ژنده‌پیل در وزارت ارتباطات

1. میترا حجار چه گفت؟
حریم خصوصی و شیخ احمد جام
حجار در این نشست که با موضوع حریم خصوصی در شبکه‌های اجتماعی برپا شده بود، در پاسخ به سوالی درباره تفاوت باطن آدم‌ها با ‌آنچه نشان می‌دهند، گفته: «این‌که می‌گویید انسان‌ها چهره‌ای نشان می‌دهند و به خلوت می‌روند، درباره همه اشخاص هست. درباره سیاستمدارها می‌تواند باشد، درباره ورزشگاه‌ها و آدم‌های عادی. من می‌خواهم چیزی به شما بگویم از کتاب انیس‌التائبین شیخ احمد جام: «نه هر که از حقیقت سخن گوید، حقیقت دارد و یا حقیقت داند/ همچنان که نه هرکس از گنج سخن گوید، گنج داند/ یا از زر سخن گوید، زرشناس بوَد/ یا از مبارزات سخن گوید، مبارز بوَد/ اگر هر که از چیزی سخنی گفتی آن چیز بودی، کارها آسان بودی/ اما نه چنان است/ از هزار گوینده یکی خداوند معنی باشد».

2. کجا این حرف‌ها را زد؟
در «نقد و اندیشه»
میترا حجار، این حرف‌ها را در نشستی به زبان آورده که وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات برگزارکننده آن است و به عبارت دقیق‌تر مرکز‌اطلاع‌رسانی و روابط عمومی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات. نام این سلسله‌نشست‌ها «نقد و اندیشه» است و هر بار در آن به بررسی ابعاد فضای مجازی و اینترنت پرداخته می‌شود. نخستین نشست آذرماه 97 برپا شده و طی این مدت بیشتر کارشناسان حوزه رسانه و جامعه‌شناس‌ها مهمانش بوده‌اند. در این نشست‌ها موضوعات مختلفی مثل دولت الکترونیک، فیلترینگ، کسب و کارهای مبتنی بر فضای مجازی، آثار اجتماعی فضای مجازی و... بررسی شده و حالا وقتی اهالی این برنامه در نشست بیست‌وسوم به موضوع حریم خصوصی در فضای مجازی رسیده‌اند علاوه‌بر سیدضیاءالدین خرمشاهی که حقوقدان است از یک هنرمند که میترا حجار باشد هم دعوت کرده‌اند بیاید و در این باره حرف‌بزند. اما نکته عجیب این است که حجار اتفاقا از کم‌سروصداترین بازیگران سینمای ایران در شبکه‌های اجتماعی است و صفحه اینستاگرام او نیز با تنها 276 هزار نفر دنبال‌کننده، جزو خلوت‌ترین صفحات چهره‌های معروف سینمایی است. بیشتر پست‌های او در این صفحه نیز به اعلام همکاری‌هایش با پروژه‌های سینمایی و همچنین فعالیت‌های زیست‌محیطی‌اش مربوط می‌شود.

3. به کدام کتاب اشاره کرد؟
یک عارفانه ساده از قرن 6
جالب است؛ اگر حجار به هر یک از دیگر عارفان شهیر ایرانی مثل سهروردی، بایزید بسطامی، ابوالحسن خرقانی، مولوی، شمس یا خواجه عبدا... انصاری اشاره می‌کرد، نمی‌توانست این‌قدر تاثیرگذار باشد که حالا هست. چون که شیخ احمد جام، با این‌که عارف بسیار مهمی است؟ اما به همین میزان، مهجور و ناشناخته هم هست. این‌که حجار بخشی از کتاب «انس التائبین و صراط‌ا... المبین» احمد جام را با این تسلط می‌خواند، حتی اگر فقط آن را برای این برنامه حفظ کرده باشد، قابل توجه است.
شما را ارجاع می‌دهیم به حرف‌های چندی پیش علی ربیعی، سخنگوی دولت حسن روحانی که تک‌گویی معروف فیلم «قیصر» را حتی از روی نوشته نمی‌توانست درست ادا کند.
اما «انس‌التائبین» چگونه کتابی است. البته حجار نام کتاب را «انیس‌التائبین» می‌گوید. او دچار اشتباه نشده چون کتاب در چند تذکره از جمله تذکره «هفت اقلیم» به این نام هم ضبط شده است. همان‌طور که شیخ احمد جام نیز جامی خوانده می‌شود. کتاب در دهه اول قرن ششم هجری نوشته شده است. شیخ‌الاسلام احمد ابن ابوالحسن جامی نامقی ترشیزی معروف به شیخ احمد جام (زاده ۴۴۱ - درگذشت ۵۳۶ هجری قمری) معروف به «ابونصر احمد ژنده‌پیل» یا به طور خلاصه «ژنده‌پیل» از عارفان دوره سلجوقی بود. زادگاهش نامق از دیار ترشیز یا کاشمر فعلی بوده و مدفنش در تربت جام است. طول عمرش را هم بیشتر مراجع ۹۵ سال و بعضی ۹۶ سال ذکر کرده‌اند.
شیخ احمد جام نامقی از ناشناخته‌ترین چهره‌های تاریخ عرفان و تصوف است، هرچند این اقبال و شهرت بی‌سبب نبوده و آن ابهام و ناشناختگی نیز بی‌دلیل روی نداده است. «شهرت» و «ابهام» دو روی سکه شناختِ شیخ جام است؛ شهرتی که به مدد مقامات متعدد و انبوهِ داستان‌ها و حکایاتِ مریدانِ مقامات‌نویس به اوج و مرز افسانه رسیده و ابهامی که حقیقتِ آثار و نوشته‌های او را در نوردیده و منظومه فکری و عرفانی‌اش را همچنان مستور و ناشناخته باقی گذاشته است. احمد جام در «انس‌التائبین» از همه مباحث عالم معنا سخن به زبان آورده: از تقوی، از صوفی، از درویش، از توحید و مهم‌تر از همه از توبه و تائبین. کتاب البته بیشتر وصف جلوه‌های گوناگون عرفان اسلامی است تا پاسخ به مسائل شرعی. اگر می‌خواهید بدانید در خواندن این متن، با دشواری‌های خواندن متون عرفانی رو‌به‌رو خواهید بود، باید به شما بگوییم اشتباه می‌کنید؛ زبان ساده و غیرمصنوع، دوری از پیرایه‌های زبانی مرسوم آن زمان، نزدیکی به لهجه محاوره و... کارتان را حسابی راحت می‌کند، آنچنان که کار میترا حجار را.

4. کدام نسخه را پیدا کنیم؟
ناقابل 65هزارتومان
اولین‌بار انتشارات بنیاد فرهنگ ایران سال 1350 بخشی از «انس‌التائبین» را با تصحیح و مقدمه علی فاضل در 392 صفحه منتشر کرد. این، در واقع فقط 20باب از کل 45 باب متن است.
17 سال بعد، علی فاضل کار را تکمیل می‌کند و به نشر توس می‌سپارد. چاپ دوم کتاب، که چاپ اول نشر توس از آن است، سال 1369 منتشر می‌شود در 704 صفحه و به قیمت 6500تومان.
نسخه چاپ دوم این ناشر هم سال 1391 در 788 صفحه منتشر شده است.
حالا هیچ‌یک از دو نسخه، یعنی نه نسخه اولیه که بخشی از متن کامل بوده و نه چاپ اول توس که نسخه کامل است، در بازار رسمی کتاب موجود نیست؛ برخی سایت‌ها با ادعای این‌که نسخه سال 1350 بدون سانسور و به اصطلاح «پیش از انقلاب» است، آن را تا 135هزار تومان می‌فروشند در حالی که نسخه‌های سال‌های 1369 و 1391 نه‌تنها هیچ جرح و تعدیلی نسبت به آن ندارند بلکه نسخه کامل متن محسوب می‌شوند و حدود 400 صفحه از آن بیشتر است. می‌توانید با خیال راحت و با قیمتی تقریبا نصف آن نسخه ناقص، چاپ دوم توس را با قیمت 65 هزار تومان از سایت این نشر بخرید.

5. آیا حجار کتابخوان است؟
از صد سال تنهایی تا ترجمه کتاب یک دوست گفتیم که میترا حجار بین دوستانش به عنوان بازیگری کتابخوان مطرح است. این، نکته‌ای است که مخاطبان سینمای ایران نیز کم و بیش شنیده‌اند؛ اما آیا این گزاره را می‌توان با پیگیری مصادیقی، راستی‌آزمایی کرد؟ ظاهرا بله.
اسفند 1396 بود که حجار به عنوان مهمان به برنامه «دورهمی» رفت و مهران مدیری آنجا به کتابخوان‌ بودن این بازیگر اشاره کرد. حجار آنجا گفت کسانی که از بچگی در موقعیت کتاب‌خواندن قرار می‌گیرند راحت‌تر می‌توانند کتابخوان شوند.
او از خاطره‌ای گفته بود که پدرش همیشه بابت کتاب‌هایی که او زودتر از موعد خوانده، اعتراض می‌کرده است: «یکی از دعواهای پدر و مادرم با من، مربوط بود به کتاب‌هایی که انتخاب می‌کردم. پدرم می‌گفت تو ده ساله‌ای چرا باید صد سال تنهایی گارسیا مارکز را بخوانی؟ وقتی از بچگی کتاب می‌خوانی و با نویسند‌‌گان کشورهای مختلف آشنا می‌شوی، احساس می‌کنی همه جای دنیا زندگی کرده‌ای.»
البته نکته‌ای که می‌خواهیم به آن اشاره کنیم، چندان موید کتابخوان‌ بودن حجار نیست چون نمی‌دانیم کتابی که او ادعا کرده به فارسی برگردانده، چقدر جدی است. منظورمان خود کتاب است. چون او گفته یک کتاب روان‌شناسی ترجمه کرده. حالا با توجه به این‌که در این حوزه، کتاب‌های زرد فراوانی منتشر می‌شود، باید منتظر ماند و دید کتاب مورد اشاره حجار، از کدام قسم است. او دو سال پیش خبر داد یک کتاب روان‌شناسی ترجمه کرده و در دست انتشار دارد، کتابی که تا حالا منتشر نشده.
او درباره این کتاب گفته: «موضوع این کتاب که به دست یکی از دوستان من در آمریکا نوشته شده است درباره تبهکاران و مجرمان است. در این کتاب آمده افرادی بزهکار می‌شوند که نتوانسته‌اند در مدرسه و دانشگاه‌های خوب درس بخوانند و در نتیجه در زندگی‌شان تصمیم اشتباه گرفته‌اند. این کتاب 12 قدم را معرفی می‌کند که به افراد کمک می‌کند تا تصمیمات درست در زندگی بگیرند.»

صابر محمدی

ادبیات و هنر