان تجربه جدیدی از یادگیری را چشیده و از حافظه‌اش به‌عنوان یک حافظه بیرونی (خارج از سیستم رایانه‌ای) استفاده می‌کند. بومیان دیجیتال کمتر چیزی را حفظ می‌کنند، آنها تلاش می‌کنند سرنخ‌ها را به خاطر بسپارند و کمتر به سمت ذخیره‌سازی اطلاعات عظیم در مغز می‌روند. دسترسی ساده و آسان و کم‌هزینه به اینترنت موجب شده دسترسی به اطلاعات ساده و سریع شود. به این ترتیب فاصله بین دانستن و ندانستن بسیار کم شده است. دنیای عظیم داده در اختیار بومیان دیجیتال است و آنها برای آگاه شدن زمان زیادی را صرف نمی‌کنند، اما در این سؤال مهم مطرح است: کودکانی که در این سال‌ها به دنیا می‌آیند، آیا به اندازه کافی تمرین‌های شناختی را انجام داده‌اند و می‌توانند به‌راحتی یاد بگیرند؟ ممکن است اینترنت موجب شود این افراد کمتر تلاش کنند و بیشتر خود را وابسته به اینترنت و مطالب داخل آن بدانند. از طرف دیگر بسیاری از روان‌شناسان معتقدند اینترنت و جذابیت‌های فناوری‌های روز دنیا موجب می‌شود افراد بیش از پیش سرگرم شوند و فرصتی برای فکر کردن به خود و حضور در تنهایی نداشته باشند. این مشکل ممکن است باعث مشکلات عمده‌ای در زندگی معمول و واقعی انسان‌ها شود، چون آن چیزی که در فضای مجازی مطرح می‌شود و افراد آن را بازی می‌کنند با واقعیت‌ها فاصله زیای دارد، پس هر چقدر بتوان واقعیت را بیشتر بازی کرد احتمالا نتایج بهتری خواهیم گرفت.
نکته حائز اهمیت این‌که بسیاری از روان‌شناسان معتقدند در کنار استفاده از فناوری‌های روز و اینترنت افراد باید بازگشتی به گذشته داشته باشند و کارهایی را که نسل‌های قبل انجام می‌دادند، انجام دهد. مثلا روزی چند صفحه کتاب بخوانند، چند صفحه بنویسند، ساعتی از تلفن‌همراه خود دور باشند و پیاده‌روی کنند تا شاید هم‌زیستی خوبی بین دنیای دیجیتال و دنیای واقعی شکل بگیرد. راهکاری که شاید انجام آن بتواند جذابیت‌های حضور در دنیای دیجیتال را دو چندان کرده و کمک کند تا نسل کسانی که اینترنت نداشتند دیرتر از یادها برود.

محسن سمسارپور