پای سیل به هورالعظیم باز شد

نفتی‌ها در هورالعظیم چه می‌کنند؟
هورالعظیم، بازمانده تالاب‌های بین‌النهرین و یکی از بزرگ‌ترین تالاب‌های خوزستان، در جنوب غربی کشور است که یک‌سوم آن در ایران و دوسوم آن در عراق قرار دارد. هورالعظیم در ایران 125 هزار هکتار وسعت دارد. چذابه در شمال، طلائیه در جنوب، جاده باکری در شرق و دایک مرزی در غرب، تالاب را محصور کرده‌اند.
جاده‌های اصلی نظامی که در زمان جنگ و بعد از آن ساخته شدند هورالعظیم را به پنج حوضچه (مخزن) تقسیم کرده‌اند. جاده امام رضا؛ جاده شط علی؛ جاده همت و جاده سیدالشهدا مرز بین این حوضچه‌ها هستند.
بعد از ساختن سد کرخه در ایران و انحراف رود دجله در عراق که منجر به خشکی بخش‌های وسیعی از تالاب و اخطار برنامه محیط زیست سازمان ملل به این دو کشور شده بود، ضربه دیگری در سال 87 بر پیکره هور وارد شد. با واگذاری 8000 هکتار از اراضی تالابی، پای وزارت نفت به هورالعظیم باز شد. خشکاندن بخش‌های عظیمی از هور، آلودگی، آتش زدن نیزارها، تخلیه پسماند و جاده‌سازی، ارمغان نفت برای هورالعظیم بوده است.
رهاسازی آب در بخش‌های خشک تالاب، در یک دهه گذشته همیشه یکی از مطالبات فعالان محیط زیست بود که با مخالفت نفتی‌ها محقق نمی‌شد.
شرکت‌های نفتی برای جلوگیری از آبگیری اطراف تاسیسات نفتی اقدام به خاک‌ریزی یا مسدود کردن دهانه‌های زیرآبگذرها کرده‌اند. شرکت نفت باید از ابتدا ارتفاع تاسیسات را به گونه‌ای می‌ساخت که مناسب محیط تالابی باشد تا اکنون با ورود سیلاب، به تاسیسات نفتی آسیب وارد نشود. پنج میدان نفتی مهم کشور شامل آزادگان جنوبی، آزادگان شمالی، یادآوران، یاران شمالی و یاران جنوبی در منطقه هورالعظیم در مرز مشترک با عراق قرار دارند.
نکته مهم این‌که میدان‌های آزادگان و یادآوران به عنوان بزرگ‌ترین میدان‌های نفتی کشور در سال‌های اخیر در منطقه هورالعظیم کشف شده‌اند.
حجم تولید نفت از میدان‌های نفتی غرب کارون به حدود 350 هزار بشکه در روز افزایش یافته و میزان درآمدزایی از این میدان‌ها نیز به سالانه ده میلیارد دلار می‌رسد.
بیش از 7000 هکتار از اراضی ملی واقع در دشت آزادگان در استان خوزستان برای عملیات حفاری به مدت 30 سال در اختیار وزارت نفت قرار گرفته که پس از قطعیت استخراج نفت، بهره‌برداری از محل هریک از چاه‌ها با شعاع ۲۵۰ متر از نقطه استخراج به مدت ۳۰ سال به وزارت نفت واگذار شد.
حوزه تالابی هورالعظیم به پنج حوضچه تقسیم می‌شود که طرح توسعه میدان نفتی آزادگان شمالی در حوضچه 1 و 2 و آزادگان جنوبی در حوضچه 3، 4 و 5 و میدان نفتی یاران شمالی در نوار مرزی ایران و عراق در حوضچه شماره‌4 و یاران جنوبی در حوضچه شماره 5 واقع شده است.

کم‌کاری دیروز؛ خسارات امروز
علیرضا دانشی، کارشناس مناطق نفت‌خیز جنوب به خبرنگار ما گفت: تاسیسات نفتی که در هورالعظیم است به دلیل برخورد با آب دچار خساراتی می‌شود که پس از فروکش کردن آب و بازگشت به شرایط عادی می‌توان نسبت به تعمیر و بازسازی آنها اقدام کرد.
وی با بیان این‌که زیانی که کشور از این بخش می‌بیند اقتصادی است تا بتواند جان مردم را نجات دهد افزود: به دلیل زیانی که تاسیساتی نفتی می‌بیند ضرر اقتصادی به کشور تحمیل می‌شود. دانشی درباره مشکلات محیط‌زیستی توضیح داد: زمانی که چاه نفتی را ببندند مشکلی برای چاه پیش نمی‌آید در حالی که اگر این تاسیسات روی سکو نصب بود هیچ مشکلی برای تاسیسات نفتی به وجود نمی‌آمد. از سوی دیگر باید توجه داشت که مشکلات محیط زیستی به وجود نمی‌آید به این دلیل که اگر همه شیرهای بالا هم کار نکند جریان مخزن از حریق حفره چاه قطع می‌شود و دیگر نفت به بیرون نشت نمی‌کند. به گفته وی، زمانی که تصمیم به برداشت نفت از میادینی که در هورالعظیم است گرفته شد به جای این‌که تاسیسات روی سکو نصب شود و گاز خروجی در ارتفاع بالاتری قرار گیرد، برای کاهش هزینه‌ها تاسیسات سرچاهی را روی زمین نصب کردند. توجیه وزارت نفت هم در آن زمان تولید زودهنگام بود اما این تصور اصلاً وجود نداشت که این حجم آب وارد این منطقه شود.

یک غفلت در تاسیسات نفتی
کارشناسان می‌گویند در منطقه هورالعظیم به دلیل شرایط زیست‌محیطی باید از دکل‌های نفتی استفاده می‌شد که مربوط به مناطق کم‌عمق آبی است؛ اما متاسفانه برای کاهش هزینه استخراج نفت، اقدام به خشک کردن هور شد تا تاسیسات نفتی نیازی به دکل نداشته باشد. به این ترتیب سیاست‌های اشتباه در طول سالیان گذشته موجب شد بخشی از هورالعظیم به دلیل تولید نفت و استفاده از تجهیزات با هزینه کمتر خشک شود که این کار ضربه زیست محیطی را به منطقه وارد کرد؛ لذا ورود سیل و رهاسازی آب مشکلاتی را ایجاد کرده است.
به گفته کارشناسان، ورود سیل آب به هورالعظیم اگرچه به نفع شرایط زیست‌محیطی آن منطقه است اما این موضوع را یادآور می‌شود که باید برای تولید نفت از تجهیزات مختص به اقلیم منطقه استفاده کرد و نباید اقلیم را برای تولید نفت تغییر داد. چنان که این کار می‌تواند خسارات قابل توجهی به بار آورد.

همه میادین زیر آب رفتند

عبدالله طواف معاون پشتیبانی منطقه‌ای مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه نفت (متن) در گفت‌وگو با خبرنگار ما درباره وضعیت تالاب هورالعظیم تشریح کرد: میادین نفتی یاران شمالی، یاران جنوبی، آزادگان شمالی و آزادگان جنوبی در محدوده هورالعظیم قرار دارند که همه این میادین و تجهیزات نفتی در آب قرار گرفتند و برخلاف فیلم و عکسی که از این منطقه ارسال می‌شود ما آب را به سمت هور هدایت کردیم.
وی با بیان این‌که شرکت متن برای کاهش فشار آب رودخانه‌ها و تقسیم آب سیل اقداماتی انجام داده افزود: شرکت متن با هماهنگی شرکت آب و برق استان خوزستان و سازمان محیط زیست آب را به بخش‌های دیگر هورالعظیم هدایت کرد که این کار باعث شد میادین دیگر نفتی در آب قرار بگیرد اما نگرانی ما جان مردم است.
طواف با تاکید بر این‌که برای هدایت آب به هورالعظیم تلاش می‌کنیم تصریح کرد: سپاه پاسداران همه تجهیزات خود را برای کمک سیل‌زدگان منتقل کرده و با هدایت آب به مسیل‌های طبیعی و ساخت مسیل‌های غیرطبیعی برای ورود آب به تالاب هور به کار گرفته و شهرهای زیادی با انجام این کار از خطر سیل و خسارت بیشتر مصون شدند.
وی در مورد آب‌گرفتگی شهر رُفَیِع توضیح داد: به دلیل خشکسالی، کشاورزی و پرورش دام سنگین مانند گاومیش در حاشیه رودخانه رفیع بسیار رونق گرفته بود که مردم آن منطقه اجازه ندادند آب در مسیر اصلی خودش به هور وارد شود از این رو کارکنان ما و سپاه برای به دست آوردن دل مردم این منطقه مسیرهای دیگری برای هدایت آب ایجاد کردند تا از راه دیگری وارد هور شود.
این مقام مسئول در شرکت مهندسی و توسعه نفت ادامه داد: شرکت ملی نفت ایران و شهرداری رفیع سیل بندی به طول 5 کیلومتر احداث کردند و این شهر را از خسارت بیشتر نجات دادند.
طواف به پرسش خبرنگار ما مبنی بر اینکه آیا نگرانی برای آلودگی زیست محیطی برای تاسیسات نفتی وجود دارد یا خیر پاسخ داد: همه لوله‌های نفتی ما زیرزمین قرار دارند و نگرانی در این زمینه وجود ندارد. آب سیل به شکل افزایش ارتفاع است و مشکلی برای تاسیسات نفتی به وجود نمی‌آورد اکنون تمرکز ما نجات مردم است.
معاون پشتیبانی شرکت مهندسی و توسعه نفت افزود: در روزهای اخیر شایعاتی مطرح شده بود که انفجار دایک (خاکریز) مرزی با هدف جلوگیری از ورود آب به تاسیسات نفتی صورت گرفته است در حالی که ما خود برای این اقدام از سپاه درخواست کرده بودیم.
طواف گفت: برخی در زمین بیگانگان تلاش دارند نفت را تخریب کنند، اما صنعت نفت هیچ مانعی برای توسعه منطقه نیست و شاید اگر این انفجارها صورت نمی‌گرفت، هویزه، رفیع و دشت آزادگان به صورت کامل زیر آب می‌رفت.وی ادامه داد: دولت سال 72 تصمیم گرفت برای این‌که منابع آب شیرین به سمت عراق منتقل نشود، یک دایک 130 کیلومتری در این منطقه احداث کند ولی متاسفانه عده‌ای در فضای مجازی ادعا کردند که این جاده را نفت احداث کرده که این یک باور اشتباه است. طواف گفت: در حال حاضر و با توجه به سیلاب اخیر پنج حوضچه طبیعی در هورالعظیم و تمام بخش‌های تاسیسات نفتی این منطقه پر آب شده و تنها برای جلوگیری از خسارت‌های احتمالی برخی تاسیسات جابه‌جا شده است.

پیشگیری از پیامدهای زیست محیطی ورود آب به تاسیسات نفتی
ورود سیل به منطقه هورالعظیم که برخی میادین نفتی ایران در آن واقع شده است نگرانی‌های زیست‌محیطی را ایجاد کرده است؛ اما کارشناسان می‌گویند تجربه جنگ تحمیلی باعث استفاده از تجهیزات متناسب برای جلوگیری از مشکلات زیست‌محیطی شده است.
هم‌اکنون در بخش ایرانی هورالعظیم بیش از ۲۵۰ حلقه چاه نفتی مربوط به میادین آزادگان شمالی و جنوبی، یاران شمالی و جنوبی و غیره وجود دارد که در شرایط فعلی در محاصره سیل قرار گرفتند.
برخی می‌گویند با توجه به حجم عظیم سیل و تخریب جاده‌های دسترسی به چاه‌ها و خطوط لوله و تاسیسات نفت و گاز، بهتر است تولید از این چاه‌ها تا ایجاد شرایط ایمن متوقف شده و با توجه به کاهش تکلیفی ناشی از تحریم‌ها، در صورت نیاز، نفت خام از سایر میادین کشور امن تأمین شود.
به‌‌رغم این‌که احتمال وقوع حادثه کم است ولی این نگرانی مطرح می‌شود که با توجه به ترش بودن نفت برخی میادین این منطقه و داشتن گاز هیدروژن سولفوره، بالا بودن فشار مخازن و غیر ایمن بودن بخشی از تاسیسات و خطوط لوله‌های جریانی چنانچه مشکلی برای تاسیسات نفتی پیش بیاید، تبعات آن برای مزارع و مردم منطقه جبران‌ناپذیر خواهد بود.
در همین باره برخی کارشناسان فعال در مناطق نفت‌خیز معتقدند حوادث سالیان گذشته از جمله جنگ تحمیلی موجب شد در چاه‌های این منطقه از تجهیزاتی استفاده شود که هنگام وقوع حوادث، فعالیت این چاه‌ها متوقف شود و مشکل زیست‌محیطی در منطقه ایجاد نشود.
این کارشناسان معتقدند درصد گاز H2S این چاه‌ها کنترل‌شده و بالا نیست و نمی‌تواند خطرآفرین باشد. با این حال نکته حائز اهمیتی که باید به آن اشاره کرد موضوع استفاده از تجهیزات نفتی است که با شرایط اقلیم منطقه مطابقت داشته باشد.

همکاری نفتی‌ها و نیروهای مسلح
تورج دهقانی، مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه نفت هم در گفت‌وگو با شانا، به تشریح شرایط منطقه عملیاتی غرب کارون و روند تولید و توسعه در شرایط خاص ناشی از سیلاب‌ها در این منطقه پرداخت و گفت: با توجه به قرابت مکانی تاسیسات نفتی غرب کارون با تالاب هورالعظیم، ضرورت اعمال همزیستی و همگرایی بین اجزای کار با هدف تحقق اهداف توسعه‌ای، برای شرکت متن تعریف‌شده و بدیهی است؛ تحقق آبگیری ۷۰ درصدی هورالعظیم (تا پیش از وقوع بارندگی‌های اخیر)، مصداق بارز این همزیستی است.
وی بحث‌های مطرح شده مبنی بر ممانعت نفت از هدایت آب سد کرخه به سمت هورالعظیم را به دلیل صیانت از تاسیسات نفتی رد کرد و افزود: هم‌اکنون بخش عمده هورالعظیم پرآب شده و ناگزیر برخی جاده‌های دسترسی تاسیسات نفتی نیز آسیب دیده‌اند، اما با وجود این، شرکت متن به نمایندگی از شرکت ملی نفت ایران، با سازمان‌های فعال در منطقه و شورای تأمین و کمیته بحران استان همکاری تمام‌عیاری داشته و حتی این شرکت برای هدایت بهتر آب و کاهش شدت بحران، با همکاری نیروهای تلاشگر نظامی مستقر در منطقه نسبت به تقطیع و انفجار در برخی جاده‌های دسترسی خود اقدام کرده است.
دهقانی استمرار تولید در شرایط کنونی را مرهون پیگیری مستمر، دقت نظر فراوان و تلاش و همت شبانه‌روزی کارکنان مستقر این شرکت در منطقه غرب کارون خواند و با بیان این‌که کمیته بحران این شرکت شبانه‌روزی فعال بوده است، افزود: هم‌اکنون همه زیرشاخه‌های منتهی به هورالعظیم با تمامی ظرفیت در جریان است و با هدف تخلیه و توزیع بیشتر آب در هور، محل‌های جدید از دایک‌ها تحت هدایت سازمان آب و برق خوزستان و با همکاری ارتش و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی شکافته شده و همه آب ورودی در مخازن هور در بخش ایرانی توزیع و مدیریت می‌شود و تقریباً به‌جز مخزن یک، همه ظرفیت هور در مخازن ۲، ۳، ۴ و ۵ آبگیری شده است.