زیارت همسایه امام رضا

گنبد خشتی، مدفن سلطان غیاث‌الدین محمد از سادات مشهور مشهد است که نسب او با 17 واسطه به امام موسی‌بن‌جعفر(ع) می‌رسد و تاریخ ثبت شده روی مزارش نشان از درگذشت این بزرگمرد در سال 832 هجری قمری دارد.
گفته می‌شود اجداد سلطان محمد افراد بانفوذی بوده‌اند که از سده پنجم تا نهم هجری اداره اصلی حرم مطهر را عهده‌دار بوده و به همین علت نام آنها روی اشیایی تاریخی چون کاشی‌های سنجری، سنگاب خوارزمشاهی و کتیبه بالا سر هم آمده است. آنها از قرن هفتم تا نهم، نقیب سادات مشهد و در سده نهم تا یازدهم از بزرگان شهر بوده‌اند.
در بعضی از منابع هم آورده‌اند، وفات سلطان محمد در زمان سلطنت شاهرخ تیموری بوده و بنابراین قدیمی‌ترین بنای مشهد بعد از حرم مطهر رضوی بر جامانده از همین سادات موسوی است.
ردپای تیموریان در معماری گنبد
معماری گنبد خشتی بنابر شواهد موجود در بنا و البته برخی آثار مکتوب مرتبط با سادات موسوی مربوط به دوره تیموری است که در دو دوره صفوی و قاجار ابتدا بازسازی و تزئین و سپس نقاشی شده است، همچنین گنبد خشتی این سازه هم چیزی حدود 600 سال قدمت دارد.
ضریح امامزاده از جنس طلا است و داخل آن تا قد آدم اسکناس و پارچه‌های سبزرنگ دیده می‌شود. در هر دو طرف خانم‌ها و آقایان زیارت‌نامه روی دیوار نصب شده است. این امامزاده تعدادی خادم افتخاری هم دارد که یکی از آنها درباره علت نامگذاری‌اش به گنبد خشتی توضیح می‌دهد: به خاطر این‌که نمای بیرون از گنبد در زمان احداث تمام از خشت بوده، به این نام معروف شده؛ هرچند در سال ۱۳۴۰ گنبد کاشیکاری می‌شود، اما چون کاشیکاری انجام شده تناسبی با بنای گنبد خشتی نداشت، در سال‌های ۶4 و ۶8 کاشی‌ها برچیده شده و قسمت بالای گنبد دوباره آجرپوش می‌شود.
این بقعه از دو بخش مهم پیوسته تشکیل شده؛ گنبد و فضای زیر آن که به صورت چهار شاه‌نشین و هشت ورودی است. این بنا شامل چهار ایوان در چهار طرف است که یکی از آنها ورودی اصلی و سه دیوان دیگر بیرون‌شو به فضاهای اطراف بوده است؛ این فضای چهار پهلو با استفاده از چهار پیلگوش تزئینی در بالا تبدیل به فضایی هشت پهلو شده که دارای هشت پنجره در زیر گنبد است.
گنبد خشتی این بنا دو پوششه است. گنبد زیرین تزئینات بسیار زیبایی دارد و مقرنس‌کاری‌های گچی نفیس به صورت 16 خوشه آویز هشت ضلعی زیر گنبد، زیبایی خاصی به آن بخشیده است. در زمان احداث بنا 17 آیه اول سوره واقعه با خط خوش ریحان زیر گنبد داخلی و هشت پنجره نوشته‌اند که کتیبه از ضلع جنوبی آغاز می‌شود و در همان جا نیز به پایان می‌رسد، همچنین 20 آیه اول سوره ملک نیز با خط ثلث در لبه‌های ایوان چهارم نوشته شده است.
گنبد خشتی و بقعه آن در دوران شاه عباس از خشت ساده، بدون کاشی‌کاری و بدون گلدسته ساخته شده، البته داخل گنبد با گچبری‌های زیبایی تزئین شده است.
بنای گنبد خشتی در زمان قاجاریه نیاز به مرمت پیدا می‌کند در نتیجه تمام فضای داخلی بنا رنگ‌آمیزی و مجدد تزئین شده است، در این مرمت روی مقرنس‌ها و کتیبه‌های اصیل دوران تیموری را رنگ کرده و کتیبه‌های تازه‌ای در زیر گنبد رقم زده‌اند.
گنبد خشتی بار دیگر به علت فرسوده شدن به مرمت نیاز پیدا می‌کند و این بار سال 1378توسط میراث فرهنگی خراسان این کار آغاز می‌شود و در حین کار بخشی از کتیبه‌های اصیل دوران تیموری نمایان می‌شوند؛ این مرمت تا سال 1380 به طول می‌انجامد تا در اختیار بازدیدکنندگان و زائران قرار‌ گیرد.
این بنای تاریخی اردیبهشت 1356 به شماره ۶۱۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده. دسترسی به این بنا از طریق خیابان طبرسی، نرسیده به میدان طبرسی، بازارچه احسان، کوچه خشتی امکان‌پذیر است.
امامزاده سید محمد به «امامزاده نون ماستی» و «آقا نون ماستی» نیز شهرت دارد، چرا که از قدیم چنین مرسوم شده زائران پیش از ادای حاجت خود و هم بعد از آن، نان و ماست در محل گنبد خشتی انفاق می‌کرده‌اند که این سنت هنوز هم کم ‌و بیش باقی است.