تعقیب و گریز میکروبی!

برخی از این بیماری‌های واگیردار مانند وبا، طاعون، آنفلوآنزا و ...، خسارت زیادی به جوامع مختلف زده‌اند. بیماری‌های عفونی می‌توانند به حالت اپیدمی (همه‌گیر) تبدیل شوند که در چنین شرایطی یک مشکل بهداشتی برای همه جهان به حساب می‌آیند. برای مدیریت صحیح و کنترل بیماری‌های واگیر باید اطلاعات به روز در رابطه با این بیماری‌ها وجود داشته باشد تا بتوان در صورت ابتلا آنها را درمان کرد و مانع گسترش آنها شد. وزارت بهداشت در نظام مراقبت از بیماری‌ها، آنها را به دو دسته تقسیم کرده که یک دسته مشمول گزارش فوری و دیگری گزارش غیر فوری است که برخی از این بیماری‌ها واگیر و برخی دیگر غیرواگیر هستند. دکتر پیمان لسان‌پزشکی، کارشناس پیشگیری از بیماری‌ها و سرپرست کلینیک مشاوره بیماری‌های رفتاری مرکز بهداشت غرب تهران به بررسی این بیماری‌ها می‌پردازد.

نمای نزدیک طاعون

طاعون، بیماری مشترک انسان و جوندگان (بویژه موش وحشی) است به‌گونه‌ای که جوندگان آلوده، می‌توانند انسان و سایر حیوانات را مبتلا کنند. بیشترین راه ابتلا به طاعون، گزش از طریق کک است در واقع کک واسطه‌ای برای ابتلا به حساب می‌آید و در نهایت این بیماری از موش به انسان منتقل می‌شود. به‌طور کلی، دوره کمون این بیماری، دو تا شش روز است. ابتلا به طاعون علائمی چون تب، لرز، بی‌حالی، بی‌اشتهایی، سرفه، تورم غدد لنفاوی زیر بغل و گردن و ناحیه کشاله ران را به همراه دارد. ابتلا به این بیماری نسبت به گذشته بسیار کم شده ولی به دلیل اهمیت آن هنوز تحت نظارت است. فردی که به طاعون مبتلا می‌شود برای درمان باید به بیمارستان منتقل شده و آنتی‌بیوتیک مناسب دریافت کند. آن دسته از افرادی که به طاعون ریوی مبتلا می‌شوند، باید در بخش مراقبت‌های ویژه (ICU) بستری شوند.

تیفوس؛ یک بیماری مشترک

تیفوس یک بیماری مشترک بین انسان و دام به حساب می‌آید که توسط بندپایان به انسان منتقل می‌شود. احتمال ابتلا به تیفوس در مناطقی که موش در آنها زیاد است، وجود دارد. حشراتی چون شپش، کک و هیره عامل انتقال تیفوس هستند. مخزن بیماری انسان (توسط شپش از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود) یا جوندگان است. همچنین تیفوس از خاک نیز به انسان و پستانداران کوچک منتقل می‌شود، البته انتقال توسط حشره هیره صورت می‌گیرد. ابتلا به تیفوس یک دوره کمون بین شش تا 21 روز دارد و یکی از مهم‌ترین علائم ابتلا، زخم گودی است که با یک اسکار(جوشگاه)، پوشیده می‌شود. به‌طور کلی، علائم بالینی به‌صورت ناگهانی بروز می‌کنند و تب در چند روز اول همراه با سردرد ایجاد خواهد شد.

تعریق، التهاب ملتحمه چشم و بزرگ شدن غدد لنفاوی از دیگر علائم بالینی به حساب می‌آیند. در پایان هفته اول، علاوه بر تب، بثورات زیر پوستی در بالاتنه بدن ظاهر می‌شود و بعد به سمت دست و پا گسترش پیدا می‌کند و در نهایت بعد از چند روز هم ناپدید می‌شود. سرفه و تغییراتی در رادیوگرافی سینه در اثر ابتلا به تیفوس ایجاد خواهد شد.

برای تشخیص تیفوس باید عامل بیماری‌زا را از طریق تلقیح خون بیمار به بدن موش شناسایی کرد. بعد از تشخیص، درمان با آنتی‌بیوتیک به مدت هفت تا 15 روز است ضمن این‌که اقدامات بهداشت محیط نیز باید در این رابطه انجام شود که آموزش‌های لازم در مراکز بهداشت در این خصوص داده خواهد شد.

هاری همچنان هست

هاری یک بیماری حاد ویروسی است که موجب درگیری سیستم عصبی مرکزی و محیطی در انسان و پستانداران خونگرم می‌شود. هاری در واقع بیماری مشترک بین انسان و حیوان است. همه ساله میلیون‌ها نفر در نقاط مختلف جهان در معرض ابتلا به هاری قرار می‌گیرند که دلیل آن گزش حیوانات به حساب می‌آید. کنترل کامل این بیماری در حیوانات وحشی و اهلی امکان‌پذیر نیست به همین دلیل این بیماری مورد توجه مسؤولان بهداشتی قرار دارد. بنا بر توصیه‌های سازمان جهانی بهداشت، درمان پیشگیرانه برای موش خانگی، موش صحرایی و خرگوش لازم نیست. بین گازگرفتگی از روی لباس و زیر لباس تفاوتی وجود ندارد و فرد در هر حال باید به مراکز بهداشتی مراجعه کند. اگر گاز گرفتگی توسط حیوان سالم و خانگی که تحت نظر دامپزشک باشد اتفاق بیفتد، جای نگرانی نیست ولی گزش توسط حیوانات دیگر، باید مورد توجه قرار بگیرد. هاری علائمی چون احساس ترس و اضطراب، سردرد، تب، کوفتگی عضلات، تغییرات حسی نامشخص در محل گزش حیوان (بویژه بی‌حسی)، تحریک‌پذیری و ترس از فضای باز دارد. همچنین اسپاسم عضلات حلق (ترس از نوشیدن آب) و تشنج، از علائم دیگر ابتلا به هاری هستند که اگر مداخله درمانی صورت نگیرد، فرد بعد از دو تا شش روز دچار فلج عضلات تنفسی و در نهایت مرگ می‌شود. تمام موارد گازگرفتگی و چنگ‌زدگی حیوانات (شامل حیوانات اهلی و وحشی) نیاز به پیگیری دارد و فرد باید فورا به مراکز بهداشتی مراجعه کند. چنانچه گازگرفتگی اتفاق بیفتد، از بخیه زدن آن باید پرهیز کرد و مراقبت از زخم و درمان آن در مراکز بهداشت صورت می‌گیرد. تزریق واکسن هاری در پنج نوبت، ضروری است علاوه بر آن سرم هاری نیز تزریق می‌شود. همچنین واکسن ضد کزاز و آنتی‌بیوتیک نیز برای فرد در نظر گرفته خواهد شد. چنانچه حیوان در دسترس باشد، باید آن را برای نمونه‌برداری در اختیار مراکز بهداشتی قرار داد.

زخم از نوع سیاه!

سیاه زخم یک بیماری عفونی حاد حیوانات است که انسان را به شکل تصادفی مبتلا می‌کند. این بیماری می‌تواند از طریق تماس با حیوان آلوده یا فرآورده آن (پشم، مو و استخوان) به انسان منتقل شود. همچنین ابتلا از طریق استنشاق ذرات آلوده در محیط و هوا نیز می‌تواند صورت گیرد. این بیماری در مناطقی که کشاورزی و دامپروری وجود دارد، شایع‌تر است. ابتلا به سیاه زخم تنفسی، علائمی چون بی‌حالی، سرفه، درد قفسه سینه، تب شدید، تنگی نفس، افت فشار خون، حالت خس‌خس سینه و کمبود اکسیژن را به دنبال دارد و چنانچه درمان نشود، در نهایت مرگ را به دنبال دارد. سیاه زخم جلدی (پوستی)، شایع‌ترین حالت این بیماری است که سبب علائمی چون خارش، ضایعات پوستی و تاول می‌شود که این تاول حدود دو تا شش روز بعد به جوشگاه (اسکار) تبدیل خواهد شد که این جوشگاه به حالت گود و سیاه رنگ در می‌آید. احتمال بروز تاول‌های ثانویه در نزدیکی محل سیاه شده وجود دارد. شایع‌ترین محل بروز ضایعه، دست (اندام فوقانی دست) است. سیاه زخم همچنین می‌تواند از نوع گوارشی باشد و علائمی چون تب، تهوع، استفراغ، درد شکم و اسهال خونی را در پی داشته باشد، البته این نوع سیاه زخم چندان شایع نیست.

تشخیص براساس آزمایش رنگ‌آمیزی میکروب یا کشت ضایعات پوستی خواهد بود. درمان سیاه زخم جلدی، تجویز پنی‌سیلین به صورت تزریقی و خوراکی است و درمان حدود دو هفته طول می‌کشد. چنانچه سیاه زخم استنشاقی یا گوارشی باشد، فرد باید بستری شده و آنتی‌بیوتیک‌های خاصی را استفاده کند.

بهاره جلالوند