هوش مصنوعی در خدمت اراده ایرانی

این روزها هوش مصنوعی در حال ایجاد تحولات عمیق در حوزه‌های مختلف فناوری است. دقت الگوریتم‌های هوش مصنوعی در بسیاری از موارد بیشتر از انسان شده است. انوش اوحدی، مدیر ارشد فنی شرکت دانش‌بنیان نیافام که همراه همکارانش به‌تازگی موفق شده‌اند از فناوری هوش مصنوعی برای تولید نسل جدیدی از پورتال‌ سازمانی استفاده کنند درباره علت رویکرد جدید مجموعه خود به جام‌جم می‌گوید: سال گذشته تصمیم گرفتیم پورتا‌ل جدیدی تولید کنیم. اشکال پورتا‌ل‌های فعلی سازمانی این است که تقریبا همه آنها فناوری تولید و پشتیبانی‌شان مربوط به حدود 15 سال گذشته است. برای مثال هنوز هدایت صفحه کنترل پنل پورتا‌ل‌های فعلی (حتی پرفروش‌ترین‌هایشان) نیز با گوشی‌های هوشمند سازگار نیست. در حالی که با گذشت زمان، پیشرفت‌های خیره‌کننده‌ای به دست آمده است. از این رو بود که حدود یک سال پیش تصمیم گرفتیم پورتال جدید و روزآمدی را از ابتدا طراحی کنیم. از طرف دیگر مهم بود که پورتال جدید بتواند با رقبای بزرگی که در بازار وجود دارد، رقابت کند. در اینجا ایده‌ای که به ذهن من رسید این بود که علاوه‌ بر استفاده از فناوری‌های روز و بهینه، از هوش مصنوعی نیز در این پورتا‌ل استفاده کنیم. این در حالی است که هوش مصنوعی فناوری بسیار گرانقیمتی است و از تکنیک‌هایی مثل یادگیری ماشین (Machine Learning) در آن باید استفاده شود. اما این فقط اول راه بود و ما برای شناخت تصویر و تفسیر آن و همچنین درک ماشین از زبان فارسی و توانایی سخن گفتن ماشین با استفاده از هوش مصنوعی با چالش‌های تازه‌ای مواجه شدیم که به حوزه یادگیری عمیق (Deep Learning) مربوط می‌شد.
اوحدی در پاسخ به این پرسش که چرا پورتا‌ل‌های خارجی هنوز از فناوری هوش مصنوعی استفاده نکرده‌اند، می‌گوید: یکی از مهم‌ترین دلایلش هزینه‌های بالای این فناوری است. امروزه اگر بخواهیم سخت‌افزاری داشته باشیم که با فناوری یادگیری عمیق کار کند، بیش از یک میلیارد تومان در ایران هزینه خواهد داشت و مسلما برای سازمان‌ها در سراسر جهان هزینه بالای سخت‌افزار و دستمزد سنگین متخصصان این حوزه برای هوشمندشدن پورتا‌ل‌شان توجیه نخواهد داشت.
وی در ادامه افزود: کاری که ما کردیم این بود که بعد از دستیابی و بومی‌سازی کامل فناوری یادگیری عمیق در مجموعه دانش‌بنیان خودمان، این فناوری را عملیاتی و سبک‌سازی کردیم. به این ترتیب که مثلا در زمینه فناوری تشخیص چهره، به جای این که دقت بسیار بالای 99 درصد را بخواهیم ارائه کنیم که تک‌تک چهره‌های افراد را در عکسی که به آن ارائه می‌کنیم شناسایی کند و در ازای چنین دقت بالایی هزینه سخت‌افزاری و محاسبات بسیار پیچیده رایانه‌ای را بطلبد، متناسب با کاربردی که بسیاری از پورتال‌ها از هوش مصنوعی انتظار دارند و معمولا این سطح از دقت بسیار بالا را نیاز ندارند، فناوری را سبک‌تر و با هزینه بسیار پایین‌تر در اختیار کاربران‌مان قرار دهیم.
ابتکارهای نو
نکته بسیار مهم در بحث سرعت انجام محاسبات رایانه‌ای این است که پردازش‌ها به جای این که در سی‌پی‌یو (CPU) رایانه انجام شود، در جی‌پی‌یو (GPU) انجام می‌پذیرد. جی‌پی‌یو همان محاسبه‌گر کارت گرافیک است و محاسبات ریاضی را 50 تا صد برابر قوی‌تر از سی‌پی‌یو انجام می‌دهد و اساسا برای گیم‌ها و برنامه‌های رایانه‌ای سنگین مانند فرآیند استخراج رمزارزها طراحی شده است. مدیر ارشد فنی شرکت دانش‌بنیان نیافام می‌گوید: ما بررسی کردیم و دیدیم سِرور بسیاری از سازمان‌ها ممکن است کارت گرافیک قوی نداشته باشد یا مجهز به جی‌پی‌یو نباشد. نکته مهم در خصوص فناوری بومی‌سازی‌شده در پورتال هوشمند ما این است که توانسته‌ایم این فناوری را به قدری سازگار کنیم که برای استفاده در پورتال سازمانی هوشمند ما، سی‌پی‌یو رایانه‌ها نیز از پس محاسبات آن برآیند و در عین حال کارایی و دقتش در حد مورد نیاز کاربران پورتال حفظ شود.
اوحدی در توضیح دیگر قابلیت‌های پورتال هوشمند ایرانی مجموعه‌شان می‌افزاید: اگر تا امروز اپراتور وبگاه‌ها لازم بوده خودش کلیدواژه‌های خبری که پست می‌کند را یک به یک تایپ کند، حالا هوش مصنوعی پورتال دانش‌بنیان ما می‌تواند کلیدواژه‌های بسیار متناسب‌تر را با سرعتی بالا پیشنهاد کند. تصور کنید همین قابلیت چقدر می‌تواند به بیشتر دیده‌شدن پست‌ها در جست‌وجوهای گوگل کمک کند و کار مدیریت پورتال‌ها را بهینه‌تر و سریع‌تر کند. می‌توان در پورتال‌های خبری به جای این‌که یک نفر بنشیند و خلاصه خبرها را جداگانه استخراج کند و بنویسد، با هوش مصنوعی خلاصه خبرها را به صورت خودکار تولید کرد. یا حتی لینک‌های خبرهای مرتبط در پایگاه‌های خبری را به جای این‌که یک نفر با آزمون و خطا و جستجوی دستی استخراج کند و در پورتال قرار دهد، هوش مصنوعی ما در کسری از ثانیه این کار را با نهایت دقت انجام خواهد داد.
امکان ارائه خدمات ویژه به نابینایان
در پورتال فعلی ما نه‌تنها امکان درشت‌تر شدن فونت‌ها برای کاربران کم‌بینا وجود دارد، بلکه با هوش مصنوعی قابلیتی را ایجاد کرده‌ایم که بتواند خبر را بخواند و این خدمتی است که برای افراد کم‌بینا و نابینا بسیار مهم است. اوحدی در ادامه می‌افزاید: از آن جالب‌تر حتی می‌توانیم فناوری را برای افراد کم‌بینا و نابینا تا حدی توسعه دهیم که عکس خبر را تفسیر کند و به فارسی توضیح دهد که در عکس چه چیزهایی دیده می‌شود. وی در توضیح بیشتر درباره این فناوری می‌افزاید: بعد از کسب دانش تفسیر تصاویر فکر کردیم چرا دستگاهی تولید نکنیم که فرد نابینا هنگام قدم‌زدن در خیابان بتواند از وجود اشیا، افراد و خطراتی که اطرافش هست خبردار شود؟ چرا دانش این موضوع که مدت زیادی است در اختیار پژوهشگران کشورهای صنعتی است در سطح همگانی کاربردی نشود؟ جواب باز هم به سنگین‌بودن محاسبات و نیاز به سخت‌افزارهای قوی برای پردازش برمی‌گردد که معمولا روشندلان امکان حمل آن را ندارند، اما با فناوری کنونی که در اختیار تیم فنی ماست، با یک عینک با دوربین کوچک متصل به آن، گوشی هوشمند و هدفونی که در گوش فرد نابیناست می‌توان این کار را عملی کرد. در این صورت فرد مورد نظر به هر سو نگاه کند هوش مصنوعی با شبکه‌های عصبی پیچشی تصویر را تفسیر کرده و با پردازش زبان طبیعی آن را برای این شخص به زبان فارسی می‌خواند .
این فناور حوزه هوش مصنوعی در ادامه اشاره می‌کند: هوش مصنوعی حتی می‌تواند اگر فیلمی در وبگاه بارگذاری شده است که دیدنش برای افرادی که دچار حملات تشنج می‌شوند مضر باشد، مانند فلاش‌های متعدد دوربین یا محتوای حساس بدون این‌که ادمین وبگاه آن فریم‌ها را دیده باشد، به طور خودکار اخطار مرتبط با این موضوع را زیر ویدئو‌ها نمایش دهد. بخش زیادی از این قابلیت‌ها که اشاره شد در پورتال فعلی ما وجود دارد و برخی دیگر از آنها در دست کار است و به‌زودی نهایی می‌شود.
بی‌نیازی از فوتوشاپ و پریمیر
در پورتال هوشمند این شرکت دانش‌بنیان نه‌تنها کاربران به استفاده از فوتوشاپ برای تغییر اندازه و ویرایش دقیق عکس‌ها نیاز ندارند، بلکه حتی قابلیت تدوین هوشمند فیلم‌ها نیز فراهم شده است. اوحدی در این باره مثال می‌زند: فرض کنید فیلمی ده دقیقه‌ای دارید که فقط در 50 ثانیه از قسمت‌های پراکنده‌ای در فیلم شخصیت مورد نظر شما ثبت شده است و این در حالی است که شما برای انتشار خبر فقط همان بخش‌هایی را نیاز دارید که فرد مورد نظر در آن حضور دارد. در اینجا هوش مصنوعی فیلم را آنالیز می‌کند و تمامی افراد که در فیلم حضور دارند را شناسایی کرده و سپس با انتخاب افراد مورد نظر از سوی ادمین ظرف چند ثانیه، فیلم به صورت هوشمند تدوین شده و بخش‌های مرتبط و مورد نظرش در مورد شخصیت یا موضوع مورد نظرتان کنار هم قرار گرفته، میکس شده تا فایل خروجی در بهترین قالب به‌سرعت در پورتال بارگذاری شود. توجه کنید چنین قابلیتی در عصر رقابت سنگین رسانه‌ها برای مخابره سریع‌تر اخبار در خبرگزاری‌ها چه انقلابی می‌تواند ایجاد کند.
مدیریت موثرتر پورتال
مدیر ارشد فنی این شرکت دانش‌بنیان درباره امکانات موثر پورتال هوشمند تازه طراحی شده تصریح می‌کند: ما در پورتال قابلیت ارائه نقشه حرارتی کلیک و بازدید کاربران را به مدیران ارائه کرده‌ایم تا بتوانند به طور دقیق بررسی کنند کدام قسمت‌ها از کدام صفحاتشان بیشتر طرفدار دارد یا کدام بخش‌ها باعث اتلاف‌زمان و به‌دردسر افتادن کاربر می‌شود. حتی اگر بخواهند می‌توانند رفتار تک‌تک کاربران پورتال خود را هنگام بازدید از صفحات رصد کنند. به این ترتیب امکان مدیریت پورتال را بسیار دقیق‌تر و بهینه‌تر می‌توانیم برایشان مهیا کنیم.
اوحدی می‌افزاید: هوش مصنوعی در پورتال هوشمند ما کمک می‌کند برای این‌که گوگل نتایج بهتری درباره جست‌وجوهای مورد نظر صاحبان پورتال ارائه کند و از طرفی فرآیند واردکردن داده‌ها با دقت بیشتر و در زمان کمتر انجام شود، تگ‌های مربوط به عکس صرفا مربوط به رویداد عکس نباشد و تک‌تک اسامی افراد مورد نظر که در عکس وجود دارد، تگ‌های هوشمند به نام‌شان ثبت شود و به این ترتیب آنچه مورد نظر صاحبان پورتال است در جست‌وجوهای گوگل هم بهتر نمایش داده شود. اوحدی در خصوص قیمت تمام‌شده این محصول در مقایسه با سایر پورتال‌ها خاطرنشان می‌کند: قیمت محصول ما قابل رقابت با محصولات موجود در بازار است و ما برای رقابت، پورتال هوشمندمان را فقط 5 تا 10 درصد اختلاف قیمت بالاتری از دیگر پورتال‌های بازار عرضه می‌کنیم.
هرچند از نظر کیفیت، امنیت، کارایی، آسان‌سازی و هدفمندسازی مدیریت پورتال ارزشش را دارد که حتی 10 برابر گران‌تر از پورتال‌های فعلی بازار قیمت‌گذاری شود.
کارایی آرشیو صداوسیما را می‌توانیم متحول کنیم
مدیر ارشد فنی این شرکت دانش‌بنیان روی دیگری از قابلیت‌های هوش مصنوعی در تحلیل‌های دیجیتال را با ذکر مثالی ملموس تشریح می‌کند و می‌گوید: تصور کنید در حال حاضر در آرشیو غنی سازمانی مثل صداوسیما بخواهند همه فیلم‌هایی را که از یک شخصیت تاریخی مد نظر است استخراج کنند تا مستندی بسازند. مسلما کارشناسان بخش آرشیو با توجه به برچسب‌ها، مستندات قبلی و همه داده‌هایی که لزوما دیجیتال و مبتنی بر هوش مصنوعی نیست و تا حد زیادی با سعی و خطا و استفاده از تجارب انسانی خود، بخشی از فیلم‌های مربوط به آن شخصیت را از آرشیو استخراج می‌کنند.
در حالی که ممکن است در فریم‌های کوتاه در گوشه‌هایی از فیلم‌های بسیار قدیمی که در آرشیو وجود دارد و کسی فکرش را هم نمی‌کند، فیلم‌های دیده نشده‌ای از همان شخصیت مورد نظر وجود داشته باشد.
در اینجا اگر همه آرشیو دیجیتال صداوسیما با استفاده از دانش هوش مصنوعی که ما توسعه‌اش داده‌ایم، برای استخراج تمام فیلم‌های مورد نظر از یک شخصیت تاریخی مورد آنالیز قرار گیرد، در این صورت چه بسا به موارد و مستنداتی در اعماق آرشیو دیجیتال دست پیدا کنیم که مجرب‌ترین کارمندان آرشیو تصور نمی‌کردند چنین فیلم‌هایی از آن شخصیت در آرشیوشان وجود داشته است. این قدرت هوش مصنوعی است و مزیت مهم دانشی است که در اختیار برنامه‌نویسان ماست.

کاظم کوکرم

دبیر گروه دانش