در جست‌وجوی گنج

نگاهی که باعث تغییر شد
قبل از شروع راهکارها، البته بد نیست چند کلام کلی‌تر صحبت کنیم. اولین نکته مهم را می‌توان در تجربه مهم و جالب کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس دانست. بد نیست بدانید دبی، طی سال‌های گذشته موفق شد حتی از حیث جذب گردشگر از نیویورک و پاریس هم سبقت گرفته و اولین شهر جهان از این نظر لقب بگیرد. یا در مورد تایوان، جزیره‌ای بی‌آب و علف با زمین‌های صخره‌ای بدون امکان کشاورزی نیز چنین اتفاقی افتاد. اما چرا چنین کشورهایی به این‌طور جایگاهی رسیده‌اند؟ جالب است بدانید که وضعیت زیست‌بومی کشورهای جنوب حاشیه خلیج‌فارس حتی در حوزه سواحل این خلیج از کشورهای شمال آن که ایران و عراق باشند، بدتر و وخیم‌تر است. اما صرفا یک نگاه، باعث شد تا همه چیز تغییر کند.
جذابیت، ساختنی است
یکی از مهم‌ترین دلایل پیشرفت اقتصادی امارات متحده عربی و قطر، نگاه متولیان این کشورها بوده. آنها معتقد بودند جذابیت، ساختنی است و به‌دست آوردنی؛ نه وجود داشتنی. با چنین نگاهی بود که شروع کردند به ساختن جذابیت‌هایی برای مناطق بی‌آب و علف‌شان که جز دریا و ماسه‌زار نداشته و ندارند. آنها به مرور زمان، برای خودشان این جذابیت‌ها را تعریف کرده و شروع به ایجاد زیرساخت‌های مختلف کردند.
این امر در حالی اتفاق افتاد که بخشی از کشورهای دیگر، از جمله کشور خودمان ایران، از حیث دارایی‌های معدنی، طبیعی، انرژی و ...، در وضعیت بسیار بهتری قرار داشتند.
همه این حرف‌ها را گفتیم تا به این نتیجه برسیم: در مناطق بیابانی و نیمه‌بیابانی ایران نیز می‌توان با چنین نگرشی به پیش رفت و پیشرفت را تجربه کرد. این‌که جذابیت‌ها ساختنی هستند و نسبتی با دارایی‌های طبیعی ندارند؛ هرچند که داشته‌های طبیعی می‌توانند آنها را تقویت کنند. اما اگر شما درگیر زندگی در کویر و بیابان هم بودید، باز هم امکان پیشرفت و توسعه وجود داشته و دارد. اگر این را قبول ندارید، کافی است نگاهی به تایوان و امارات متحده عربی، قطر و ... بیندازید؛ همین.
استفاده از انرژی بی‌پایان خورشید
اما سوال بعدی اینجاست که در دل کویر و بیابان، چه کار می‌توان کرد؟ شاید این سوال برای کسانی که درگیر این حوزه‌ها نبوده‌اند، کمی عجیب به نظر برسد. اما متخصصان کارآفرینی معتقدند کویر و بیابان نیز می‌تواند منبع ثروت‌آفرینی زیادی باشد. اما چطور؟ مهم‌ترین نکته‌ای که تازگی‌ها در این حوزه‌ها مورد بحث و توجه قرار گرفته، بحث انرژی است. ایران، کشوری غالباً نیمه‌خشک و حتی خشک دانسته می‌شود؛ به‌طوری که دوسوم آن را بیابان تشکیل می‌دهد.
به همین دلیل انرژی خورشیدی در آن به فراوانی وجود داشته و دارد. خلق انرژی از نیروی خورشید، بخشی از رویکردهای کارآفرینی در عصر ما محسوب می‌شود. البته کشور ما از حیث انرژی‌های فسیلی تقریبا کشور اول جهان است. اما نکته اساسی اینجاست که چنین انرژی‌هایی تجدیدناپذیر محسوب می‌شوند؛ اما انرژی خورشیدی همیشه و همه‌جا وجود داشته و دارد. نکته بعدی هم آنجاست که از بحث فروش نفت و گاز، با عنوان «خون‌فروشی» یاد می‌شود. یعنی شما به واقع دارید مهم‌ترین واحد پیکره اقتصاد خودتان را می‌فروشید؛ آن‌هم با قیمتی بسیار پایین. در حالی که همین سوخت‌ها، توسط کشورهای پیشرفته تبدیل به محصولات دیگر شده و با ده‌ها برابر قیمت اولیه به فروش می‌رسد.
پس در این میان، انرژی خورشیدی یکی از بهترین گزینه‌هاست. البته هنوز در ایران حمایت‌های لازم از این حوزه به خوبی صورت نگرفته. سود مشارکت در این حوزه هم 20 درصد در سال تعیین شده؛ یعنی سرمایه‌ای که صرف این کار شده، پنج ساله بر می‌گردد. ضمن این‌که مواد مورد نیاز هم برای این کار گران است؛ که البته با نوآوری‌هایی که در این زمینه انجام شده و می‌شود، این مشکل در حال حل شدن است.
در حال حاضر بخشی از روستاییان، به صورت حاشیه‌ای از پنل‌های خورشیدی برای تأمین برق مورد نیاز خود استفاده می‌کنند و گروهی دیگر نیز تمام‌وقت با این پنل‌ها اقدام به تولید برق و فروش آن به وزارت نیرو می‌کنند.
طبیعت بی‌تکرار کویر
از مهم‌ترین کارکردهای دیگر مناطق بیابانی و نیمه‌بیابانی می‌توان به کارکرد گردشگری و توسعه توریسم اشاره کرد. در حال حاضر، تورهای گردشگری زیادی به‌منظور کویرنوردی و کویرگردی و اقامت در کویر و بیابان طراحی شده. این امر در روزهای سرد زمستانی، البته جذابیت‌های بیشتری پیدا می‌کند؛ چرا که از حیث آب و هوایی، زمان فوق‌العاده‌ای برای استفاده روزانه از این مناظر است.
اما در طول سال، این مناطق جاذبه‌های خودشان را دارند. در حال حاضر، استفاده از نقاط کویری استان تهران، کویر مرنجاب و نقاط کویری کاشان، اطراف کرمان، طبس و... جزو گزینه‌های مناسب این حوزه محسوب می‌شوند. حتی سواحل بی‌نظیر بیابان - ساحل که در آنها بیابان بدون هیچ مانعی به دریا می‌رسد، در استان سیستان و بلوچستان، جزو بکرترین گزینه‌ها هستند.
واحه‌های سبز اطراف کرمان و دیگر بیابان‌ها نیز، گزینه‌های مناسبی برای این منظور هستند. امکان شترسواری، آفرودسواری در شن و ماسه‌های کویر، پیاده‌روی در این مناطق، بازدید از دریاچه‌های نمک مناطق بیابانی و... از جمله جاذبه‌هایی است که برای نقاط بیابانی و نیمه‌بیابانی می‌توان در نظر گرفت. ایجاد خانه‌های بومگردی و گردشگری و کمپ‌ها و ... از کارهایی است که در این حوزه انجام شده است.
شترها، شترمرغ‌ها و باقی دوستان
مورد بعدی که در کویرها و بیابان‌ها می‌تواند به تولید ثروت و کار منجر شود، بحث پرورش دام و طیور است. بخشی از این دام و طیور، اساساً به واسطه طبیعتی که دارند، مناسب چنین فضاهایی است. مهم‌ترین آنها شتر است. پرورش شتر جزو بهترین گزینه‌ها می‌تواند تلقی شود. شترها به واسطه انعطافی که نسبت به گرما و کویر و بیابان دارند، می‌توانند به راحتی در این مناطق دوام بیاورند.
بد نیست بدانید توان شیردهی شتر در مناطق بیابانی، چهار برابر گاو است! ضمن این‌که با کمترین میزان علوفه و... می‌تواند خودش را نگه دارد و مشکلی برایش نیاید. شترها به انواع دوکوهانه و تک‌کوهانه و نیز باری، شیری و گوشتی تقسیم می‌شوند. گزینه بعدی برای پرورش در نقاط بیابانی، شترمرغ است که مقاومت زیادی نسبت به خشکی آب و هوا دارد. البته شترمرغ‌ها نسبت به
سر و صداهای ناگهانی حساسیت بالایی دارند و کویر هم که سرشار از سکوت است؛ پس چه چیزی بهتر از پرورش این حیوان در پهنه‌های ساکت بیابانی و نیمه‌بیابانی؟ شترمرغ حیوانی است که گوشت و پر و ... آن کارکرد داشته و می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد. پرورش انواعی از بز، گوسفند و حیوانات دیگر نیز در نقاط مختلف کویری می‌تواند توجیه اقتصادی داشته باشد.

دیگر حوزه‌های باقیمانده و کمتر فکر شده

البته شغل‌هایی که در کویر و بیابان قابلیت عملیاتی شدن داشته باشند، تنها به این موارد محدود نیستند. به طور خلاصه، می‌توان به چند مورد دیگر هم اشاراتی داشت. از جمله استفاده‌های معدنی از این نقاط. بعضاً در تپه‌ها و کوهپایه‌های این مناطق، معادنی کشف می‌شوند که خود، هم باعث ایجاد ارزش‌افزوده‌اند و هم باعث ایجاد شغل و رونق اقتصادی برای این مناطق و البته تأمین مواد مورد نیاز برای صنایع دیگر. از این دست معادن کم نیستند. ضمن این‌که شن و ماسه و دیگر مواد تشکیل‌دهنده کویرها و نقاط بیابانی، می‌توانند در سوله‌ها و کارگاه‌های مختلف، کارکردهای صنعتی هم پیدا کنند. این موارد بستگی به میزان دانش و کیفیت دستگاه‌ها و همت کارآفرینان دارد. از دیگر داشته‌های کویر، می‌توان به صنایع دستی اشاره کرد. ساکنان نقاط کویری و بیابانی، خاصه زنان، به دلیل زمان فراخی که درگیرش هستند، امکان تولید صنایع دستی فراوانی را دارند. چنانچه بیشترین صنایع دستی ایران هم متعلق به مناطق کویری و نیمه‌بیابانی چون یزد و کرمان و اصفهان و ... است. جدا از این مباحث، گسترش زیرساخت‌های اینترنتی نیز به جوانان این حوزه‌ها امکان ایجاد استارتاپ‌های ریز و درشت را داده؛ درست مثل استارتاپی که چند بانوی یزدی برای مدیریت رانندگان ترانزیتی و کامیون‌های سنگین و نیمه‌سنگین راه انداخته‌اند.

عیسی محمدی
جامعه