شیرین اما گاهی غمگین

افسردگی یکی از اختلالاتی است که باید حتما درمان شود و خانم‌های مبتلا به افسردگی ناشی از بارداری و زایمان، نمی‌توانند بدون کمک گرفتن از روانپزشک، از افسردگی رها شوند و در صورت عدم توجه به این موضوع، آسیب‌های جدی خواهند دید .دکتر محمدرضا شالبافان ، روانپزشک و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران، شما را با این مساله آشنا می‌کند.

رابطه بارداری و افسردگی

بارداری و وضع حمل، شرایط ویژه‌ای است که در زندگی هر فرد، تاثیرات انکارناپذیری را به همراه دارد. این‌که فرد جدیدی در حال شکل‌گیری است و وارد زندگی یک زوج خواهد شد و پذیرفتن نقش مادری، شرایط جدید روانی را برای فرد ایجاد خواهد کرد که گاهی با فشارهای روانی همراه است. این مساله بویژه در بارداری اول بیشتر دیده می‌شود. علاوه بر این، تغییرات وزن بدن، تغییرات هورمونی و اشتها نیز می‌تواند برای فرد یکسری تغییرات روانی به وجود بیاورد. همچنین در زمان بارداری و پس از بارداری، فرد با تغییرات زمان‌بندی خواب مواجه خواهد شد که این مساله نیز بر خلق و خوی فرد تاثیر می‌گذارد. تمام موارد یاد شده، می‌تواند فرد را مستعد ابتلا به اختلالات روانی کند که در صدر این مساله، اختلال خلقی و افسردگی، قرار می‌گیرد.

کی منتظرش باشید؟

بسیاری از افراد تصور می‌کنند که افسردگی، تنها بعد از زایمان اتفاق می‌افتد در حالی‌که افسردگی به پس از زایمان محدود نمی‌شود و حتی امکان ابتلا به افسردگی در حین بارداری نیز وجود دارد به طوری‌که در ماه‌های اول و دوم بارداری، فرد می‌تواند به افسردگی مبتلا شود. برخی خانم‌ها که در حین بارداری دچار افسردگی نمی‌شوند و در حوالی زایمان و پس از آن، این مشکل سراغ‌شان می‌آید. حدود 80 درصد خانم‌ها، بین دو تا شش روز پس از زایمان، دچار تغییراتی می‌شوند که شامل نگرانی، دلهره، بی‌حوصلگی، کج خلقی و گاهی گریه و نگرانی از آینده فرزند است. این مشکلات معمولا بعد از یک هفته، بدون نیاز به درمان خاصی از بین می‌رود و برای بهبود، دادن اعتماد به نفس و حمایت از فرد ضروری است. چنین مساله‌ای از نظر روانپزشکی، افسردگی به حساب نمی‌آید. حدود 5 تا 10 درصد خانم‌ها، بعد از وضع حمل، دچار افسردگی می‌شوند که این مساله علائم مخصوص به خود را دارد.

حال مادر خوش نیست

علائم افسردگی در هر فرد می‌تواند متفاوت با دیگری باشد ولی به طور کلی، کاهش اشتها، لذت نبردن از زندگی و کارهایی که قبلا برای فرد جذاب بوده، عدم‌خوشحالی، تغییرات خواب و کاهش کیفیت آن (دیدن کابوس، خواب مقطع، کم‌خوابی)، افکار ناامیدی، بی‌پناهی و بی ارزشی از علائم افسردگی به حساب می‌آید. همچنین افت واضح عملکرد فرد، کاهش فعالیت‌ها و ارتباطات اجتماعی او از دیگر علائم افسردگی است. علاوه بر این، افراد مبتلا به افسردگی، ممکن است با افکاری مثل تمایل به خودکشی مواجه شوند که این مساله، جدی‌ترین و خطرناک‌ترین عارضه افسردگی محسوب می‌شود. اگر در خانمی این علائم تا دو هفته ادامه داشته باشد، باید حتما برای درمان مراجعه کند. چنانچه افسردگی بعد از زایمان یا افسردگی حین زایمان بموقع تشخیص داده نشود و درمانی برای آن صورت نگیرد، می‌تواند با روان‌پریشی همراه شود و افکار مادر در این شرایط به حدی خطرناک خواهد شد که به خود، جنین یا نوزاد تازه به دنیا آمده، آسیب وارد خواهد کرد. البته این مساله چندان شایع نیست ولی به هر حال با مشاهده هر یک از علائم توسط خانواده، باید مادر را برای بررسی نزد روانپزشک برد. زمانی‌که روان‌پریشی ناشی از افسردگی مطرح باشد، مادر باید در بیمارستان روانپزشکی بستری شود.

نشانه‌های روانپریشی را بدانید

نشانه‌های روانپریشی بیشتر به‌صورت هذیان و باورهای غلط اصلاح‌ناپذیر، خود را بروز می‌دهند مثلا مادری که دچار روان‌پریشی شده، ممکن است بگوید بچه منحوسی دارد که به جهان آسیب خواهد زد. با وجود این‌که روان‌پریشی چندان شایع نیست ولی خانواده‌ها نباید آن را انکار کنند یا نادیده بگیرند و مادر باید به شکل اورژانسی به بیمارستان آورده شود و درمان برایش صورت بگیرد. حتی احتمال دارد نوزاد را از مادر جدا کنند تا آسیبی از سوی مادر به او زده نشود.

بدانیم: درمان را جدی بگیرید

امروزه داروهای خوبی برای درمان افسردگی حین بارداری و پس از زایمان یافت می‌شود که امکان استفاده آنها در زمان بارداری و شیردهی وجود دارد.

این داروها خطر چندانی برای جنین و نوزاد ندارند و نفع آنها بیشتر از عوارضشان است البته به شرط آن‌که زیرنظر متخصص روانپزشک، مصرف شود. درمان‌هایی که برای این نوع افسردگی در نظر گرفته می‌شود، موفقیت‌آمیز است و خانواده‌ها نباید برای درمان نگرانی داشته باشند و باید به درمان انتخاب شده از سوی روانپزشک، اعتماد کنند. چنانچه علائم فرد بسیار شدید باشد، ممکن است روانپزشک علاوه بر بستری، انجام شوک الکتریکی را برای بیمار توصیه کند و ضروری بداند.

عمر این روش درمانی بسیار طولانی است و خانواده‌ها هیچ نگرانی‌ای برای این موضوع نباید داشته باشند چون جریان کوتاه و بسیار خفیف به سر وصل می‌شود، ضمن این‌که فرد بیهوش است و دردی ندارد و قلب، تنفس و دندان‌ها کاملا تحت کنترل قرار دارند تا آسیبی به آنها وارد نشود. شوک الکتریکی معمولا بین 6 تا 16 جلسه برای فرد در نظر گرفته خواهد شد و مشکلات روانی فرد، با این شوک بخوبی برطرف می‌شود. این روش را حتی می‌توان در بارداری نیز بدون وجود خطری برای جنین، انجام داد و نتیجه مثبت آن به نسبت دارو زودتر حاصل می‌شود و فرد از همان جلسات اول شوک درمانی، پاسخ خوبی به درمان می‌دهد در حالی‌که برای تاثیر گذاشتن دارو، به زمان بیشتری نیاز است که کار را برای درمان افراد با وضعیت اورژانسی و با علائم شدید، کمی سخت می‌کند. این شیوه درمانی شاید از نگاه برخی خانواده‌ها خشن به نظر برسد ولی یک روش درمانی مطمئن، علمی و بدون خشونت است و نباید با باورهای نادرست، منافع و تاثیرات مثبت آن را برای بیمار نادیده گرفت.

مستعد هستید؟

شانس ابتلا به افسردگی حین بارداری یا پس از زایمان در افرادی که سابقه خانوادگی ابتلا به افسردگی دارند، بیشتر است. همچنین آن دسته از افرادی که در زایمان‌های قبلی دچار افسردگی شده‌اند یا قبل از بارداری افسردگی داشته‌اند، بیش از سایر افراد مستعد ابتلا به افسردگی هستند. ابتلا به اختلالات دیگر روانپزشکی مانند هراس، اضطراب و...، می‌تواند شانس ابتلا به افسردگی بارداری و افسردگی پس از زایمان را افزایش بدهد.

بهاره جلالوند