صدای قدم‌های زائر

اصلا خود این مناسک به مثابه یک رسانه واجد اعتبار شده و صادرکننده پیام و مفاهیم عاشورایی است. ضمن این‌که به یک سوژه خبری برای رسانه‌های بیگانه هم بدل شده که به پوشش خبری آن می‌پردازند. به عبارت دیگر از منظر رسانه‌شناسی، تولید برنامه درباره اربعین و راهپیمایی آن نیازی است که یک مراسم و آیین با شکوه که بازنمایی و تجلی یک حماسه است برای رسانه ایجاد کرده و حتی به ظهور و تولد یک رادیویی مستقل و مناسبتی به اسم رادیو اربعین منجر شده. در این گزارش سعی می‌کنیم ضمن این‌که نگاهی به برنامه‌ها و فعالیت‌های شبکه‌های دیگر رادیویی درباره اربعین بیندازیم، رادیو اربعین و کارکردهای آن را هم بررسی کنیم.

واقعیت این است که راهپیمایی اربعین به یک‌مراسم باشکوه و عظیمی بدل شده که حالا دیگر یک آیین و مراسم مذهبی صرف نیست بلکه یک فرهنگ است و خود به یک رسانه تاثیرگذار بدل شده. رسانه‌ای که به معنای متعارف مثل رادیو اربعین هم از آنجا می‌مانند و چه بسا نتوانند کارکردهای رسانه‌ای آن را بازتولید کنند. این مراسم و آیین به‌قدری واجد ظرفیت تبلیغی و رسانه‌ای شده که قطعا رادیو اربعین هویت خود را از آن می‌گیرد نه برعکس! جالب این‌که پا به پای قوام یافتن و بسط و گسترش این مراسم، رادیو اربعین نیز واجد رشد کمی و کیفی شده و هویت رسانه‌ای خود را تقویت و مستحکم تر کرده است. اگرچه این رادیو،هویتی مناسبتی و فصلی دارد اما توانسته در همین برهه زمانی کوتاه به نقطه تاثیرگذاری رسیده و مخاطبان زیادی را جذب کند. مخاطبانی که فقط شنونده این رادیو نیستند بلکه خود سوژه و سازنده محتوای آن بوده و به نوعی بخشی از هویت حرفه‌ای آن به حساب می‌آیند. در واقع این حرکت مذهبی در ذات خود واجد پیامی است که آن را به یک رسانه بدل می‌کند.

رادیو معارف و اربعین

گرچه موضوع اربعین یک سوژه عمومی برای شبکه‌های رادیویی محسوب می‌شود اما رادیو معارف به‌دلیل ماهیت و ماموریت‌هایی که دارد بالطبع توجه بیشتری به این مقوله داشته و برای آن برنامه‌ریزی و تولید برنامه می‌کند. بخش مهمی از این برنامه‌ها به بازنمایی و تبیین معرفتی اربعین اختصاص دارد و تلاش می‌کند با روشن کردن فلسفه اربعین بویژه راهپیمایی اربعین هم به آگاهی معرفتی شنوندگان بیفزاید و هم به نشاط معنوی مناسک اربعینی کمک کند.

تبیین فرازهای زیارت اربعین

از جمله برنامه‌های این شبکه می‌توان به برنامه «اشک فرات» اشاره کرد. این برنامه که با هدف آشنایی مخاطبان با آموزه‌ها و درس‌های زیارت اربعین پخش می‌شود به تبیین و شرح فرازهایی از زیارت اربعین می‌پردازد. همچنین همزمان با ایام اربعین حسینی، رادیو معارف با اعزام تیم برنامه‌ساز خود به انعکاس حماسه بزرگ پیاده‌روی زائران اباعبدا... الحسین علیه السلام می‌پردازد. برنامه‌سازان و عوامل فنی رادیو معارف با حضور در موکب آستانه مقدسه حضرت معصومه سلام‌ا...‌علیها ضمن بیان برنامه‌های مختلف موکب آستانه مقدسه به تبیین حال و هوای زوار حسینی در حماسه بزرگ پیاده‌روی عشاق شهید دشت نینوا می‌پردازند.

از همه جالب‌تر تهیه گزارش‌های مستند از پیاده‌روی اربعین و ارسال آن به رادیوهای سراسری و استانی از جمله دیگر فعالیت‌های این رسانه دینی است. این برنامه که «در مسیر بهشت» نام دارد از جمله مهم‌ترین برنامه‌های اربعینی رادیو به حساب می‌آید که بر آرایش رسانه‌ای دقیق، هوشمند و هدف‌دار مبتنی است. رفتار شناسی این جریان چه از بعد فردی و چه در ابعاد اجتماعی بسیار آموزنده است و آرمان‌خواهی و ظلم‌ستیزی بزرگ‌ترین پیام این حرکت به حساب می‌آید. رادیو معارف به‌عنوان رسانه‌ای اثرگذار در این زمینه برنامه‌ریزی‌های دقیقی داشته است که در سال گذشته برنامه «اربعین‌نامه» که جزوه‌ای مشتمل بر موضوعات، راهبردها و سیاست‌های رسانه‌ای این همایش عظیم است در واحد «طرح و برنامه» رادیو معارف تنظیم و برای تمامی شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی صدا و سیما ارسال شد.

از دیگر برنامه‌هایی که شاهد پخش آن در این شبکه رادیویی بودیم «منشور اخلاقی زائر اربعین» مجموعه‌ای کارشناسی از تعالیمی است که اخلاق و آداب این مناسک را به‌صورت مختصر تبیین می‌کند. «احکام زائر اربعین» شامل قطعات کوتاه احکام است که زائران با احکام شرعی قبل از حرکت و در مسیر راهپیمایی آشنا می‌شوند که امسال نیز همین روال در رادیو معارف ادامه خواهد داشت.

رادیو اربعین

در کشور ما غیر از رادیو قرآن و رادیو معارف که در ذیل شبکه‌های دینی قرار می‌گیرند چند سالی است که شاهد شکل‌گیری و فعالیت رادیویی به اسم رادیو اربعین هستیم. رادیویی که یک تفاوت اساسی با شبکه‌های دیگر حتی رادیوهای معارفی و معرفتی دارد و آن نیازی است که یک مراسم و آیین باشکوه که بازنمایی و تجلی یک حماسه است برای رسانه ایجاد کرده. بازتاب آخرین اقدامات دستگاه‌ها و نهادهای خدمات‌رسان به زائران اربعین، اطلاع‌رسانی لحظه به لحظه از اخبار مربوط به حضور میلیونی زائران و تمامی تدارکات مربوط به سفر بخش‌هایی از اولویت برنامه‌های این شبکه رادیویی است و همه اینها یعنی پاسخگویی و پرداخت مستقیم به موضوعاتی که با نیازهای مخاطب خود ارتباط زنده و مستقیمی داشته و در جهت پاسخ به نیازهای او حرکت می‌کند. این شبکه رادیویی را می‌توان مصداق موفقی از نیازسنجی رسانه‌ای دانست که کنداکتور خود را برمبنای پاسخ به این نیازها می‌بندد. در واقع رادیو اربعین یک بانک اطلاعاتی صوتی و زنده است که به نیازهای زائران پاسخ داده و کمک می‌کند این سفر معنوی، پربار و پربرکت تر شود. ضمن این‌که به ترویج فرهنگ و تفکر حسینی کمک می‌کند. در واقع می‌توان گفت راهپیمایی اربعین به چنان جایگاه و خاستگاهی رسیده که صاحب رادیو شده و توانسته قدرت و عمق نفوذ خود را در یک شبکه رادیویی به رخ کشیده و اثبات کند. جالب این‌که این شبکه رادیویی از تمام ظرفیت‌های رسانه‌ای موجود از جمله رسانه‌های مجازی و شبکه‌های اجتماعی نیز در جهت بسط و توسعه و بالطبع تقویت بنیان‌های ماهوی خود استفاده کرده و صاحب خرده‌رسانه‌های دیگری هم شده که به‌عنوان یک همیار رادیویی به تحقق اهداف آن کمک می‌کند. مخاطبان می‌توانند از طریق دستگاه‌های ست‌آپ باکس، گیرنده‌های دیجیتال و نرم‌افزار تلفن همراه این شبکه را دریافت کنند.

سید رضا صائمی