فاصله 260 میلیون دلاری تا خودکفایی ایران در تولید بنزین

ستاره خلیج فارس که تنها پالایشگاه میعانات گازی کشور است، با ظرفیت تولید روزانه 36 میلیون لیتر بنزین با کیفیت بالا «یورو 4» و 14میلیون لیتر گازوئیل، گامی بزرگ به منظور کاهش خام‌فروشی، توقف واردات بنزین و همچنین کاهش ضربه‌پذیری در برابر تحریم فروش نفت شمرده می‌شود. ارزش‌افزوده پالایشگاه‌های میعانات گازی بیش از پالایشگاه‌های نفتی است و از سوی دیگر تولید بیش از 75 درصد بنزین و نفت‌گاز از خوراک پالایشگاه ازجمله توجیهات اقتصادی برای اجرای پروژه است؛ آن‌هم در شرایط موجود که بنزین وارداتی چشم اسفندیار اقتصاد کشور شده است.

سال 89 و در شرایطی که واردات بنزین کشور بیش از ده میلیون لیتر در روز بود؛ تحریم آن اجرایی شد. مسئولان وزارت نفت با واردکردن چند پتروشیمی به زنجیره تولید بنزین توانستند این تحریم را بی‌اثر کنند. از همان زمان هم مشخص بود پتروشیمی‌ها موقتا به کمک خط تولید بنزین آمده‌اند و باید چاره‌ای اندیشید تا کشوری که بزرگ‌ترین ذخایر نفت و گاز جهان را دارد نیاز به واردات بنزین نداشته باشد.

مهر 88، کراچیان مجری سابق پالایشگاه، از افتتاح پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس در سال 90 خبر داد. به همین دلیل و با توجه به‌اضافه شدن تحریم، تمام نگاه‌ها به سمت پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج‌فارس معطوف شد. چون در صورت افتتاح آن، علاوه بر برطرف کردن نیاز کشور به واردات بنزین، با اضافه شدن توان تولید 36 میلیون لیتر در روز، ایران به یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان بنزین تبدیل می‌شد.

پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس در 25کیلومتری شهر بندرعباس و در کنار پالایشگاه نفت این شهر، در حال احداث است. این پالایشگاه میعانات گازی را به محصولاتی مانند بنزین و گازوئیل تبدیل می‌کند. میعانات گازی مایعی شفاف و ارزشمند است که همراه با برداشت گاز طبیعی از میادین به‌صورت اجتناب‌ناپذیر استخراج می‌شود. در ایران روزانه 516 هزار بشکه میعانات گازی استخراج می‌شود درحالی که درحال حاضر هیچ پالایشگاه تبدیل میعانات گازی به بنزین در کشور وجود ندارد. درنتیجه بخش اصلی آن صادر می‌شود و در مقابل با هزینه بیشتری بنزین موردنیاز تأمین می‌شود.

در شرایط عادی، فروش میعانات گازی حتی سخت‌تر از فروش نفت و گاز است؛ زیرا کمتر کشوری در جهان پالایشگاه میعانات گازی دارد. این امر مشتریان این محصول را بسیار محدود می‌کند. در زمان اوج گرفتن تهدیدها وزارت نفت بیش از نفت خام با مشکلات جدی در فروش میعانات گازی مواجه شد.

در این شرایط کشور مجبور شد میعانات گازی را در مخازن سرپوشیده یا نفتکش‌ها ذخیره کند و گاهی به‌دلیل محدود بودن مخازن و هزینه بالای نگهداری مجبور به سوزاندن این ماده ارزشمند یا کاهش میزان تولید گاز شد. هزینه ماهانه 70 دلار در تن، برای 60 میلیون بشکه میعانات گازی موجود در شناورهای خلیج‌فارس، رقمی قابل‌توجه به شمار می‌رفت. در چنین شرایطی ستاره خلیج‌فارس، یک تیر و دو نشان مشکل بنزین و میعانات
بوده و هست.

زمان پیش‌بینی شده به پایان رسید اما وعده مسئولان برای اتمام پروژه در سال 90 محقق نشد و این پروژه تنها 40 درصد پیشرفت کرد.

در سال 1391 رستم قاسمی، وزیر سابق نفت پایان سال 92 را زمان بهره‌برداری از فاز اول پالایشگاه اعلام کرد اما دولت جدید این پروژه را تنها با 74 درصد پیشرفت، در حالی ‌که حتی فاز اول آن‌هم افتتاح نشده بود؛ تحویل گرفت.

شهریور 92 بیژن زنگنه ضمن انتقاد شدید از روند پیشرفت این پروژه در دولت قبل، تکمیل آن را از نان شب واجب‌تر دانست و از تکمیل فاز اول پالایشگاه در سال 93 خبر داد اما سرعت پیشرفت پروژه نسبت به قبل به جای افزایش، کندتر هم شد و بهره‌برداری از پالایشگاه مکرر به تعویق افتاد. نیمه اول 94، نیمه دوم 94، نیمه اول 95، نیمه دوم 95 سایر وعده‌های وزیر نفت برای افتتاح پالایشگاه بود که یک به یک گذشت و نبود سرمایه کافی و دسترسی نداشتن به تجهیزات مورد نیاز، آن هم به دلیل تحریم، علت اصلی به تعویق افتادن پروژه محسوب می‌شد. درحالی‌که مسئولان وزارت نفت برای تأمین بنزین وارداتی موفق به دورزدن تحریم‌ها شدند و طی سال‌های 92تا 95، بیش از چهار میلیارد یورو خرج آن کردند اما ناتوانی آنان برای تأمین قطعات مورد نیاز پالایشگاه و تأمین مالی آن، تأمل برانگیزاست.

منابع تأمین مالی پروژه

به‌طور کلی روند تأمین مالی این پروژه به شرح زیر است: در سال‌های 86 تا 89 دو روش واگذاری 70 درصد فاینانس به طرف خارجی و وام از صندوق توسعه ملی و سایر نهادها پیگیری شد که اولی بی‌نتیجه بود و دومی به تحقق کامل نرسید تا این که در سال 91 با تزریق یک میلیارد دلار توسط وزارت نفت، توسعه پالایشگاه از سر گرفته شد.

در سال 93 نیز اختصاص 650میلیون یورو توسط صندوق توسعه از طریق بانک ملت، قرار بود گره این مشکل را بگشاید که تنها 250 میلیون یورو آن تا سال 95 تحقق یافت. در انتهای سال 95 انتشار 300 میلیارد تومان اوراق سلف و استقبال بی‌نظیر مردم در خرید چندثانیه‌ای اوراق، راهکاری فوق‌العاده‌ بود که متأسفانه ادامه پیدا نکرد. بالاخره بعد از وعده و وعیدهای مکرر، اردیبهشت 96 فاز اول پالایشگاه افتتاح شد اما فاز 2 و 3 آن هنوز به پایان نرسیده است. مجریان پروژه بهمن 96، میزان اعتبار لازم برای پایان آن را 260 میلیون یورو اعلام کرده و از دستور ویژه رئیس‌جمهور به صندوق توسعه ملی برای تأمین این اعتبار خبر دادند.

در صورت اجرایی شدن دستور ویژه رئیس‌جمهور برای تأمین مالی مورد نیاز از محل صندوق توسعه ملی، واحد بنزین‌سازی فاز 2 تا اردیهشت 97 و فاز 3 پالایشگاه نیز تا پایان شهریور 97 به بهره‌برداری خواهد رسید.

این پروژه تابه‌حال بیش از چهار میلیارد یورو هزینه برداشته‌است و درحالی چشم‌ها به افتتاح بزرگ‌ترین پالایشگاه میعانات گازی جهان دوخته شده است که هر روز تاخیر در افتتاح آن، زیان 20 تا 30 میلیون یورویی بر کشور تحمیل و مصرف روزافزون بنزین وارداتی، خطر تحریم دوباره را گوشزد می‌کند.