در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
جام‌جم از بازار زیرزمینی سوداگران شهاب‌سنگ در ایران گزارش می‌دهد
شهاب‌سنگ، فوری فروشی!
این روزها اگر گشتی در شبکه‌های اجتماعی بزنید، با انبوهی از تبلیغات و روش‌های عجیب‌وغریب برای یکشبه پولدار شدن روبه‌رو می‌شوید. شاید فکر کنید با افزایش سواد و آگاهی عمومی در سال‌های اخیر، چنین شیوه‌هایی نخ‌نما شده و کمتر کسی را جذب خودش کند. اما سودجویان نیز همگام با پیشرفت فکری جامعه به جلو حرکت و هر روز راه‌های جدیدی برای کلاهبرداری‌های کوچک و بزرگ پیدا می‌کنند. این‌که چرا درصد قابل توجهی از ما تنها راه رسیدن به آرزوهای خود را در پیمودن ره صد ساله در یک شب می‌دانیم و آرزوی سنتی‌مان این است که گنج پیدا کنیم یا یک کیسه پول از آسمان جلوی پایمان بیفتد، موضوعی است که بررسی‌اش ده‌ها کتاب و ساعت‌ها بحث را می‌طلبد و در این گزارش نمی‌گنجد. ترویج علم و افزایش آگاهی مردم از پیچیدگی موضوعات مختلف اولین راهی است که به بلوغ فکری آحاد جامعه کمک می‌کند. اما اگر کلاهبرداران علم و دانش را چاشنی سودجویی خود کنند، چقدر در امان خواهیم بود؟!
چند سال پیش بود که بازار فروش دستگاه‌های فلزیاب رونق بسیار زیادی پیدا کرده بود و عده زیادی به امید واهی یافتن گنج، تمام سرمایه خود را به سودجویانی سپردند که دام خود را در گسترش این توهم گسترده بودند. حالا پس از گذشت چند سال این روش قدیمی رنگی تازه به خود گرفته و این‌بار افراد خوش‌خیال به‌دنبال پولدار شدن از راه گنج‌های آسمانی و تجارت شهاب‌سنگ‌ها هستند و در پشت پرده هم عده‌ای از ترغیب افراد به این تجارت، پول خوبی به جیب می‌زنند! اما واقعیت چیست و آیا با راه‌افتادن در صحراها به امید یافتن شهاب‌سنگ می‌توان یکشبه پولدار شد؟!
شهاب‌سنگ‌ها قطعه جامدی از بقایای جامانده از جرم‌هایی مانند یک دنباله‌دار، سیارک یا شهاب‌واره است که توانسته پس از گذر از جو و تحمل اصطکاک آن و درخشش به صورت شهاب، بر سطح زمین یا سیاره دیگری سقوط کند. باید بدانیم این سنگ‌ها پیش از ورود به جو زمین «شهاب‌واره» و پس از درخشش در جو «شهاب» نامیده می‌شوند. انگیزه نهایی از مطالعه شهاب‌سنگ‌ها بررسی ترکیب شیمیایی بخش‌های مختلف سیاره زمین و سایر سیاره‌های سنگی بوده و از این طریق می‌توان فرآیندهایی را که منجر به تشکیل این سیاره‌ها شده‌اند به دقت بررسی کرد.
وقتی شهاب‌واره‌ای وارد جو می‌شود، عوامل گوناگونی مانند اصطکاک، فشار و تعامل شیمیایی با گازهای اتمسفری، باعث گرم‌شدن و وارد آمدن فشارهای مختلف به سنگ می‌شود. شهاب‌واره‌هایی که هنگام ورود به جو زمین تأثیر جو را تحمل کرده‌اند، ممکن است خرد شوند و از این رو اندازه‌های بسیار متفاوتی دارند. اینها ممکن است پس از سقوط بر سطح زمین نیز بر اثر رطوبت و اکسیژن موجود در هوا به مرور متلاشی شوند. از طرف دیگر باید در نظر داشته باشیم دو سوم سطح کره زمین را آب‌ها پوشانده‌اند؛ به همین دلیل گرچه در طول سال شهاب‌سنگ‌های زیادی سقوط می‌کند، اما تعداد انگشت‌شماری از آنها بلافاصله پیدا می‌شوند. البته شهاب‌سنگ‌های بسیاری نیز در سال‌های دور به سطح زمین رسیده‌اند که در دسته «شهاب‌سنگ‌های دیرینه» قرار می‌گیرند. مانند هر سنگ کمیاب دیگری، شهاب‌سنگ‌ها نیز به دلیل کمیاب‌بودن و اطلاعاتی که با خود همراه دارند، توجه مجموعه‌دارانی که به‌دنبال اشیای خاص و منحصربه‌فرد هستند را به خود جلب کرده و از سوی دیگر مورد توجه محققان برای مطالعات سیاره‌شناسی قرار دارند.
دکتر حامد پورخرسندی، پژوهشگر پسادکترای شهاب‌سنگ‌شناسی و شیمی کیهانی در دانشگاه بروکسل، درخصوص عوامل تأثیرگذار بر تعیین ارزش شهاب‌سنگ‌ها به جام‌جم می‌گوید: شهاب‌سنگ‌ها هر چقدر تازه‌تر و بزرگ‌تر باشند و جنس نادرتری داشته باشند، مانند شهاب‌سنگ‌های مریخی یا شهاب‌سنگ‌های ماه قیمت بیشتری خواهند داشت. البته معمولا این ارزش‌گذاری براساس میزان تمایل مجموعه‌داران به داشتن شهاب‌سنگ‌های نادر تعیین می‌شود و معمولا ارزش علمی آنها در تعیین قیمت خیلی تأثیرگذار نیست. اما بیش از 90 درصد شهاب‌سنگ‌هایی که در سطح زمین پیدا می‌شوند، شهاب‌سنگ‌های کندریتی هستند که به‌دلیل کثرتی که دارند، از ارزش چندانی برخوردار نیستند. بنابراین این که سنگی شهاب‌سنگ باشد، الزاما به معنی قیمتی‌بودن آن نیست.
با این حال ما در جست‌وجوهایی که در میان آگهی‌های ریز و درشت فضای مجازی داشتیم، با قیمت‌های بسیار متفاوتی از چند هزار تومان تا گرمی صد هزار تومان برای شهاب‌سنگ‌ها روبه‌رو شدیم!
جولان شهاب‌سنگ‌شناسان قلابی!
احتمالا می‌پرسید چگونه می‌توان یک شهاب‌سنگ را از سنگی زمینی با شکلی نامتعارف تشخیص داد؟
انجمن بین‌المللی شهاب‌سنگ‌شناسی (The Meteoritical Society) از حدود 30سال پیش به‌منظور یکپارچه‌سازی مطالعات شهاب‌سنگ‌ها شکل گرفته است. موسسات تحقیقاتی کشورهای گوناگون زیرنظر این انجمن شهاب‌سنگ‌های مکشوفه را - که هر روز تعدادشان رو به افزایش است - مورد بررسی قرار می‌دهند و پس از طبقه‌بندی آنها را به صورت رسمی در بولتن انجمن بین‌المللی شهاب‌سنگ‌شناسی ثبت می‌کنند.
به گفته دکتر پورخرسندی، بخش عمده شناسایی اولیه شهاب‌سنگ‌ها مربوط به ویژگی‌های ظاهری است و هر فردی که آشنایی و تجربه خوبی در زمینه شهاب‌سنگ‌ها داشته باشد، در نگاه اول می‌تواند با تقریب خوبی آن را از سنگ‌های زمینی تشخیص دهد. وی تصریح می‌کند: برای شناسایی قطعی شهاب‌سنگ‌ها آزمایش‌های متعددی مورد نیاز است که علاوه بر ابزار تخصصی باید فردی ماهر با دانش سنگ‌شناسی و کانی‌شناسی آن را بررسی کند. در حال حاضر با امکانات موجود در دانشگاه‌های ایران، امکان انجام آزمایش‌های تخصصی برای تشخیص سنگ عادی از شهاب‌سنگ وجود دارد. اما تعیین نوع شهاب‌سنگ و طبقه‌بندی آن نیاز به ابزارهای پیشرفته‌تری دارد که در حال حاضر در آزمایشگاه‌های کشور موجود نیست. دکتر پورخرسندی تأکید می‌کند: متأسفانه هیچ مرکز تحقیقاتی یا دانشگاهی نیز در حال حاضر در کشور به‌عنوان زیرمجموعه‌ای از انجمن بین‌المللی شهاب‌سنگ‌شناسی در حال فعالیت نیست.
خرید و فروش شهاب‌سنگ‌ها در سال‌های اخیر در سراسر دنیا مورد توجه قرار گرفته است. همان‌گونه که اشاره شد، بیشتر این خرید و فروش‌ها مربوط به مجموعه‌دارانی است که به‌دنبال سنگ‌های نادر و کم‌نظیر آسمانی در مجموعه خود هستند. انجمن بین‌المللی شهاب‌سنگ‌شناسی در سراسر دنیا با بررسی شهاب‌سنگ‌ها و طبقه‌بندی آنها به صورت رسمی ماهیت شهاب‌سنگ را مشخص می‌کند و پس از آن شهاب‌سنگ براساس ویژگی‌هایی که دارد خرید و فروش می‌شود.
اما برخلاف این رویه جهانی، در کشور ما شرکت‌های متعددی به‌صورت رسمی به‌عنوان شرکت‌های گوهرشناسی ثبت شده‌اند که با دریافت مبالغ گوناگون و قسمتی از سنگ، مدعی شناسایی و تأیید شهاب‌سنگ هستند. اما متاسفانه هیچ یک از این مجموعه‌ها زیرنظر هیچ سازمان یا مرکز تحقیقاتی فعالیت نمی‌کنند و در حقیقت هیچ نظارتی بر قانونی یا غیرقانونی بودن فعالیت‌های آنها وجود ندارد. این شرکت‌ها باتوجه به این که برای سنگ ارائه‌شده شناسنامه داخلی یا بین‌المللی بخواهید از یک میلیون تومان تا چند میلیون تومان (براساس نرخ روز دلار!) هزینه دریافت می‌کنند. این در حالی است که به گفته دکتر پورخرسندی هیچ مرکز رسمی طبقه‌بندی شهاب‌سنگی در سراسر دنیا هزینه‌ای برای بررسی سنگ‌ها دریافت نمی‌کند! اما کم نیستند شرکت‌هایی که به اسم ارسال نمونه به مراکز پژوهشی خارج از کشور هزینه‌های بسیار گزافی از علاقه‌مندان بی‌اطلاع دریافت می‌کنند که البته شاید حتی آن را به مرکز معتبری ارسال هم نکنند! دکتر پورخرسندی در این‌باره می‌گوید: بسیاری از این شرکت‌های داخلی در ازای دریافت مبالغ هنگفت، یک ورق کاغذ با متن انگلیسی به دست مخاطب می‌دهند که روی آن به انگلیسی نوشته شده «گواهی می‌شود این سنگ یک شهاب‌سنگ است» اما این کاغذ هیچ پشتوانه دانشگاهی معتبری ندارد. وی در این رابطه توضیح می‌دهد: من در سال‌هایی که صرف بررسی شهاب‌سنگ‌ها کرده‌ام، تصاویر زیادی از ایران دریافت کرده‌ام که در همان نگاه اول مشخص است شهاب‌سنگ نیست؛ اما یابنده برای آن سنگ معمولی، شناسنامه شهاب‌سنگ از شرکتی مدعی فعالیت در زمینه خریدوفروش شهاب‌سنگ دریافت کرده و مدعی است به او گفته‌اند شهاب‌سنگش میلیون‌ها تومان می‌ارزد. این افراد وقتی از من می‌شنوند سنگشان زمینی است و ارزشی ندارد، برآشفته می‌شوند، تهدید می‌کنند و حتی برای من که محققم و بابت تشخیصم از آنها پولی نمی‌گیرم، مزاحمت ایجاد می‌کنند.
گشتی در بازار مکاره شهاب‌سنگ
در میان جست‌وجوهایی که در اینترنت داشتیم در یک فروشگاه اینترنتی با کیتی برای آزمایش شهاب‌سنگ به قیمت 175 هزار تومان مواجه شدم. زمانی که با این فروشگاه تماس برقرار کردم، فروشنده با اطمینان از عملکرد بسیار خوب این کیت برای شناسایی شهاب‌سنگ‌ها تعریف می‌کردند. دکتر پورخرسندی درباره صحت عملکرد چنین کیت‌هایی به جام‌جم می‌گوید: این کیت‌ها به هیچ عنوان نمی‌تواند تأییدی قطعی برای تشخیص شهاب‌سنگ باشد. این محلول‌ها فقط قادر به شناسایی سنگ‌هایی هستند که میزان بالایی نیکل دارند. اما این ویژگی، ویژگی مشترک بین تمام شهاب‌سنگ‌ها نیست و فقط گروهی از شهاب‌سنگ‌های آهنی ممکن است از این طریق به صورت اولیه شناسایی شوند. معمولا در خارج از ایران از چنین کیت‌هایی برای آموزش به کودکان در مدارس استفاده می‌شود!
با یکی دیگر از شرکت‌های خصوصی که آگهی‌اش را در اینترنت دیدیم و مدعی بود برای شهاب‌سنگ‌های مکشوفه، گواهی از طرف شرکت خودشان صادر می‌کند، تلفنی گفت‌وگو کردیم. نماینده این شرکت مدعی بود برای بررسی اولیه و پیش از هر آزمایشی مبلغ صد هزار تومان و در صورت انجام آزمایش و صدور گواهینامه، بسته به ابعاد و نوع شهاب‌سنگ مبلغ 500هزار تومان به بالا دریافت می‌کنند. این گواهی‌ها نیز به گفته دکتر پورخرسندی فقط نزد خود آن شرکت و کسانی که آن شرکت را قبول دارند معتبر است.
با شرکت فعال دیگری هم صحبت کردیم که در فضای مجازی مدعی بود می‌تواند گواهی داخلی یا دانشگاهی یا از مراکز آکادمیک فرانسه برای شهاب‌سنگ مکشوفه گواهی صادر کند. با همکاری دکتر پورخرسندی تصویری از سنگی زمینی با ظاهری شبیه شهاب‌سنگ (که البته برای متخصصان از همان ابتدا اصالت زمینی‌اش قابل تشخیص است) برای همین شرکت که مدعی شناسایی شهاب‌سنگ‌ها و صدور شناسنامه برای آنهاست، ارسال کردیم. نماینده شرکت با آن‌که در ضمن گفت‌وگو مدعی تخصص در زمینه شهاب‌سنگ‌شناسی بود، از تشخیص ماهیت زمینی سنگ در نگاه اول عاجز بود و به ما پیشنهاد کرد برای آزمایش‌های دقیق‌تر قطعه کوچکی از سنگ را با فرز برش داده و برای آزمایش دقیق‌تر (که مستلزم پرداخت هزینه 400 تا 500هزار تومانی است) برایشان ارسال کنیم. در صورتی که شناسنامه مورد تایید دانشگاه‌های داخلی نیاز داشته باشیم مبلغ یک میلیون یا یک میلیون و 400 هزار تومان (بسته به وزن سنگ) و در صورتی که شناسنامه بین‌المللی برای سنگ نیاز داشته باشیم مبلغ صدور با توجه به بالارفتن نرخ ارز حدود ده میلیون تومان خواهد بود! ممکن است البته در دل شهاب‌سنگ شما نوعی الماس باشد که در این صورت قیمت خیلی بالایی ممکن است پیدا کند. با این حال تاکید کردند باید آزمایش کنیم تا نظر قطعی بدهیم!
دکتر پورخرسندی درباره این اظهارات با خنده تلخی می‌گوید: این‌که در داخل شهاب‌سنگ الماس باشد کاملا چرند است. به‌علاوه در حال حاضر بنده به بلژیک آمده‌ام و دیگر در فرانسه نیستم که این افراد احتمالا بتوانند بدون اطلاعم از کار تحقیقاتی‌ام سوءاستفاده کنند. ضمن این‌که همکاران من در آن مرکز نیز حتی یک یورو برای بررسی و طبقه‌بندی شهاب‌سنگ‌ها و صدور شناسنامه از کسی دریافت نمی‌کنند. من نمی‌دانم این افراد چنین هزینه‌هایی را با چه مجوزی از هموطنان ناآگاه ما دریافت می‌کنند. متاسفانه باید بگویم برخی هموطنان ما به‌قدری عکس از سنگ‌های زمینی و ایمیل به زبان فارسی یا با انگلیسی نامفهوم به مرکز مطالعات و آموزش علوم زمین در فرانسه ارسال و سماجت بیهوده کرده‌اند که باعث شرمندگی‌ام نزد همکارانم شده است.» وی می‌افزاید: «متأسفانه در یکی از دانشگاه‌های کشور نیز چند زمین‌شناس‌گرد هم جمع شده‌اند و شرکتی تشکیل‌داده‌اند، برای شهاب‌سنگ‌ها گواهی صادر می‌کنند و از مردم هزینه می‌گیرند، ولی این گواهی‌ها نیز جز نزد کسانی که آن زمین‌شناسان و گروهشان را قبول دارند، اعتبار خاصی ندارد. اینها حلقه‌ای از خریدار و فروشنده تشکیل داده‌اند. مردم مراقب باشند.»
اطلاعات تماس، نام‌ها و مستندات مورد اشاره نزد روزنامه جام‌جم محفوظ است.
سازمان زمین‌شناسی کشور کجای پازل مطالعات شهاب‌سنگ‌هاست؟
احتمالا می‌پرسید چرا در کشور ما به چنین بازار پرمخاطبی هیچ توجهی نمی‌شود و متولی یا مرجع قانونی‌ای برای این تجارت در این حوزه وجود ندارد؟ مهندس مهدی حاجی‌نوروزی، از آزمایشگاه کانی‌شناسی سازمان زمین‌شناسی کشور درباره توانایی علمی این سازمان برای بررسی شهاب‌سنگ‌ها به جام‌جم می‌گوید: «ما در آزمایشگاه‌های خود بسیاری از آزمایش‌های مورد نیاز برای تأیید شهاب‌سنگ‌ها را انجام می‌دهیم و برای نتایج به‌دست آمده نیز گواهی صادر می‌کنیم، اما این نتایج مانند جواب یک آزمایش خون است که برای تفسیر نیاز به نظر پزشک متخصص دارد. این نتایج را نیز باید حتما متخصص مربوط تفسیر کند تا نظر قطعی در مورد ماهیت سنگ بدهد.»
وی درخصوص هزینه این بررسی‌ها تصریح می‌کند: «هزینه کل این آزمایش‌ها براساس نرخ مصوب سازمان زمین‌شناسی چیزی حدود 500 هزار تومان خواهد بود.» حاجی‌نوروزی با اشاره به این‌که در حال حاضر هنوز اعلام نیازی برای متولی شدن سازمان زمین‌شناسی برای این مطالعات به سازمان ابلاغ نشده است، تأکید می‌کند: «در حال حاضر جوی غیرواقعی درخصوص خرید و فروش شهاب‌سنگ‌ها در کشور ایجاد و موجب شده عده زیادی با امید به این که بتوانند از این راه به پول زیادی دست پیدا کنند، به‌دنبال پیدا کردن شهاب‌سنگ‌ها راه افتاده‌اند و ارزش علمی این اجرام آسمانی به کل فراموش شده است. خانواده‌ها باید هوشیار باشند و فریب سودجویانی را نخورند که از ناآگاهی آنان سوءاستفاده می‌کنند.»
این کارشناس سازمان زمین‌شناسی کشور می‌افزاید: «به نظر می‌رسد برای پیشگیری از ادامه این مسیر نادرست، باید کمیته‌ای از متخصصان برای سامان دادن به اوضاع بی‌قانون کشف و خریدوفروش شهاب‌سنگ‌ها در کشور تشکیل شود تا این اقدامات به‌صورت اصولی و قانونمند پیش برود.»
دکتر پورخرسندی نیز به نقش کلیدی سازمان زمین‌شناسی برای ساماندهی به شرایط موجود در کشور اشاره می‌کند و می‌افزاید: «با توجه به رشد چشمگیری که در سال‌های اخیر در تمایل افراد به پیدا کردن شهاب‌سنگ‌ها در دشت‌های ایران ایجاد شده، حضور یک نهاد متخصص برای شناسایی و طبقه‌بندی این سنگ‌ها می‌تواند علاوه بر جلوگیری از کلاهبرداری‌های فعلی، دستاوردهای علمی بسیار خوبی برای کشور نیز داشته باشد.»
برویم دنبال جست‌وجوی شهاب‌سنگ؟!
دکتر پورخرسندی با تأکید بر اهمیت شناسایی اولیه می‌افزاید: «با افزایش دانش خود در زمینه شهاب‌سنگ‌ها، می‌توانید به خوبی در مرحله اولیه سنگ‌های عادی را از شهاب‌سنگ‌های احتمالی تشخیص دهید. اما به خاطر داشته باشید، شهاب‌سنگ‌ها آن‌طور که در حال حاضر در افکار مردم به‌عنوان گنج و سنگ‌هایی با ارزش عجیب و غریب جاافتاده نیستند، به‌راحتی کسی برای یک تکه سنگ میلیون‌ها تومان پول کف دست ما نمی‌گذارد و ممکن است به‌جز مراکز تحقیقاتی لزوما مشتری خاصی هم برای چنین سنگ‌هایی پیدا نشود. تنها تعداد محدودی از شهاب‌سنگ‌ها، نمونه‌های نادر هستند. بنابراین این که کسی بخواهد مبنای زندگی‌اش را براساس پیدا کردن شهاب‌سنگ پایه‌گذاری کند از اساس اشتباه بوده و ممکن است اثرات جبران‌ناپذیری داشته باشد و آلت دست شیادان شود.»
دوران طلایی ثبت و طبقه‌بندی شهاب‌سنگ‌های ایران به همت پژوهشگر ایرانی
حامد پورخرسندی، شهاب‌سنگ‌شناس ایرانی است که وقتی منجم آماتور و دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه تهران بود متوجه ظرفیت عظیم و بکر شهاب‌سنگ‌های ناشناخته در ایران می‌شود. او در سال 1390 از طریق برقراری ارتباط با چند شهاب‌سنگ‌شناس برجسته در فرانسه، پیشنهاد بررسی شهاب‌سنگ‌های ایران برای مطالعه در دوره دکتری را می‌دهد و به‌علت نبود ابزارهای کافی برای مطالعه شهاب‌سنگ‌ها در ایران، با استفاده از بورس وزارت علوم راهی فرانسه می‌شود. از اینجاست که دوران طلایی شناخت و طبقه‌بندی شهاب‌سنگ‌های ایران به همت او و همکارانش در ایران آغاز می‌شود. دکتر پورخرسندی که اکنون به‌عنوان پژوهشگر پسادکتری شهاب‌سنگ‌شناسی و شیمی کیهانی در دانشگاه بروکسل مشغول مطالعه و تحقیق است، فارغ‌التحصیل دوره دکتری شهاب‌سنگ‌شناسی از مرکز مطالعات و آموزش علوم زمین در فرانسه بوده و در جریان مطالعات رساله دکتری خود نزدیک به 300قطعه شهاب‌سنگ در ایران را با کمک علاقه‌مندانی مانند حجت کمالی در کرمان طبقه‌بندی کرد و به ثبت در بولتن انجمن بین‌المللی شهاب‌سنگ‌شناسی رساند (گزارش مفصلی دراین‌باره را در صفحه 16 بخوانید). به این ترتیب بود که تعداد شهاب‌سنگ‌های ایران از عدد 5 در سال 1388 به 299 در اردیبهشت 1398 رسید!
دسترسی به شهاب‌سنگ‌ها کار آسانی نیست. جدال با دلال‌ها و افرادی که به خیال پیدا کردن گنج در شکل شهاب‌سنگ راهی صحرا می‌شوند، مشکلات زیادی در روند تحقیقاتش برای او ایجاد کرده است. پورخرسندی معتقد است نبود قانونی درباره مالکیت شهاب‌سنگ پس از اثبات ماهیت آن در مرکزی معتبر بیش از هر چیز برای او ویابندگان شهاب‌سنگ مشکل‌آفرین است. مجموعه این شرایط موفقیت پورخرسندی در طبقه‌بندی و به ثبت رساندن این تعداد شهاب‌سنگ از ایران را به تجربه‌ای منحصربه‌فرد و معجزه‌وار از تلاش یک محقق ایرانی تبدیل کرده است.
عسل اخویان طهرانی
دانش
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
در واکنش به حمله رژیم صهیونیستی به ایران مطرح شد
اسرائیل در ورطه تصمیمات اشتباه
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
کوه موش زایید!
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
اسرائیل به سرزمین سوخته بدل می‌شود؟
گفت و گو
یک نماینده مجلس:
پیامعملیات وعده صادق، قدرت و استقلال ایران بود
علی برکه از رهبران حماس در گفت‌وگو با «جام‌جم»:
خطوط قرمز خود را در مذاکرات تغییر نمیدهیم
گفت‌وگوی «جام‌جم» با میثم عبدی، کارگردان نمایش رومئو و ژولیت و چند کاراکتر دیگر
فرزند زمانه خود باش
یک کارشناس مسائل سیاسی در گفتگو با جام جم آنلاین: