تنهاترین سرداران

در چهار دهه گذشته تمام روسای سازمان در بدو پذیرفتن مسئولیت نگاه ویژه‌ای به ساخت این‌گونه سریال‌ها داشته‌اند و البته گاه پروسه تولید آنچنان طولانی می‌شود که تغییرات مدیریتی بسیاری را با خود به همراه دارد. این نکته که تاکنون بسیار کم به آن پرداخته شده، یکی از رموز تولیدات فاخر تلویزیونی است که باید به آن توجه کرد و نیاز به یک استراتژی جدی در برنامه ریزی برای تولیدات فاخر تلویزیونی دارد. توجه به این نکته که لزوما شروع یک پروژه و پایان آن در زمان یک نفر اتفاق نخواهد افتاد و باید مانند آن چه که تاکنون بوده صرفا به منافع ملی توجه کرد.

تلویزیون در تمام این سال‌ها تا جایی که توان داشته به موضوعات مختلف در مقطع زمانی صدر اسلام پرداخته و اگر هم به‌عنوان مثال پروژه‌ای به‌صورت موازی در سینما ساخته می‌شود حمایت‌های لازم را انجام داده است. هماهنگی همه نهادهای دولتی با تلویزیون به‌دلیل نبود سرمایه‌گذار بخش خصوصی برای ساخت آثاری با این موضوع در بسیاری از دوره‌ها باعث خلق آثاری شده که تا همین امروز هم از شاخص‌ترین آثار نمایشی پس از انقلاب اسلامی است.

شرافت بر سر دار

دهه 60 و پس از پیروزی انقلاب اسلامی به فاصله اندکی پس از تغییرات اولیه در تلویزیون، سریالی به نام سربداران ساخته می‌شود؛ اثری به کارگردانی محمدعلی نجفی و نویسندگی زنده‌یاد کیهان رهگذار که در زمان خود بی‌رقیب است. این مجموعه به قیام سربداران خراسان به رهبری شیخ‌حسن جوری در مقابل مغولان می‌پردازد و تم اصلی آن کاملا با مبارزات مردمی علیه طاغوت مشابهت دارد. این آغاز راهی است که در ادامه به تولید تعداد زیادی از سریال‌های تاریخ اسلام منتهی می‌شود. سربداران تمام مشخصات یک مجموعه در دهه 60 را دارد و حتی تا امروز هم دیالوگ‌های آن در ذهن مردم مانده است. مجموعه‌ای که با امکانات تولیدی آن سال‌ها ساخته می‌شود و جمعی از بهترین عوامل سینما و تلویزیون نوپای آن سال‌ها در آن حضور دارند. این مجموعه گرچه به لحاظ زمانی با صدر اسلام فاصله دارد، اما در حقیقت یک فتح باب کلاسیک برای آثار دهه‌های بعد است. در همین سال‌ها مجموعه ابن‌سینا به کارگردانی کیهان رهگذار تولید می‌شود و با آن که درباره تاریخ اسلام نیست، اما باز هم یک کلاس آموزشی فوق‌العاده برای فیلمسازان جوانی است که می‌خواهند وارد این راه شوند.

اتفاق ویژه این دهه سریالی است که در مرکز خراسان و در سال 1364 ساخته می‌شود. مجموعه تلویزیونی روایت عشق به کارگردانی علاءالدین رحیمی با بازی زنده‌یاد رضا سعیدی و انوشیروان ارجمند که به واقعه عاشورا به شکل مستقیم می‌پردازد و تا سال‌ها تنها اثری است که به این روز می‌پردازد. روایت عشق با تمام محدودیت‌های تولیدی و امکانات کم با استفاده از ظرفیت‌های تئاتری اثری است شجاعانه و کلاسیک و تمام ویژگی‌های یک سریال تاریخی در دهه 60 را دارد. این سال‌ها سال‌های ثبات و برنامه‌ریزی تلویزیون برای پرداختن به موضوعی است که اساس انقلاب اسلامی براساس آموزه‌های آن شکل گرفته و حاصل آن در دهه 70 به شکلی ساختارمند خود را نشان می‌دهد.

مردانی از تبار والی عشق

دهه 70 زمان شکوفایی سریال‌های تاریخ اسلام در تلویزیون است. این سال‌ها و با توجه به تجربه‌های یک دهه پیش در چند حوزه آثاری تولید می‌شود که در نوع خود بی‌سابقه است.

زندگی امام علی(ع)، زندگی امام حسن(ع)، زندگی امام رضا(ع)، زندگی حضرت مریم(ع)و داستان اصحاب کهف.

این پنج سریال در یک بازه زمانی ده ساله ساخته می‌شود که با توجه به حجم و امکانات این سال‌ها فوق‌العاده است و نکته جالب در این میان استقبال کارگردانان سینمای ایران از ساخت پروژه‌هایی با این موضوع است. این آثار هر کدام در زمان پخش با استقبال بی‌مانندی مواجه می‌شوند و در این میان تنوع موضوع و پرداختن به قصه‌هایی از قرآن ویژگی بارز این دوره است. مهدی فخیم‌زاده، داوود میرباقری، شهریار بحرانی و زنده‌یاد فرج‌ا... سلحشور فیلمسازانی هستند که در فاصله سال‌های 70 تا 80 این آثار را می‌سازند و جالب این‌که میرباقری و سلحشور یک دهه بعد با دو سریال دیگر کار خود را به بهترین شکل تکمیل می‌کنند.

دهه 70 دوران به رسمیت شناخته شدن سریال‌های تاریخ اسلام است و این اثرگذاری صرفا محدود به مرزهای داخلی یا مردم عادی نیست. این آثار به‌عنوان مرجع بسیاری از تحقیقات دانشگاهی مورد استفاده قرار می‌گیرد و ظرفیت تولید و کلاس فیلمسازی در تلویزیون را به شکلی مشهود ارتقا می‌دهد. بد نیست بدانیم رئیس‌جمهور وقت در همان سال‌ها و برای دیدار با پاپ ژان پل دوم یک نسخه از مجموعه مردان آنجلس را به او هدیه می‌دهد که نشان از اثر‌گذاری فوق‌العاده سریال‌های مذهبی تلویزیون حتی در مناسبات سیاسی و دیپلماتیک کشور است.

نکته مهم دیگر در این دهه پی بردن فیلمسازان تلویزیون و مجموعه مدیریتی به اهمیت تحقیق و نگارش در نگارش فیلمنامه‌های این‌گونه مجموعه‌هاست و همین نکته باعث می‌شود در آثار دهه 80، پروسه نگارش به زمان استاندارد خود نزدیک شود و از این جهت این سال‌ها تجربه مهمی برای فیلمسازان تاریخی محسوب می‌شود.

به استقبال پارسی‌ترین مسلمان تاریخ

سریال های حضرت موسی(ع) و سلمان فارسی به نظر مهم‌ترین آثار تاریخی ـ مذهبی دهه پیش‌رو است که این روزها در مرحله تحقیق و نگارش قرار دارد و می‌تواند تجربه دهه‌های قبل را تکرار کند. مجموعه‌هایی که با جان و قلب ایرانیان آمیخته است و این عشق و محبت را نمی‌توان از این سرزمین جدا دانست. داستان سلمان به‌عنوان تنها صحابه ایرانی رسول اکرم(ص) ظرفیت تبدیل شدن به مهم‌ترین سریال تاریخی تلویزیون در مقطع زمانی بعثت تا وفات ایشان را دارد و با توجه به تجربه بی‌نظیر پیشین سازنده‌اش در مختارنامه می‌تواند نوید یک مجموعه فوق‌العاده را به مخاطب ایرانی بدهد؛ مخاطبی که هر لحظه با شنیدن نام امام مهربانی‌ها دلش به سوی مشهدالرضا پر می‌کشد و همیشه تاریخ قدردان مردان ولایت عشق است....

منتقم کرار می‌آید

دهه 80 ، دهه ساخت دو سریال بی‌رقیب در حوزه تاریخ اسلام و قصه‌های قرآنی است که هنوز هم نمی‌توان به لحاظ اهمیت و تعداد مخاطب برای آنها رقیبی پیدا کرد. داوود میرباقری پس از معصومیت از دست رفته که آن هم اثری عاشورایی است سراغ سوژه‌ای جذاب برای شیعیان و ایرانیان می‌رود. داستان مختار ثقفی که به خونخواهی امام حسین(ع)و واقعه روز عاشورا به پا می‌خیزد. مجموعه‌ای که از هر لحاظ یک الگوی کامل برای ساخت سریال‌های تاریخی محسوب می‌شود. این مجموعه با پروداکشن عظیم و استفاده از دکور و طراحی لباس کاملا حرفه‌ای تمام داستان قبل و بعد از عاشورا را با جزئیات به تصویر می‌کشد و البته یک ویژگی منحصربه‌فرد هم دارد. تلویزیون و میرباقری با یک استراتژی هوشمندانه داستان این مجموعه را به‌گونه‌ای طراحی می‌کنند که هر قسمت یا هر چند قسمت می‌تواند یک فیلم سینمایی مستقل پیرامون یکی از وقایع کربلا باشد. به‌عنوان مثال داستان توابین، آتش‌سوزی مکه یا نقش پسر مالک‌اشتر در قیام مختار را می‌توان در قالب همین فیلم‌های سینمایی به‌طور مستقل دید و این کار باعث می‌شود نهایت استفاده از سرمایه‌گذاری نزدیک به یک دهه‌ای در تولید این مجموعه اتفاق بیفتد.

یوسف پیامبر، پربیننده‌ترین سریال تاریخی ـ مذهبی تلویزیون در ابعاد بین‌المللی است که در بسیاری از تلویزیون‌های کشورهای همسایه پخش و مورد استقبال فوق‌العاده‌ای قرار گرفت.

مجموعه‌ای به کارگردانی زنده یاد فرج‌ا... سلحشور که با توان داخلی تولید و یکی از دراماتیک‌ترین قصه‌های قرآنی را به تصویر کشیده است. مختارنامه و یوسف پیامبر در دهه 80 اوج بلوغ کادر مدیریتی و تولیدی تلویزیون است و این مساله البته توقع مخاطبان را بسیار بالا برده به‌گونه‌ای که در روزگار معاصر تکرار این گونه تجربه‌های موفق بسیار سخت‌تر به نظر می‌رسد. نکته مهم در بسیاری از آثار تاریخی ـ مذهبی تلویزیون در این سال‌ها نبود امکانات جلوه‌های ویژه به شکل امروزی و دکور و گریم‌هایی است که در نوع خود بی‌نظیرند.

بهرنگ ملک محمدی