مسجد سلیمان جابه جا می شود؟

حوالی ظهر دوشنبه ۱۷ تیر زلزله‌ای به بزرگی 7/5 ریشتر مسجدسلیمان و چند شهر دیگر خوزستان را لرزاند. مرکز این زلزله در ۱۹ کیلومتری مسجدسلیمان و عمق ۱۷ کیلومتری زمین بود؛ زمین لرزه‌ای که علاوه بر مسجد سلیمان بسیاری از شهرهای خوزستان از جمله ایذه، باغملک، اهواز، حمیدیه و حتی استان‌های مجاور را هم لرزاند.
مسجدسلیمان نخستین شهر در تمام کشورهای خاورمیانه است که یک میدان عظیم نفتی در آن کشف شد؛ نفتی که روزگاری برای آن خوشی و آبادی آورد. آبادی‌اش اما دوامی نداشت و سال‌هاست که با مشکلات ریز و درشت یک شهر نفت زده دست و پنجه نرم می‌کند. زلزله 7/5 ریشتری اخیر اما در کنار خسارات عمرانی که به شهر وارد کرد، باعث شد مشکلات و آلودگی‌های نفتی آن هم بیش از پیش نمایان شود.
یکی از مغازه‌داران پاساژ ۱۷ شهریور از جوشش مواد نفتی پس از زلزله در مغازه خود خبر می‌دهد. صادق شهنی می‌گوید: پس از زلزله اول در مسجدسلیمان از کف مغازه شاهد خروج مواد نفتی هستیم به گونه‌ای که مجبور شدیم به خاطر جلوگیری از خطرات احتمالی فعالیت خود را به حالت نیمه تعطیل در بیاوریم.
یکی دیگر از بازاریان قدیمی هم می‌گوید: سال ۶۸ بر اثر نشت گازهای زیرزمینی روبه‌روی همین پاساژ یکی از مغازه‌ها دچار انفجار شد و سه کشته و بیش از ۴۵ مجروح بر جای گذاشت و این نشان می‌دهد سابقه نشت نفت و گاز در این منطقه وجود دارد و ممکن است برای ساکنان خطرساز شود.
مسجدسلیمانی‌ها از مسؤولان می‌خواهند به‌سرعت به این مشکل رسیدگی کنند، چرا که با توجه به پس لرزه‌های مکرر هر لحظه ممکن است اتفاق ناگواری بیفتد و باعت لطمات جبران‌ناپذیری شود.

6 محله آلوده به نفت
مسجدسلیمان که بیش از 5000 خانوار دارد، به واسطه وجود ذخایر نفتی (349 حلقه چاه نفت و گاز)، دارای محلات آلوده به نفت شامل شش محله به وسعت ۳۰۰ هکتار است. این شهر روی گسل زلزله است و طبق گفته کارشناسان و اهالی، به‌طور میانگین تقریبا روزی یک یا دو زلزله کوچک و بزرگ در آن ثبت می‌شود. از سویی چون مسجدسلیمان در چین خوردگی‌های زاگرس قرار گرفته، انرژی زلزله را در خود نگه نمی‌دارد و آزاد می‌کند.
زلزله که آمد، نفت هم در محلات مختلف شهر جاری شد و نگرانی از وقوع انفجار احتمالی را هم به دل ساکنان این محلات برد. این بیم و نگرانی باعث شد با تاکید مسؤولان شهری خانوارها در «چم آسیاب» و منازل «هوانیروز» ساکن شوند.
شرکت بهره‌برداری نفت و گاز مسجدسلیمان هم البته به میدان آمد و از آغاز انجام اقدامات ایمنی و تدابیر پیشگیرانه در مناطق آلوده به نفت و گاز در سطح شهر توسط واحدهای عملیات و ایمنی، پس از وقوع زمین لرزه خبر داد.
همزمان گروه‌هایی از کارشناسان به مناطق مختلف از جمله نمره هشت، نمره یک، کوی نفت‌خیز، پشت برج، نفتون و سی‌برنج اعزام شدند تا نسبت به بررسی نشت اقدام کنند؛ به‌ویژه در مناطق واقع شده در محدوده آلودگی‌های نفتی که برخی منازلشان هم به‌دلیل قدمت زیاد و فرسودگی تخریب شده بود.
در این میان اما قباد ناصری، مدیرعامل شرکت بهره برداری نفت و گاز مسجدسلیمان به میدان آمد و گفت: هنگام وقوع زلزله باید ستاد مدیریت بحران این شرکت را تشکیل و شرایط تمامی کارخانه‌ها و خطوط لوله را ارزیابی و بررسی می‌کردیم.
یک جابه‌جایی نافرجام
15 سال پیش بود که طرح جابه‌جایی مناطق آلوده به نفت در مسجد سلیمان مطرح شد. براساس این طرح قرارص بود کار جابه‌جایی واحدهای مسکونی در قالب برنامه‌ای اولویت‌بندی شده انجام گیرد و ابتدا مناطقی که در خطر بیشتری هستند جابه‌جا شوند. طرحی که هنوز به‌طور کامل به سرانجام نرسیده و مدیرعامل شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب درخصوص آن به جام‌جم می‌گوید: این کار انجام شده و ۱۲۰ میلیارد تومان مدنظر برای جابه‌جایی واحدهای مسکونی پرداخت شده است. احمد محمدی می‌افزاید: مجموعه شرکت ملی نفت و مناطق نفت‌خیز جنوب هیچ دخالتی در این‌که چه تعداد واحد باید ساخته شود، نداشته و ندارد و فقط بودجه درخواست شده را تأمین کرده تا کار جابه‌جایی انجام شود. در همین زمینه و با توجه به تفاهمنامه بین وزارت مسکن، وزارت نفت، استانداری و بنیاد مسکن انقلاب اسلامی خوزستان از سال ۸۰ تا ۸۵ حدود ۴۳۰ واحد مسکونی در منطقه «دره خرسان» و «پشت برج» و «سی‌برنج» خریداری و تخریب شد. در آن سال کمیته قیمت‌گذاری، قیمت هر منزل آلوده را مشخص و مبلغ آن را به مالکان پرداخت کرد و این مالکان بودند که باید اقدام به نقل مکان از مناطق آلوده و در خطر می‌کردند.
63 درصد شهر در حریم چاه‌های نفت
میانگین شعاع قرارگیری 349 حلقه چاه نفت و گاز مسجد سلیمان بین صد تا ۴۰۰ متر است که در صورت جانمایی چاه‌های موجود روی نقشه شهرستان، ۶۳ درصد از مساحت مسجدسلیمان را حریم چاه‌های نفت و گاز دربرمی‌گیرد.
وحید زمانی‌حموله، عضو شورای شهر مسجدسلیمان به جام‌جم می‌گوید: براساس بررسی‌های صورت گرفته، از شش منطقه آلوده در این شهرستان سه محله «کوی نفت‌خیز» و «پشت برج» و «سی‌برنج» به‌عنوان مناطق ناامن که آلودگی آنها نسبت به دیگر مناطق بیشتر است، شناسایی شده‌اند و در اولویت اول جابه‌جایی قرار دارند و باید با همکاری و تعامل دستگاه‌های مختلف هرچه سریع‌تر جابه‌جا شوند.
مردم را از بلاتکلیفی دربیاورید
در همین حال استاندار خوزستان که می‌گوید از زمان وقوع زلزله تا زمان تنظیم این گزارش وضعیت لحظه‌به‌لحظه مسجدسلیمان را رصد کرده، از تعیین تکلیف طرح جابه‌جایی منازل آلوده به نفت مسجدسلیمان خبر می‌دهد و به ما می‌گوید: قرار بود جابه‌جایی‌ها با پرداخت ۱۲۰ میلیارد تومان انجام شود، که متاسفانه مسائلی مانند تورم باعث شد نتوانیم 5000 واحد مورد نیاز را تکمیل کنیم.
غلامرضا شریعتی یادآور می‌شود که اکنون دو نکته مهم باید مورد توجه قرار گیرد؛ اول این‌که وزارت نفت اگر مدعی است زمین‌ها آلوده هستند و مردم نباید در آن مناطق زندگی کنند، خودش باید واحدها را تکمیل و خانه‌های مردم را از آن مناطق جابه‌جا کند. دوم این‌که اگر وزارت نفت تشخیص می‌دهد این زمین‌ها در مسجدسلیمان مشکلی برای سکونت و سلامت مردم ندارند، به مردم اجازه تخریب و بازسازی خانه‌هایشان از سوی شهرداری داده شود تا آنها بتوانند خانه‌های خود را در آن مناطق نوسازی کنند.
مدیر کل مدیریت بحران استانداری خوزستان هم درباره وضعیت پس از زلزله و فعلی مسجدسلیمان به جام‌جم می‌گوید: وضعیت آماده‌باش در سطح شهرستان مسجدسلیمان به‌منظور پیشگیری از هر گونه حادثه احتمالی همچنان برقرار است، اما به طور کل وضعیت در شهرستان مسجدسلیمان عادی است. کیامرث حاجی‌زاده می‌افزاید: ۲۰ گروه ارزیاب در مسجدسلیمان به صورت خانه به خانه به ارزیابی منازل خسارت‌دیده پرداختند و در گزارشی که بنیاد مسکن ارائه داده، تاکنون 950 واحد تخریبی و حدودا 4500 واحد، تعمیری شمارش شده است.

بابت سدها نگران نباشید
وجود محلات نفتی تنها نگرانی مردم این شهر نبوده و نیست، بلکه سکونت در پایین دستِ سدها هم باعث تشدید نگرانی‌ها شده، چراکه کانون زلزله به سدهای شهید عباسپور (حدود ۱۵ کیلومتر) و سد مسجدسلیمان (حدود ۱۲ کیلومتر) نزدیک است، به همین دلیل ایمنی و پایداری سدهای بزرگ در شرایط غیرعادی (بروز زمین‌لرزه، سیل و...) اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.
در همین زمینه حمیدرضا خدابخشی، معاون سد و نیروگاه‌های سازمان آب و برق خوزستان به «جام‌جم» می‌گوید: سدهای بزرگ برای زلزله‌هایی به مراتب بزرگ‌تر از زلزله مسجد سلیمان طراحی و ساخته می‌شوند؛ بنابراین جای هیچ‌گونه نگرانی وجود ندارد. با این حال کارشناسان به سرعت بازرسی کاملی از سدها، گالری‌ها، تکیه‌گاه‌ها، مغارها و سایر محل‌های مهم انجام دادند و نتایج اطلاعات ابزار دقیق این سدها قرائت و مورد بررسی قرار گرفت که نتیجه اولیه بررسی‌ها، سلامت سدهای مسجدسلیمان و شهید عباسپور را تأیید کرده است.

مجتبی گهستونی

ایران