سناریوی نفت در برابر کالا

کارشناسان می‌گویند به علت آن‌که مبادلات بزرگ یورویی با ایران نیازمند همکاری بانک‌های بزرگ اروپایی است و این بانک‌ها از ترس تحریم‌های آمریکا، چنین کاری نخواهند کرد؛ پیشنهاد اروپایی‌ها عملی نیست. در 2.5 سال اخیر که در چارچوب برجام، تحریم‌های مالی و بانکی قرار بود رفع شود، به علت کارشکنی آمریکا، مراودات بانکی ایران با اروپا به روال معمول بازنگشت و همان‌طور که بارها مسئولان وزارت خارجه و بانک مرکزی ایران اعلام کردند، بانک‌های بزرگ اروپایی از ترس جریمه‌های آمریکا، از همکاری با ایران سر باز زدند. مهرماه سال گذشته وزیر خارجه کشورمان در اجلاس وزرای 1+5 به این موضوع اشاره کرد و گفت: ایالات متحده آن‌طور که در توافق هسته‌ای مقرر شده، تحریم‌ها را رفع نکرده و ما هنوز نمی‌توانیم در انگلستان یک حساب بانکی باز کنیم. با توجه به کارنامه مراودات بانکی تا قبل از خروج آمریکا از برجام، اکنون که آمریکا از برجام خارج شده و اعلام کرده از ماه‌های آینده تمامی تحریم‌های اقتصادی علیه ایران را برمی‌گرداند، طبیعتاً روابط بانکی ایران و اروپا، سخت‌تر از 2.5 سال اخیر خواهد شد. با توجه به این واقعیت، پیشنهاد انجام مبادلات یورویی بین ایران و اروپا دور از تصور است؛ یعنی بعید است بانک‌های اروپایی با وجود تعهدات دولت‌هایشان، از ترس تحریم و جریمه آمریکا، اقدام به انجام مبادلات بانکی با ایران هرچند در قالب یورو کنند؛ بنابراین بیم آن می‌رود که اروپایی‌ها با حفظ خرید نفت از ایران، نهایتاً به بهانه مشکل نقل و انتقال ارزی با ایران، به جای پرداخت پول نفت به کشورمان، در ازای آن کالا به ایران صادر کنند؛ یعنی نوعی تهاتر نفت در برابر کالا.

لاوروف چه گفت؟

وزیر خارجه روسیه از توافق انگلیس، آلمان و فرانسه برای حفظ تجارت خود با ایران از طریق کانال‌های مالی مستقل از دلار خبر داده است.

به گفته سرگی لاوروف این تصمیم بیشتر درخصوص بنگاه‌های کوچک و متوسط است. وی در توضیح خود افزوده که مشارکت‌کنندگان در توافق اتمی ایران بر سر محافظت از امور تجاری خود با ایران از گزند تحریم‌های آمریکا به توافق رسیده‌اند.

لاوروف گفت: همه بر سر این‌که تحریم‌های آمریکا سیاستی غیرقانونی و غیرقابل قبول است با یکدیگر اتفاق نظر دارند، با این حال این مساله احتمالاً به سختی تغییر خواهد کرد و مشکلاتی بر سر تجارت با ایران و مسائل سیاسی و اقتصادی وجود خواهد داشت.

هفته گذشته نمایندگان مجلس اروپا به بانک سرمایه‌گذاری اروپا اجازه دادند تا با ایران به همکاری بپردازد. زیگفرید مورسان، عضو حزب راست میانه مردم اروپا و یکی از اعضای اصلی پیشنهاددهنده این طرح در پارلمان اروپا گفته که می‌خواهیم از ظرفیت بانک سرمایه‌گذاری اروپا برای سرمایه‌گذاری در ایران در صورت وجود پروژه‌های مناسب استفاده کنیم. وی در گفت‌وگو با رویترز توافق هسته‌ای با ایران را برای امنیت اروپا خوب برشمرده بود.

دونالد ترامپ ـ رئیس جمهور آمریکا ـ هشتم ماه می‌ امسال آمریکا را از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ با ایران خارج کرد.

تحریم‌های آمریکا علیه ایران در دو بخش و در دو دوره زمانی ۹۰ و ۱۸۰ روزه بازخواهد گشت.

مداخله آمریکا

با این‌که تصور می‌شود با راه‌اندازی مراودات مالی یورویی بین ایران و اروپا، می‌توان تحریم‌های آمریکا را دور زد، اما فشارهای سنگینی که آمریکا به دولت‌ها و شرکت‌های اروپایی وارد آورده نشان می‌دهد انجام مبادلات در قالب یورو نیز از گزند فشارهای آمریکا مصون نخواهد بود.

به‌عنوان مثال، در حالی که ایران به‌دنبال بازگرداندن 300 میلیون یورو از پول خود در بانک ایران ـ اروپا به کشورمان است، آمریکا به محض اطلاع از موضوع، با فشار به دولت آلمان مانع این کار شده است. روزنامه بیلد آلمان اعلام کرده که دولت آلمان در حال بررسی درخواست ایران برای بازگرداندن ۳۰۰ میلیون یورو پول نقد از این کشور به تهران است.

در این گزارش ادعا شده که تهران نگران آن است که با شروع تحریم‌های آمریکا، با مشکل کمبود پول نقد مواجه شود. این حجم پول نقد قرار است از بانک «ایران ـ اروپا» برداشت شود.

پشت پرده پیشنهاد اروپا

محمد علی مسعودی، کارشناس مسائل تحریم درباره پیشنهاد اخیر اروپایی‌ها به جام‌جم گفت: اروپا به ایران پیشنهاد داده که مبادلات دلاری خود را از ایران حذف می‌کند که این کار از نظر فنی قابل اجرا خواهد بود، اما بحث مهم اینجاست که اگر اروپا قصد همکاری با ایران را داشت چرا در طول سال‌های پس از برجام اقدامی نسبت به همکاری با بانک‌های ایران انجام نداد.

وی با تاکید بر اینکه پیشنهاد اروپایی قابل اجراست اما تضمینی ندارد، افزود: از نظر فنی هر بانکی که از مبادلات دلاری خارج باشد و سهامدار آمریکایی نداشته باشد می‌تواند با ارز کشور خود با کشور دیگر فعالیت داشته باشد، که نمونه آن یک بانک چینی بود که در زمان تحریم با ایران فعالیت داشت و یوان ایران را تأمین می‌کرد؛ اما نکته قابل توجه اینجاست که آیا اراده سیاسی اروپا برای همکاری با ایران تضمین برقراری ارتباط خواهد بود یا نیاز به دریافت نظر آمریکاست؟

مسعودی اضافه کرد: پس از برجام مسئولان ایرانی همه اعلام می‌کردند که مساله بانکی مرتفع نشده و بانک‌های بزرگ با ایران همکاری نمی‌کنند، اما اکنون اعلام می‌کنند که بانک‌های بزرگ اروپایی با مبادلات غیر دلاری با ایران همکاری می‌کنند و این پیشنهاد در حالی مطرح می‌شود که پس از اجرای برجام همه بانک‌های اروپایی به دلیل ترس از جریمه‌های آمریکا و همچنین داشتن سهامداران آمریکایی از همکاری با ایران امتناع کردند.

این کارشناس مسائل تحریم به پشت پرده پیشنهاد اروپا اشاره کرد و گفت: به نظر می‌رسد یکی از پیش شرط‌های اروپایی‌ها برای برقراری اقتصادی با ایران، پیوستن کشور ما به FATF است و احتمالا در آینده‌ای نزدیک بیان می‌کنند که اگر ایران جزو FATF نشود نمی‌توانیم فعالیتی داشته باشیم.

از سوی دیگر باید توجه داشت که مهم‌ترین کارکرد FATF این است که مشخص می‌کند کسانی که در ایران همکارش هستند مرتبط با نهادهای تحریمی هستند یا خیر. در شرایطی که تحریم‌های علیه ایران بازگردد تقریبا همه نهادهای اقتصادی و دولتی در لیست قرار می‌گیرند که پیوستن به آن دیگر جایگاهی برای ایران نخواهد داشت. وی با تاکید بر این‌که خواسته اروپایی‌ها آرام آرام مطرح می‌شود افزود: کشورهای اروپایی در مسائل عدم حضور ایران در منطقه، مسائل موشکی و دستیابی به غنی سازی با آمریکا هم نظر هستند و در این شرایط پیشنهادات خود را به گونه‌ای مطرح می‌کنند که ظاهر اقتصادی دارد اما ماهیت آن به امنیت نظامی ایران لطمه خواهد زد.

منفعت اروپا از تجارت با ایران

در سال 2017 اروپا حدود 10.1 میلیارد یورو کالا از ایران وارد کرد که 9.5 میلیارد یوروی آن مواد خام (نفت و فرآورده‌های نفتی و مواد غذایی) بود و فقط 600 میلیون یورو سهم کالاهای صنعتی و محصولات کارخانه‌ای صادراتی ایران به اروپا بود. در مقابل، از 10.8 میلیارد یورو صادرات اروپا به ایران، 9.4 میلیارد یوروی آن کالاهای صنعتی و محصولات کارخانه‌ای بود؛ یعنی 87 درصد صادرات اروپا به ایران کالاهای صنعتی و ساخته‌شده و 93 درصد صادرات ایران به اروپا، مواد خام است.

این ترکیب نشان می‌دهد که اروپا مواد خام ارزان‌قیمت از ایران دریافت کرده و در ازای آن، کالاهای ساخته‌شده گران‌قیمت به کشورمان صادر می‌کند؛ بنابراین حفظ مراودات تجاری کنونی با ایران، برای اروپایی‌ها بسیار سودآور است زیرا آنها مواد خام را به قیمت ارزان از ایران وارد می‌کنند اما کالاهای صنعتی و ساخته‌شده را با ارزش افزوده بالا به ایران صادر می‌کنند. این وضعیت نشان می‌دهد راه‌اندازی نوعی تجارت نفت در برابر کالا با ایران، برای اروپایی‌ها حائز امتیازات زیادی است.