پلدختر ، پل ندارد

سیلاب فروردین 98 اما مثل هیچ سیلابی نبود، آنچنان سهمگین و خروشان و پرقدرت از راه رسید که گویی قصد به باد دادن دودمان هویت باستانی پلدختر را داشت. پایه‌های پلدختر که لرزید، دل‌ها هم تکان خورد و چشم‌ها نگران شد که مبادا پلدختر بدون دختر شود؛ بدون پل.
سیلابی که به شهر و مردمانش رحم نکرده و خانه و زندگی‌شان را با خود شست و برد چطور می‌تواند به هویت شهر رحمی کند. مردم اما آنچنان درگیر گرفتاری خود و زندگی از دست رفته‌شان هستند، که از هرکدامشان سراغ پلشان را گرفتیم، از حال آن بی‌خبر بودند و حق هم داشتند. یک نفر اما در این میان هم نگران بود و هم چشمش به دنبال دختر زیبای پل‌های شهر. عطا حسن‌پور که هم باستان‌شناس است و هم پژوهشگر پل‌های باستانی و تاریخی لرستان و کتابی هم در همین زمینه در دست چاپ دارد.
در میان افسانه‌ها و قصه‌ها و روایات تاریخی ضد و نقیضی که از حیات پل پلدختر شنیدیم، روایت حسن‌پور اما به نظر واقعی و جامع‌ترین حکایت بود، او قصه پل‌های استانش را حفظ بود و خوب روایت می‌کرد: «عموما کلمه دختر در زمان اشکانیان و در آیین مترائیسم بر نام بناها اطلاق می‌شد. مثل بناهایی متعددی که پسوند دختر دارند؛ مثل پل پلدختر لرستان، پل پلدختر میانه و پل سیه پل(کر و دت) به معنای پسر و دختر در کوهدشت و قلعه دختر فیروزآباد فارس و قلعه دختر‌های الیگودرز و کرمانشاه و ایلام و خراسان. اشکانیان پسوند دختر را بر نام بناها و پل‌هایشان می‌گذاشتند تا باعث ماندگاری و حفاظت بیشتر آنها باشد و در پناه خدای مهر قرار گیرند.»
یک مجموعه پل سه‌رشته‌ای
حسن‌پور می‌گوید: پل پلدختر درواقع یک مجموعه سه رشته‌ای از پل‌هاست. به این معنا که ابتدا در زمان اشکانیان و بیش از 2000 سال پیش، پلی با عنوان پلدختر ساخته می‌شود که در زمان ساسانیان تصمیم به مرمت و بازسازی پل گرفته می‌شود، اما معماران آن زمان پس از مطالعات دقیق تشخیص می‌دهند به جای مقاوم‌سازی پل پیشین، همان پل را با همان سبک و معماری در فاصله چندمتری از پل اول بنا کنند. پل دوم هزار سال عمر می‌کند و پس از پیر و فرتوت و فرسوده شدن در گذر زمان و سیلاب‌ها، پس از اسلام و در قرن چهارم هجری، مورد مرمت و بازسازی قرار می‌گیرد، اما باز به مصلحت معماران و کارشناسان فن و به منظور ماندگاری بیشتر، طاق‌ها بر روی پایه‌های قبلی قرار نمی‌گیرد و در چند متری پایه‌های قبلی، سازه‌ای زیبا، باشکوه و مقاوم به همان شمایل پل قبل روی کشکان جان می‌گیرد و قد علم می‌کند. این سه پل در یک محوطه و در فاصله‌ای نزدیک در حدود 50 متر بنا شده‌اند.
آن‌طور که این باستان‌شناس به ما می‌گوید پلی که امروز با نام پل پلدختر معروف است و شهر پلدختر به داشتنش می‌نازد، همین پل سوم است که امروز یک طاق در سمت شرقی رود و سه طاق در سمت غربی کشکان دارد و پایه‌هایش هنوز در بستر رود مقاوم از زیر آب قدبرافراشته‌اند. این پل با نام پل پلدختر دوران ساسانی - اسلامی معروف است و نگرانی از بابت هجمه سیلاب اخیر برای حیات و ممات همین پل است. از 2 پل قبلی هم پایه‌هایی در رود قابل مشاهده است.
توسعه پایدار مبنای پل‌سازی نیاکان ما لرستان صد پل تاریخی ثبت ملی شده دارد که تعداد زیادی از آنها به یادگار مانده از دوران اشکانی و ساسانی و اوایل دوره اسلامی تا قرن چهار هجری است. معماری قوی و اصولی پل‌ها باعث شده که هنوز بسیاری از آنها سالم و پا برجا باشد، برخلاف پل‌هایی که در چند دهه اخیر ساخت شده و هر کدام با یک سیلاب ویران شدند و منطقه‌ای را به ویرانی کشاندند.
مدیر گنجینه آب شرکت آب منطقه‌ای لرستان به جام‌جم می‌گوید معماران عصر حاضر برخلاف نیاکان ما به هیدرولیک و قدرت آب واقف نیستند و آن را در پل‌سازی‌هایشان رعایت نکردند، مثل همین پلی که در سال 84 روی کشکان ساختند و همین یکی دو هفته پیش در سیلاب فروردین 98 ویران شد و باعث تغییر مسیر آب به سمت خانه و زندگی مردم پلدختر و زیرآب رفتن شهر شد. یعنی هم خودش ویران شد و هم شهری را به ویرانی کشاند. درحالی که دلیل سالم ماندن پل‌های باستانی رعایت توسعه پایدار و سنجش همه اصول و جوانب در ساخت سازه‌ای مستحکم روی آب بوده است، برای همین پل گاومیشان پس از هزار سال همچنان سالم و قوی روی رود سیمره پابرجاست.
این سیلاب امان پلِ دختر را ‌ بریده
حسن‌پور روزهای نخستین سیلاب پلدختر سری به پل پلدختر زده و حال و روزش را دیده، اما به ما می‌گوید که بیش از یک هفته است که درگیر جمع‌آوری کمک برای مردم شهر است و وقت نکرده سری به پل بزند، اما تا آنجا که یادش می‌آید، چند پایه پل واژگون شده بود و امروز احتمال آب بردگی و تخریب بسیار است.
این باستان‌شناس می‌گوید: سیلاب قوی و خطرناک بوده. عرض رودخانه کشکان در بیشترین قسمت 2400مترمکعب در ثانیه گنجایش عبور و خروج آب دارد. از سویی میانگین بارش در یک‌سال در لرستان 530 میلیمتر است و این درحالی است که در شش ماهه اول سال آبی امسال (از مهر 97 تا فرودرین 98) 1076 میلی‌متر بارش داشتیم. بنابراین با این بارش‌های اخیر حجم رودخانه کشکان به بیش از 6000 مترمکعب رسیده است، زیرا ایستگاه ایپتومتریک که در محل پل جانمایی شده و می‌تواند تا 5000 را ثبت کنند، سیلاب آن را از کار انداخته و کنده و برده، پس تخمین میزان آب بالای 6000 مترمکعب امری بعید نیست و طبیعتا چنین حجمی از آب می‌تواند تاثیر بسیار مخربی روی پلدختر داشته باشد.

حال دخترمان خوش نیست
درخصوص میزان خسارت‌های وارد شده به پل تاریخی پلدختر با زهرا بهاروند، معاون میراث اداره میراث فرهنگی استان لرستان گفت‌وگویی کوتاهی داشتیم. بهاروند که به همراه محمدحسن طالبیان چندی پیش بازدیدی از این پل و سایر پل‌های تاریخی لرستان داشت، در این خصوص به جام‌جم گفت: پل پلدختر از زمان طغیان رود تاکنون زیر آب بوده و گرچه کامل تخریب نشده، اما طبیعتا پایه‌های آن دچار آبشستگی شده، ملات‌هایش از بین رفته و آسیب دیده و نیاز به استحکام بخشی دارد.
بهاروند با اشاره به این‌که مقاومت پایه‌های پل کم شده و احتمال تخریب کامل هست، افزود: فعلا به دلیل بالا بودن سطح آب رودخانه، امکان رصد و مشاهده کامل میزان تخریب و همچنین مرمت و مقاوم‌سازی این پایه‌ها وجود ندارد، ضمن این‌که شرایط جاده‌ای برای دسترسی به پل هم فعلا مناسب نیست، اما فعلا تا حدودی برآورد هزینه کردیم و درخواست اعتبار دادیم تا بعد از فروکش کردن آب، مرمت و استحکام بخشی آن را شروع کنیم. معاون میراث فرهنگی کشور هم که از نزدیک از این پل و سایر پل‌های تاریخی لرستان بازدید کرد قول مساعد برای مرمت آنها را به ما داده ‌است.

فاطمه مرادزاده
ایران