بانوی عمارت نسخه بختیاری

همیشه در آثار نمایشی که قصه خود را در دل تاریخ روایت می‌کنند بحث بر سر این است که تا چه اندازه به تاریخ مکتوب وفادار هستند؟ تهیه‌کننده بانوی سردار می‌گوید تمرکزشان بیش از روایت جزء به جزء تاریخ بر قصه بوده است. او ادامه می‌دهد: هر چند سعی آقای‌شیخ‌طادی به عنوان سرپرست نویسندگان بر این بود که به وقایع تاریخی مومن باشند، اما در واقع بی‌بی‌مریم در اتمسفر یک قصه به نمایش در‌می‌آید که آن قصه ساختگی است. ما همه قصه را بر‌اساس مستندات تاریخی ننوشته‌ایم. تاکیدمان این است که قصه فاقد جزئیات تاریخی است چون اصلا به دنبال روایت تاریخ نبوده‌ایم.

از آغاز تا انجام

پیش‌تولید این مجموعه حدودا دو ماه به طول انجامیده، از اواخر آذر پارسال آغاز و تا نیمه بهمن ادامه داشته است. تجربه نشان می‌دهد هر چه برای پیش‌تولید یک اثر زمان و تمرکز بیشتری صرف شود، ماحصل شسته رفته‌تر از کار درمی‌آید. به‌ویژه اثری تاریخی که ملزومات بیشتری برای شروع تولید آن نیاز است. مرادی این نکته را می‌پذیرد و می‌گوید که این کار با توجه به حساسیت‌ها نیاز به پیش‌تولید خیلی بیشتری داشته است، اما به خاطر محدودیتی که آن زمان سازمان صداوسیما در مورد پخش مجموعه در نظر گرفته بود ناچار شدند بخشی از پیش‌تولید را در تولید انجام دهند و این مسأله فشار مالی و اجرایی مضاعفی را به گروه وارد کرد. تهیه‌کننده بیان می‌کند: بالاخره پس از گذراندن این مراحل، 18 بهمن96 تصویربرداری آغاز شد و تا پایان خرداد امسال به طول انجامید، مراحل فنی هم به سرعت بعد از آن شروع شد. بخشی از فرآیند تحقیق در مرحله پیش‌تولید اتفاق افتاد و به دلیل حساسیت موجود در آن زمان آقای شیخ طادی بر این باور بود که پیش از آن‌که شناخت جامعی از این شخصیت به دست نیاورده‌ایم کار را شروع نکنیم. قبل از پیش‌تولید -یعنی آبان و آذر- گروه تحقیق مشغول پژوهش و نگارش بودند و این پروسه در دل پیش‌تولید و حتی زمان تولید نیز ادامه داشت.

روایتی به وسعت ایران

این سریال بیش از 60 ، 70 مکان فیلمبرداری دارد. مکان اصلی منطقه زرنان شهریار بوده که قلعه بی‌بی‌مریم است. مکان‌های دیگر در تهران، اطراف آن و مازندران چون پردیس،‌ کلور، واصفجان، شهرک غزالی، شهرک دفاع مقدس و مکان سریال مختارنامه نیز استفاده شده است. در برخی مکان‌ها دکورهای تازه‌ای ساخته شده و در بخش‌های دیگری دکورهای موجود ترمیم و به آنها افزوده شده است. پر مکان بودن مجموعه به دلیل ماهیت کار و به خاطر جغرافیایی است که در آن زمان بختیاری‌ها در آن زندگی می‌کردند.

چه کسی می‌توانست بی‌بی‌مریم باشد؟

شخصیت بی‌بی‌مریم به لحاظ فیزیکی باید ویژگی‌هایی داشته و در زمینه تیراندازی و اسب‌سواری تبحر داشته باشد؛ از این رو گروه نمی‌توانستند ایفای این نقش را به هر بازیگری بسپارند، زیرا هر چهره‌ای الزاما این توانایی‌ها را ندارد. بالاخره پس از برگزاری جلسات متعدد و مطرح شدن گزینه‌های مختلف، به کارگردان و تهیه‌کننده بازیگری معرفی شد که این مهارت‌ها را داراست. پانته‌آ سیروس همین بازیگر است و به گفته مرادی قهرمان سنگ نوردی، مربی سوارکاری و در تیراندازی ممتاز است. سعید مرادی می‌گوید: خانم سیروس به ما معرفی شدند و چند جلسه با آقای شیخ‌طادی داشتند و الان که کار را می‌بینم می‌توانم بگویم یکی از نکات ممتاز این پروژه انتخاب این خانم در نقش اصلی است. گزینه‌های دیگری هم از میان هنرپیشگان چهره داشتیم که به دلیل نداشتن مهارت‌های لازم برای این نقش انتخاب نشدند. خانم سیروس بسیار وقت گذاشتند و هم به لحاظ مضمونی و هم بیرونی به‌خوبی از پس آن برآمدند.

این لهجه دردسرساز

در چنین کارهایی معمولا لهجه باعث حساسیت می‌شود و مرادی می‌گوید برای پیشگیری از این اتفاقات و اعتراضات از خیر لهجه‌دار بودن بازیگران گذشته‌اند. او بیان می‌کند: ابتدا که در حال تحقیق و نگارش بودیم مثل سایر کارهای تاریخی این سؤال برای همه گروه سازنده وجود داشت که باید لهجه را به کار بیفزاییم یا نه!؟ با مشورت مدیران سازمان به این نتیجه رسیدیم که از لهجه خاصی استفاده نکنیم و بازیگران به فارسی سلیس صحبت کنند. اگر می‌خواستیم با لهجه اصیل بختیاری -که بسیار شیرین و شریف است-کار کنیم، ممکن بود مثل حساسیت‌هایی که در دیگر کارها با گویش و لهجه پیش آمده بود در اینجا هم شبهه‌ای برای اقوام ایجاد شود. در کارهای دیگر هم بازخوردهای منفی را نسبت به لهجه‌هایی که به درستی ادا نمی‌شود دیده بودیم و خواستیم از این موضوع پیشگیری کنیم و برای همین بازیگران به فارسی صحبت می‌کنند و تنها گاهی از آواهایی بهره می‌برند تا کمی به آن فضا نزدیک شوند. ضمنا غیر از مسأله حساسیت‌ها، اگر بازیگران می‌خواستند واقعا بختیاری صحبت کنند شاید مجبور می‌شدیم بخشی از حرف‌ها را زیرنویس کنیم. البته به این موضوع فکر کرده‌ایم که شاید در آینده کار را دوبله کنیم.

تهیه کننده ادامه می‌دهد: نمی‌گویم حساسیت‌های قومیتی نسبت به آثار تلویزیون برطرف شده است،‌ همچنان وجود دارد، اما شدتش کمتر شده است. در حال حاضر همه همراه هستند چون اثر شریف، قابل تامل و در خدمت قوم شریف بختیاری است. تمام تلاش ما برای پاسداشت این قوم بوده است. البته بی‌بی‌مریم تنها برای قوم بختیاری نیست و برای تمام مردم و باعث فخر کشور است، حتی در تحقیقات ما به این نکته رسیدیم که ایشان فراملی است. برای روح بخشیدن درست‌تر به این شخصیت سعی کردیم هر چه در توان داریم بگذاریم تا آن حساسیت‌ها کمتر شود.

از فصل دوم چه خبر؟
در خبرها آمده که قرار است سال آینده فصل دوم این مجموعه با محوریت شخصیت علیمردان خان مقابل دوربین برود. تهیه‌کننده مجموعه تمایل چندانی برای اظهار نظر در این مورد ندارد و می‌گوید: در این خصوص فعلا نمی‌توانم خیلی صحبت کنم چون به نظر مدیران سازمان بستگی دارد. پیشنهادش مطرح شده است و الان در حال تصمیم‌گیری هستیم؛ باید دید به قطعیت می‌رسیم یا خیر. آنچه تا اینجا می‌توان گفت این است که با پایان این 12 قسمت، نمایش مقطعی از زندگی بی‌بی‌مریم تمام می‌شود و اگر فصل دومی در کار باشد، حتما این شخصیت نیز حاضر خواهد بود و در امتداد این سری که کودکی علیمردان خان، فرزند بی‌بی‌مریم نشان داده می‌شود، در فصل دوم هم فرازی از زندگی او به نمایش در‌می‌آید.

بازیگر نقش بی‌بی‌مریم بختیاری:
بی‌بی‌مریم را نمی‌شناختم

پانته‌آ سیروس، بازیگر نقش بی‌بی‌مریم تا امروز در آثاری چون بن‌بست وثوق، ساعت 5 عصر،‌ خرگیوش و ارادتمند؛ نازنین بهاره تینا حضور داشته است. او برای بازی در اولین فیلم سینمایی‌اش یعنی اینجا همه چیز خوب است به کارگردانی پوریا آذربایجانی جایزه بهترین بازیگر مکمل زن را از جشنوراه یاس دریافت کرد. این بازیگر به واسطه مهارت‌های ورزشی که از کودکی دنبال کرده است، برای ایفای نقش بی‌بی‌مریم انتخاب شد. سیروس در مورد این انتخاب به جام‌جم توضیح می‌دهد:

یک معیار مهم
من را آقای محسن حسن‌پور، دستیار اول کارگردان به آقای شیخ طادی معرفی کردند. آقای حسن‌پور شش هفت سال پیش من را در یک دفتر سینمایی دیده بودند و می‌دانستند سوارکاری بلدم، ورزشکارم و در عین حال دوره‌های بازیگری را گذرانده و در چند اثر بازی کرده‌ام. ظاهرا خیلی ناامیدانه من را پیشنهاد می‌دهند چون تا جایی که می‌دانم عوامل سه ماه به دنبال بازیگر نقش یک بودند، اما شخصی مناسب این نقش پیدا نکردند. این بازیگر باید مشخصاتی از جمله توانایی سوارکاری و تیراندازی می‌داشت که همین کار را سخت می‌کرد. در حقیقت یکی از مهم‌ترین عوامل برای انتخاب من، ورزشکار بودنم بود چون ابتدا برایشان مهم بود بازیگری که انتخاب می‌کنند این توانایی‌ها را داشته باشد. اساسا این نقش با این توانایی‌ها نقش می‌شد در غیر این صورت با بدل پروژه ناممکن بود. تا جایی که من می‌دانم و تا پایان کار می‌گفتند، اگر بازیگر این کارها را بلد نبود در صورت شروع هم، پروژه در جایی می‌خوابید.

اول ورزش،‌ بعد بازیگری
بازیگری را حدود هفت هشت سال است با گذراندن دوره‌ای در موسسه کارنامه آغاز کردم، اما با ورزش از بچگی مانوس بودم. البته آن زمان نامش را ورزش نمی‌گذاشتم. پدرم ورزشکار بودند و تمام خانواده پدری‌ام اسب داشتند و برای من هم این امکان از بچگی فراهم بود که سوار اسب بشوم. در کنارش تفنگ شکاری دارم و کوهنوردی هم می‌کنم.

کارهای سخت را دوست دارم
مهم‌ترین ویژگی این کار که من را برای پذیرش آن راغب می‌کرد، سخت بودن آن بود. همان ابتدا به آقای شیخ طادی گفتم کاری که هر کسی بتواند انجام دهد را دوست ندارم، دوست دارم کاری انجام دهم که کسی نکرده باشد؛ نه به خاطر این‌که در این راه باقی بمانم و نشان دهم فقط من توانستم، بلکه برای این‌که بگویم زن‌ها توانایی هزاران کار را دارند و می‌توانند به لحاظ بدنی چقدر قوی باشند. همیشه فکر می‌کردم نشان ندادن زن‌ها در ورزش و... باعث می‌شود بسیاری از زنان برای رفتن به این سمت تشویق نشوند، ولی وقتی یک سریالی را نشان می‌دهی که یک زن در آن به‌عنوان نقش اول یکسری فعالیت انجام می‌دهد و مهارت دارد شاید بسیاری از آدم‌ها به حرکت در این مسیر تشویق شوند.

یک برداشت تاریخی
صادقانه بگویم که پیش از پیشنهاد این پروژه، بی‌بی‌مریم را نمی‌شناختم. همان ابتدا با توضیحات نویسنده با این شخصیت آشنا شدم و به عنوان یک زن، فوق‌العاده متاثر شدم که چرا نباید قهرمان‌های ملی مملکتم و به ویژه قهرمانان زن کشورم را بشناسم، آن هم چنین شخصیتی. از نظر سنی آن چهار سالی که بازی می‌کنم بی‌بی‌مریم از من جوان‌تر است؛ البته آنها ایلیاتی بودند و نسبت به امروز در سن کمتر اتفاقات بیشتری را تجربه می‌کردند. به هر حال این فیلمنامه اقتباسی است، یعنی روایت قصه زندگی این شخصیت با استناد تاریخی و جزء به جزء وقایع نیست بلکه برداشت نویسنده از شخصیت این بانوست. مشکل ما این است که درباره قهرمانان زن کشورمان منابع چندانی نداریم و شاید حتی بتوان گفت هیچ نداریم. آنچه بیشتر برای این مجموعه استفاده شد،‌ برداشت کارگردان از خاطرات بی‌بی‌مریم است.

لهجه ندارم
چون بختیاری نیستم اگر می‌خواستیم با لهجه بازی کنیم کار سخت می‌شد و احتمالا با اعتراضات به‌حق بختیاری‌ها مواجه می‌شدیم و می‌گفتند چرا کلمات را این‌گونه ادا می‌کند!؟ پیش آمده است که در یک فیلم خارجی کسی را به عنوان ایرانی نشان می‌دهند که به‌درستی فارسی حرف نمی‌زند و با خودمان می‌گوییم این‌که مثل ما حرف نمی‌زند! همه ایرانیان به آن معترض می‌شوند. پس در این مورد هم اگر اعتراضی می‌شد، به‌حق بود و برای همین تصمیم گرفتیم لهجه نداشته باشیم.

راضی هستم
من آن‌قدر این شخصیت را دوست دارم که نمی‌دانم آیا ممکن است نقش دیگری اتفاق بیفتد که این میزان دوستش داشته باشم یا نه؟ بی‌تعارف می‌گویم تجربه بی‌نظیری بود؛ از گروه بی‌نهایت راضی هستم، تک‌تکشان فوق‌العاده بودند.

از بی‌بی‌مریم چه می‌دانیم؟

نامش بی‌بی‌مریم است و سردار می‌خوانندش. او دختر حسینقلی خان ایلخانی، خواهر علیقلی خان سردار اسعد و مادر علیمردان خان بختیاری است. بی‌بی‌مریم ایلخان بختیاری از زنان باسواد دوران خود بود که به طرفداری از حقوق زنان برخاست و جزو مدافعان ملی ایران در برابر اشغالگران روس و انگلیس بود. این بانو اردوکشی نظامی و لشکر داری را از پدر و برادرانش آموخت و از سرمایه مادی و معنوی خانواده خود برای تشکیل یک هنگ ملی برای مبارزه با اشغالگران در جنگ جهانی اول استفاده کرد. او طی نامه‌ها و تلگراف‌های مختلف بین سران ایل و سخنرانی‌های گیرا، افراد ایل را برای مبارزه با استبداد صغیر آماده می‌کرد و همواره نامش با مبارزه علیه استعمار و استبداد در عصر قاجار گره خورده است. بی‌بی شخصا تفنگ به دست می‌گرفت و می‌جنگید. منزل او پناهگاه بسیاری از آزادیخواهان بود.

چه کسانی به شخصیت‌ها جان می‌بخشند؟

حبیب دهقان‌نسب، فرخ نعمتی، سهیلا رضوی، مهدی میامی، فرزین محدث، محمد فیلی، کاظم هژیرآزاد، عمار تفتی، ابراهیم امیرخانی، امید شوندی، صدرالدین حجازی، حمیدرضا نعیمی، علیرضا مهران، مرتضی زارع، سعیده عرب، علیرضا جاویدفر، بهشاد چنگیزی، سیاوش درخشی، شاپور کلهر، پارسا قربانی، مجید کریمی، علیرضا دیلمی، فاطمه شکری و عسل قرایی از بازیگران این مجموعه هستند.

نوشین مجلسی
رسانه