گشتی در قطعه 50 بهشت‌ زهرا(س)

قهرمان‌هایی آن‌قدر غریبه که گاهی حتی محل شهادتشان هم روی مزارشان ثبت نمی‌شد. اینجا نهایتا قطعه زمینی بود برای آرامش و رفع‌دلتنگی خانواده، دوستان و همرزم‌هایشان. معروف آسمان بودند و گمنام زمین! حالا اما قصه فرق کرده. چند سالی هست که مردم آنها را می‌شناسند. دیگر فقط عکسی کوچک از جوانی خنده‌رو در صفحات مجازی و روی در و دیوار هیات نیستند؛ مردم می‌دانندداستان زندگی این آدم‌ها آنقدر جذاب است که می‌شود با آن کتاب‌های خوشخوان نوشت و مستندهای دیدنی ساخت. حالا چندسالی هست که گلزار شهدا به عشق زیارتشان شلوغ‌تر از پیش است. آنها که گوشه گوشه بهشت زهرا آرام گرفته‌اند و روی مزار خیلی از آنها به خطی خوش نوشته شده: «ما را مدافعان حرم آفریده‌اند». حالا «شهید مدافع حرم» یعنی یکی از محبوب ترین قهرمان‌های جوان‌های این سرزمین.

کافی است از خروجی ایستگاه متروی حرم مطهر امام خمینی(ره) بیایید بیرون و تا آن طرف خیابان بروید. اینجا قطعه 50 بهشت زهراست یعنی تکه زمینی از گلزار که «داغ شهدا» در آن تازه‌تر است. اینجا به خاطر فضای بیشتری که نسبت به قطعات قدیمی دارد، میزبان شهدایی است که همین سال‌ها از آنها شنیده‌ایم. جز مزار شهدای مدافع حرم، شهدای منا، شهدای حادثه ترورمجلس و... می‌شود مزار جانبازان سالخورده‌ای را دید که عکس‌شان با ویلچر روی کتیبه مزارشان کار شده است. تعیین محل مزار بنا بر وصیت کتبی یا شفاهی خود شهدا، درخواست خانواده‌ها یا صلاحدید مسؤولان بهشت زهرا متفاوت است؛ اما بیشتر شهدای مدافع حرم را در قطعه 50 به خاک سپرده‌اند.

مزارشهید حمیدرضا اسدالهی را جدا از دیگر شهدای مدافع حرم، در گوشه‌ای از این قطعه، جایی بَر خیابان و آن‌طرف ایستگاه صلواتی لشکر 27محمد رسول‌ا... پیدا می‌کنید. بنری هم بالای سر مزار او نصب شده که روی آن تصویری از اردوهای جهادی شهید اسدالهی چاپ شده است. جمع شهدا اما در خود قطعه جمع تر است. شهید محمدحسین میردوستی، محمد کامران، ‌حسین معزغلامی، احمد گودرزی و... شهدایی هستند که از سال 94 تا امروز در دفاع از حرم حضرت زینب(س) به شهادت رسیده‌اند.

شهید سجاد زبرجدی هم از شهدای محبوب اینجاست و آخر هفته‌ها به ندرت اطراف مزارش خلوت می‌شود. شاید چون در وصیتنامه‌ای که نوشته به مزار خودش هم اشاره کرده است: «اگر درد دل داشتید یا خواستید مشورت بگیرید بیایید سر مزارم، به لطف خداوند حاضر هستم.» قطعه پنجاه اولین و آخرین‌هایی هم دارد؛ مثل شهید محسن قوطاسلو اولین شهید مدافع حرم ارتش، ‌یا شهید دانیال صفری شهید دهه هفتادی و از رزمندگان یگان ویژه صابرین که تا اینجا آخرین شهید ایرانی مدافع حرم این قطعه است.

از ملت اسلام و از کشور افغانیم

قطعه 50، هم قطعه‌ای از آرامستان بهشت زهراست و هم نمایشگاهی از وحدت جهان اسلام. وقت قدم زدن در این قطعه چیزی که توجه را جلب می‌کند، حضور زائران افغانستانی و پرچم‌های متعدد زردرنگ «لشکر فاطمیون» است که بالای سر مزار این شهدا نصب شده است. همین چندماه پیش بود که یک گروه ایرانی برای مدتی بساط بازی و نقاشی را برای کودکان شهدای افغانستانی راه می‌انداخت. گاهی رزمندگان فاطمیون و خانواده‌های شهدا برنامه روضه‌خوانی و سینه‌زنی دارند و البته هر عصر پنجشنبه مجلس قرائت زیارت عاشورا برپاست.

با همه این حرف‌ها، ‌به‌خاطر غربت مهاجران افغانستانی در ایران و اطلاع‌رسانی محدودتر، تشییع و خاکسپاری شهدای فاطمیون معمولا غریبانه‌تر از شهدای ایرانی برگزار می‌شود. اردیبهشت سال 95 مطلبی با تیتر «انتقاد صریح سردار سعید قاسمی از تشییع و تدفین غریبانه شهدای افغانی مدافع حرم» منتشر شد. حرف اواین بود که ملیت شهدا مهم نیست و همه آنها باید در نهایت احترام و توجه به خاک سپرده شوند.

شهدای خان‌طومان

بخشی از قطعه 50، ‌مزار تعدادی از شهدای مدافع حرم است که البته جای خیلی‌هایشان خالی‌ست. دی ماه 94 بود که 13 نفر از نیروهای یگان ویژه فاتحین تهران در منطقه خانطومان سوریه به جمع شهدای مدافع حرم پیوستند. پیکر تعدادی از این شهدا مثل مرتضی کریمی، محمد اینانلو، مصطفی چگینی و عباس آسمیه در منطقه ماند و پیکر بقیه شهدا مثل شهید محمد آژند در ماه‌های بعد به کشور بازگشت. با این حال به احترام این شهدا و خانواده‌هایشان مزارهایی در این قطعه آماده شده تا هم دلخوشی خانواده‌ها و هم محل زیارت ارادتمندان شهدا باشد. اینجا با این‌که یادمان است، اتفاقا از مزارهای شلوغ بهشت زهراست و مثلا سر مزار شهید مجید قربانخانی، شهید جنوب شهری که با خالکوبی‌هایش معروف بود همیشه زائری را می‌شود دید.

اولین شهید ایران در سوریه

مزار «محرم ترک» اولین شهید مدافع حرم را در قطعه 53 پیدا می‌کنید. او سال 91 در حالی به شهادت رسید که هنوز به طور رسمی حضور مستشاری ایران در سوریه اعلام نشده بود. روی همین حساب و به دلایلی، محل شهادت او در سوریه تا مدتی روی مزار سنگ مزارش نوشته نشده بود. شهدای مدافع حرمی که حالا کنار هم در این قطعه آرام گرفته‌اند، حتی بعد از شهادت رفاقتی با هم داشته‌اند که دوستان و اطرافیان خودشان هم از آن بی‌خبرند. مادر شهید «رسول خلیلی» می‌گوید پسرش هروقت سر مزار شهید محرم می‌آمده، حرفش این بود: «اگر شهید شوم، همینجا بالا سر آقا محرم دفن می‌شوم» و حالا مزار او بالای سر شهید ترک است. شهید «روح‌ا... قربانی» هم محله‌ای شهید رسول خلیلی بود و خاطره‌ها می‌گویند علاقه زیادی به او داشت. هردو در سال‌های متفاوت، در جبهه مقاومت سوریه تخریبچی بودند. پیکر او هم امروز بالای سر شهید رسول خلیلی به خاک سپرده شده است. همسر شهید «نوید صفری»، تازه دامادی که سال 96 در سوریه به شهادت رسید تعریف می‌کند که آشنایی و ازدواج آنها طی ماجراهایی به واسطه ارادت به شهید رسول خلیلی اتفاق افتاد. مزار شهید نوید چند قدم با شهید رسول خلیلی فاصله دارد.

غیر از این ارادت و نقل قول‌های شفاهی، عکس‌هایی از این شهدا سر مزار یکدیگر جا مانده که بارها در فضای مجازی بازنشر شده است. مثلا شهید رسول خلیلی، محمودرضا بیضایی و محمدرضا دهقان شهدای مدافع حرمی هستند که کنار مزار محرم ترک عکس یادگاری گرفته‌اند. و اصلا عکس یادگاری با مزار و عکس شهیدی دیگر، بخش مهمی از خاطرات جا مانده از بسیاری از شهداست. مثل این دوبیتی علیرضا قزوه که سروده است:

خوشا آنان که جانان می‌شناسند / طریق عشق و ایمان می‌شناسند

بسی گفتیم و گفتند از شهیدان / شهیدان را شهیدان می‌شناسند

کمی آن‌طرف‌تر از این جمع دوستانه، مزار شهید مدافع حرم «محمدحسین محمدخانی» است که دو کتاب زندگینامه او به نام‌های «عمار حلب» و «قصه دلبری» از پرفروش‌ترین‌های نشر مقاومت است؛ و در کنار آن مزار شهید «ابوالفضل نیکزاد» را می‌بینید. سنگ مزار تعدادی از این شهدا شباهت‌هایی هم با یکدیگر دارد؛ این‌که بخشی از سنگ حرم امام حسین(ع) روی سنگ اصلی مزار آنها کار شده است. مزار شهید یدا... قاسم زاده و شهید امیر کاظم‌زاده از شهدای مدافع حرم را در همین قطعه 53 پیدا می‌کنید. یدا... قاسم‌زاده آذر 95 به شهادت رسید و سنگ مزار او تا مدت‌ها با نقاشی‌ها و دلنوشته‌های دو پسر کوچکش تزئین می‌شد. شاید اگر به زیارت او بروید هنوز هم یادگاری فرزندانش را ببینید که با دستخط کودکانه‌ای با پدر صحبت کرده‌اند.

قطعه جالبی به نام قطعه 26

قطعه 26 یکی از پر رفت و آمدترین قطعه‌های گلزار شهداست. اینجا هرهفته مجلس روضه و قرائت زیارت عاشورا، ایستگاه خوشنویسی صلواتی و بساط شربت یا آش نذری برپاست. بجز اینها بنر بزرگ تصاویر شهدای جوان مدافع حرم در کنار قطعه و کودکان این شهدا که آخر هفته‌ها در کنار مزار پدر بازی می‌کنند، نشان می‌دهد سروصدای اینجا عمر زیادی ندارد. به قول محمد‌مهدی سیار:

استخوانی و پلاکی در میان چفیه...نه! / غرق در خون پیکر سروی رشید آورده‌اند

قهرمانی نه ز تاریخ و نه از نسل قدیم / پهلوانی از همین نسل جدید آورده‌اند

اینجا مزار تعدادی از شهدای مدافع حرم در یک مسیر باریک بین قبور شهدای دفاع مقدس قرارگرفته است. راهی که از مزار شهید عبدا... باقری شروع می‌شود و تا مسعود عسکری، احمد عطایی، علی امرایی، حسن غفاری و... ادامه دارد. علت نزدیکی مزارها این است که خیلی از این شهدا در سال 94 و در فاصله زمانی کوتاه به شهادت رسیده‌اند. هر کدام از مزارهای اینجا قصه‌ای دارند؛ مثلا کتیبه مزار شهید مسعود عسکری به شکل ضریح حرم درست شده است، شاید نمادی از معنی مدافع حرم. یا مزار شهید مرتضی عبداللهی بنابر وصیت خود شهید سنگی ندارد تا شبیه مزار حضرت زهرا(س) باشد. داخل مزار شهید امیر لطفی قبل از خاکسپاری شهید، طبق وصیت او مثل یک حسینیه با پرچم عزای امام حسین(ع) سیاهپوش شده است. پیکر شهید علی‌اصغر شیردل یک سال بعد از شهادت به مزارش برگشت. شهید جلال ملک‌محمدی در جریان آزادسازی شهر موصل مجروح شد و چهل روز بعد، تیر 96 در تهران به شهادت رسید. مزار او را در انتهای این قطعه پیدا می‌کنید. همسر شهید ملک‌محمدی در مصاحبه‌ای می‌گوید: «روزهای آخر یکبار با هم به گلزار شهدا رفتیم. رو به شهید مجتبی نجاری می‌گفت نجاری چقدر جایت خوب است. هم نبش هستی! هم قطعه ۲۶، هم نزدیک شهید پلارک. آخر هم خودش با یک فاصله همانجا دفن شد. همان‌جایی که خودش دوست داشت.» روی سنگ مزار او نام دخترانش نوشته شده: بابایی «ساریه‌زهرا» و «سامیه زینب».

برای فاطمه‌خانم و ریحانه‌خانم بابا !

تعدادی از شهدای مدافع حرم نه در کنار همدیگر، که در نقاط مختلفی از گلزار بهشت زهرا(س) به خاک سپرده شده‌اند. شهید هادی ذوالفقاری طلبه و مدافع حرم سامرا، هم محله‌ای شهید ابراهیم هادی، از شهدای دفاع مقدس بود. خانواده و دوستانش می‌گویند او آنقدر شیفته این شهید بود که بارها برای پرسیدن خاطرات او و گرفتن عکس‌هایی از این شهید به منزل پدری ابراهیم سر زده بود. هادی حتی برای جمع‌آوری خاطرات کتاب محبوب «سلام بر ابراهیم» هم دوندگی زیادی داشت. زندگینامه خود او را می‌توانید در کتاب «پسرک فلافل‌فروش» بخوانید که نشر شهید هادی آن را منتشر کرده است. هادی ذوالفقاری حالا دو مزار دارد. پیکرش در وادی‌السلام نجف دفن شده و یادمانی هم چندقدم آن طرف‌تر از مزار شهید ابراهیم هادی برای او در قطعه 26 نصب شده است.

شهید سید‌مهدی حسینی، شهید مهدی عزیزی و شهید علی مشجری با فاصله‌ای کوتاه از هم در قطعه 26 به خاک سپرده شده‌اند. تنها نشانه‌ای که مزار آنها را از بقیه شهدای دفاع مقدس متمایز می‌کند، عکس‌های جدیدتر بالای سر مزار و گل‌های تر و تازه‌ای است که جوان‌های هم‌نسل آنها روی مزارشان چیده‌اند.

در قطعه 29 بهشت زهرا(س) هم یادمان‌هایی برای سردار حسین همدانی و سردار رضا فرزانه نصب شده است. دو شهید مو سفید کرده مدافع حرم که هم در میدان دفاع مقدس حاضر بودند و هم در جبهه مقاومت سوریه. مزار شهید همدانی در باغ بهشت همدان است. شهید هادی زاهد هم در همین قطعه به خاک سپرده شده است. مزار شهید میثم مدواری هم در قطعه 29 است که به وصیت خود او سنگ مزاری ندارد و سیمانی است.

قطعه «سرداران بی‌پلاک» قطعه متفاوت بهشت زهراست که شاید بارها تصاویر زیبای آن را در پوسترها، فیلم‌های سینمایی و برنامه‌های تلویزیونی دیده باشید. قطعه‌ای که با شهدای گمنام و فانوس‌های روشن رنگی‌اش شناخته می‌شود. اگر به زیارت این قطعه آمدید، سراغ مزار شهید مدافع حرم محمد پورهنگ را بگیرید که در امتداد این قطعه و در انتهای قطعه 40 به خاک سپرده شده است.

روی مزار شهید پورهنگ عکس سلفی او با حرم حضرت زینب(س) کار شده و پشت سنگ کتیبه او بخشی از وصیت‌نامه‌اش خطاب به دختران دوقلویش حک شده است: «فاطمه خانم و ریحانه خانم بابا! بدانید که شما دو گل، عشق من هستید. بدانید که شما را به اندازه تمام ستارگان دوست دارم. اگر شما را تنها گذاشتم برای این بود که فدای راه علی‌(ع) شوم. کودکانی مثل شما به دست کثیف‌ترین و خبیث‌ترین حیوانات انسان‌نما قطعه‌قطعه می‌شوند و به خدا من تحمل آن را ندارم.»

فاطمه باقری

پایداری