میخ آخر به تابوت تالاب انزلی

ابهام درباره این طرح جدید که مُهر فناوری بر پیشانی اش خورده و برای اولین بار در کشور در تالاب انزلی اجرایی شده، این روزها بیشتر از هر زمان دیگری ادامه دارد، آن‌قدر که پای اعتراض‌ها به تریبون نماز جمعه این شهر ساحلی کشیده شود و حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعبدالجواد شمس‌الدین امام‌جمعه شهرستان انزلی هشدار بدهد پروژه‌ای که مخفیانه در تالاب انزلی انجام می‌شود مخرب و آسیب‌زاست.
دغدغه امام جمعه شهرستان انزلی درباره این پروژه کم نیست، آن‌قدر که به ما بگوید درباره اجرای این پروژه چند مطالبه وجود دارد و اولین مطالبه، پنهانکاری در اجرای آن است. شمس‌الدین با اشاره به همین موضوع می‌گوید: معتقدیم اگر مساله‌ای در میان نبوده، اگر تردیدی نبوده یا با آسیبی در ارتباط نبوده، چرا به صورت پنهانی اجرای آن شروع شده؟!
امام جمعه انزلی، این سؤالش را وصل می‌کند به یک نکته دیگر، به این‌که تحقیقات مختلف علمی و مقالات مستند دانشگاهی از دانشگاه گیلان گرفته تا یزد و تهران نشان می‌دهند این ماده آسیب‌های خطرناکی، هم برای محیط‌‌زیست و هم مردم منطقه به دنبال دارد و با توجه به همین موضوع می‌گوید: در رابطه با سرطان زا بودن ماده نانوی مورد نظر درباره انقطاع نسل آن، مشکلات ریوی و کلیوی و حتی متولد شدن نوزدان ناقص الخلقه مباحث زیادی مطرح شده که دوستان مغلطه می‌کنند و می‌گویند اثر ندارد و ما می‌گوییم بالاخره این مواد مورد تغذیه آبزیان تالاب است و در یک چرخه به خود مردم بر‌می‌گرد پس چرا می‌گویید اثر ندارد؟! چه ضمانتی وجود دارد این اثر در نسل‌های بعدی خودش را نشان ندهد؟!
تهدید سلامت با مواد سرطان‌زا
ما زمزمه‌های این نگرانی را از زبان محمد درویش، فعال محیط‌زیست و مدیر کل سابق دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان محیط‌‌زیست هم می‌شنویم، درویش هم به ما می‌گوید: سرطان‌زا بودن این موادی که در حال حاضر در تالاب استفاده می‌شود، یعنی دی‌اکسید تیتانیوم ثابت شده و با توجه به این‌که از محیط تالاب انزلی سالانه 200 تن ماهی برداشت می‌شود، این موضوع به شدت می‌تواند روی کیفیت سلامت مردمی که از این ماهی‌ها ارتزاق می‌کنند اثر بگذارد .
این البته تنها نگرانی درویش نیست و او در ادامه از اثر مخرب این ماده روی اکوسیستم منطقه می‌گوید و این‌که به‌واسطه ارتباط تالاب انزلی با دریای مازندران، آلودگی می‌تواند در سطح وسیع‌تری منتشر شده و تاثیر ماندگاری در منطقه داشته باشد.
درویش البته قبول دارد که حال تالاب مدت‌هاست که خوب نیست و با این حال راه چاره از نظر او، کاهش بارگذاری‌هایی است که باعث افزایش رسوبات در تالاب می‌شوند.
او با اشاره به همین موضوع می‌گوید: ما نباید اجازه بدهیم که بارگذاری‌ها در بالادست تالاب ادامه پیدا کند تا از ورودی آب کاسته شود و در مرحله بعدی، باید کیفیت آب ورودی تالاب را حفظ کنیم و اجازه ندهیم مثلا 71 دهنه لوله فاضلابی که خود من آنها را شمرده‌ام، فاضلاب انزلی را به تالاب بریزند یا رودخانه پیربازار موجی از آلودگی را از وسط رشت به این تالاب بیاورد.
نانوتیتانیوم‌های هزار میلیاردی
برای تالاب انزلی، تالابی که حیاتش گره خورده به رونق اقتصادی منطقه باید نگران بود؛ این را رئیس سازمان محیط‌زیست پیش از این هم اعلام کرده بود؛ همان زمانی که از احتمال خشک شدن کامل تالاب به خاطر تجمع رسوبات آلی و معدنی گفته بود. عیسی کلانتری همان موقع که تقویم مرداد 97 را نشان می‌داد، اشاره‌ای هم به این شیوه جدید کرده و گفته بود: با تلاش شرکت‌های دانش‌بنیان کشور، شیوه نوینی از زیست پالایی تالاب ابداع شده که دستاوردهای این شیوه قابل ملاحظه بوده؛ ‌طوری که بخش مهمی از رسوبات آلی پایلوت مورد آزمایش، حذف شده و رسوبات معدنی نیز با خارج شدن از حالت سیمانی که از ترکیب رسوبات آلی با معدنی ایجاد می‌شود، امکان تخلیه و روان‌سازی بهتری یافته‌اند.
نگرانی کلانتری همان روزها نامه‌ای شد و رسید به رئیس سازمان برنامه و بودجه؛ نامه‌ای با درخواست تخصیص هزار میلیارد تومان بودجه برای اجرای این پروژه؛ پروژه‌ای که به ادعای کلانتری اگر اجرا می‌شد می‌توانست در کمتر از چهار سال بیش از 13 هزار هکتار از پهنه تالاب انزلی را احیا کند.
سازمان برنامه و بودجه، اما فعلا با تخصیص 850 میلیارد تومان از این اعتبار موافقت کرده و قرار شده در فاز اول، 10 درصد این اعتبار برای اجرا به سازمان محیط‌زیست برسد؛ اسم آن هزار میلیارد تومان اما روی این طرح ماند و باعث شد منتقدان از نانوی هزارمیلیاردی‌ای گلایه کنند که کم اما و اگر ندارد!
وقت ِ آزمون و خطا نیست
نگاه رامین شیرعلی‌پور، دبیر شورای هماهنگی شبکه تشکل‌های زیست‌محیطی گیلان به این ماجرا از همین دست است؛ این فعال محیط‌زیست در همین رابطه به ما می‌گوید: تالاب انزلی جای آزمون و خطا نیست!
او در توضیح بیشتر می‌گوید: قضیه بایوجمی در تالاب انزلی از همان زمانی که مطرح شد مخالفان زیادی داشت، بحث اصلی هم روی این است که مجریان طرح می‌گویند این طرح در سه استخر آزمایش شده و بی‌خطر بوده، اما به گواه فعالان محیط‌زیست این نمونه سازی درست نیست و نمی‌شود سه استخر حتی مشابه‌سازی شده را هم با تالاب انزلی مقایسه کرد. آن هم تالابی که هنوز هیچ مطالعه کاملی درباره تمام گونه‌های جانوری‌اش در دست نیست.
این البته تمام ماجرا نیست و به گفته شیرعلی‌پور، زندگی جامعه بومی انزلی هم از ترکش‌های اجرای این طرح در امان نخواهد ماند. او دراین باره هم توضیح می‌دهد: «اثری را که این ماجرا روی زندگی جامعه بومی می‌گذارد، نمی‌شود نادیده گرفت. جامعه‌ای که شغلش ماهیگیری است و از این تالاب به عنوان منبع معیشت استفاده می‌کند مستقیما از اجرای این پروژه و آسیب‌های احتمالی‌اش اثر می‌پذیرد.»
جلوی ورود فاضلاب را بگیرید
دبیر شورای هماهنگی شبکه تشکل‌های زیست‌محیطی گیلان در ادامه شعار مجریان طرح را به خود آنها برمی‌گرداند و می‌گوید:« این دوستان می‌گویند ما می‌خواهیم تالاب را احیا کنیم، اما همه می‌دانند که یکی از مشکلات تالاب انزلی ورود فاضلاب رشت و انزلی به داخل تالاب است، یعنی ما از یک طرف شعار می‌دهیم می‌خواهیم تالاب را احیا کنیم و از طرف دیگر جلوی ورود آب‌های کثیف را به تالاب نمی‌گیریم و این قطعا نتیجه بخش نخواهد بود. محیط‌‌زیست اول باید برای تصفیه‌خانه‌های انزلی و رشت هزینه کرده و بعد تالاب را درست کند.»
تالاب زنده است
مشکلات تالاب انزلی مثل روز روشن است؛ از افزایش رسوبات و کاهش عمق و انباشت آلودگی پساب‌های صنعتی، خانگی، سموم و کودهای کشاورزی گرفته تا ورود گونه‌های مهاجم مانند آزولا و سنبل آبی و تغییر هیدرولوژی تالاب به دلیل ساخت‌وساز و تجاوز به حریم آن؛ حالا اما به نظر می‌رسد یک مشکل دیگر به مشکلات قبلی این تالاب اضافه شده؛ مشکلی که سررشته اش در دست سازمانی است که متولی احیا و رسیدگی به آن است.
نسیم طواف‌زاده، دبیر موسسه سبزکاران گیلان درهمین رابطه به ما می‌گوید: تالاب هم خودش زنده است، هم محل زندگی موجودات زنده است، ما نمی‌توانیم طرحی را که در یک محیط آزمایشگاهی در چند استخر شبیه سازی شده، داخل تالابی که یک فضای وسیع زنده است اجرا کنیم و انتظار نتیجه یکسان داشته باشیم. ما اگر می‌خواهیم حال تالاب انزلی را خوب کنیم، باید از حجم رسوباتی که به این تالاب می‌رسد کم کنیم، اگر با فناوری نانو این رسوبات موجود را کم کنیم، اما همزمان باز سرریز رسوبات به تالاب وجود داشته باشد، کارمان چه فایده‌ای دارد؟! سازمان محیط‌‌زیست باید برای احیای تالاب یک برنامه جامع داشته باشد، نه یک برنامه مقطعی.

آقای کلانتری خبردارید؟!

باوجود این‌که کارشناسان سازمان حفاظت محیط‌‌زیست کشور از خطرناک نبودن استفاده از روش نانو فناوری برای احیای تالاب بندر انزلی می‌گویند، اما حسین آخانی، استاد زیست‌شناسی دانشگاه تهران اعتقاد دیگری دارد. او درهمین رابطه پیش از این به رسانه‌ها گفته در دیداری که از تالاب انزلی داشتم شاهد اجرای یک پروژه بسیار خطرناک توسط افرادی غیرمحیط‌زیستی بودم و فهمیدم یک شرکت مدعی شده که با استفاده از نانوذرات تیتانیوم می‌تواند مشکل تالاب انزلی را حل کند.
آخانی همین جا رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست را خطاب قرار داده و گفته: از آقای کلانتری باید پرسید آیا از خطرات زیست‌محیطی استفاده از نانوذرات تیتانیوم مطلع هستند که طبق مقاله منتشر شده در مجله شیمی پزشکی در سال2016 می‌تواند باعث تغییر در دی‌ان‌ای موجودات شود؟ آیا از اثرات تجمعی چنین ذرات خطرناکی در بدن موجودات اطلاع دارند که می‌خواهند آن را در یکی از پیچیده‌ترین اکوسیستم‌های آبی کشور به کار ببرند؟!

مینا مولایی

ایران