نامزدی‌ های شگفت‌ انگیز!

انتخاب‌هایی که بعضی از آنها باعث تعجب و شگفتی اهالی سینما و رسانه شده و انتقادات فراوانی را در پی داشته است. از این نظر هیات داوران امسال در برخی از انتخاب‌های خود موفق به سورپرایز و غافلگیری مخاطبان جشنواره شدند؛ توجه بیش از حد به چند فیلم و چند سینماگر و در عوض بی‌اعتنایی محض به برخی از آثار و افراد شایسته از جمله تصمیمات عجیب داوران محترم است که در گزارش پیش‌رو به آنها خواهیم پرداخت. ضمن این‌که همچون سال‌های گذشته مقادیری از این تعداد بالای نامزدی فیلم‌ها هم فرمالیته بود و نامزد شدن برخی فیلم‌ها در چند رشته، آدرس غلطی برای سیمرغ‌های بلورین می‌داد. برخلاف جشنواره‌های معتبر دنیا که تعداد نامزدی‌های بالای یک فیلم معمولا منجر به دریافت بیشترین جوایز هم می‌شود، اما در ایران و در جشنواره فیلم فجر تعداد نامزدی بالای یک فیلم به هیچ وجه نشانه تضمین موفقیت آن در مراسم اختتامیه نیست و آن فیلم می‌تواند با کمترین تعداد سیمرغ، جشنواره را به پایان برساند.

داورانی که پاسخگو نبودند

کمال تبریزی، حسن خجسته، بهرام بدخشانی، خسرو دهقان، رسول صدرعاملی، فرشته طائرپور و محمدرضا فروتن، داوران سی و ششمین دوره جشنواره فیلم فجر، شامگاه شنبه در محل نشست‌های پرسش و پاسخ این رویداد در پردیس سینمایی ملت حاضر شدند و هرکدام نام نامزدهای بخش‌های مختلف را قرائت کردند. اما داوران بلافاصله پس از اعلام نامزدها و گرفتن عکس یادگاری، سالن نشست را ترک کردند و اصرار خبرنگاران برای پرسش و پاسخ و جوابگویی داوران به سوالات آنها بی فایده بود. اگر قرار به پاسخگویی داوران نبود، واقعا چه نیازی به حضور آنها در سالن نشست پرسش و پاسخ و فقط قرائت نام نامزدها بود. می‌شد همین اسامی را در سایت جشنواره منتشر کرد و تمام. اما وقتی داوران زحمت حضور در این نشست را به خود می‌دهند، باید پاسخگوی سوالات و ابهامات درباره تصمیمات و آرای خود باشند.

خنده به داوری

وقتی اسم پژمان جمشیدی، بازیگر فیلم «سوءتفاهم» به عنوان یکی از نامزدهای نقش مکمل مرد اعلام شد، برخی حاضران در جلسه خندیدند. هرچند بهتر بود این واکنش اتفاق نمی‌افتاد، اما به نظر می‌رسد این خنده به هیچ‌وجه تمسخر جمشیدی نبود و بیشتر واکنشی به برخی تصمیمات خنده‌دار هیات محترم داوران بود که در این لحظه خودش را نشان داد و به‌طور جمعی بروز کرد، وگرنه اتفاقا بازی پژمان جمشیدی، یکی از بازی‌های خوب جشنواره امسال و از متفاوت‌ترین نقش‌آفرینی‌های او در سال‌های حضور در سینماست. این خنده بیشتر واکنشی برای بی‌اعتنایی به دیگر بازی‌های چشمگیر این دوره به‌طور مثال بازی‌های هادی حجازی‌فر، جواد عزتی و رضا بهبودی است و این‌که چطور هیات داوران این بازی‌های خوب و چند بازی خوب دیگر را در این بخش ندیدند، اما مثلا بازی جمشیدی را در اولویت قرار دادند.

یکی دیگر از حاشیه‌ها مربوط به نامزدی فیلم «عرق سرد» در هشت رشته بود؛ فیلمی که سرمایه‌گذاری آن را کتایون شهابی، خواهرزاده فرشته طائرپور (یکی از داوران) به‌عهده داشت! جالب اینجاست وقتی برخی خبرنگاران حاضر در این نشست، از شنیدن برخی نام‌ها میان نامزدها تعجب می‌کردند، طائرپور حرف از احترام به آرای داوران زد، اما همین اعضای محترم داوران به آن همه خبرنگار و اهل رسانه احترام نگذاشتند و به درخواست آنها برای پاسخگویی به سوالات اعتنایی نکردند.

نادیده‌گرفتن قابل پیش بینی سینمای مستند و انیمیشن

از همان‌موقع که قرار شد دو فیلم مستند و یک فیلم انیمیشن سینمایی در کنار 22 فیلم سینمای داستانی مورد رقابت، ارزیابی و داوری قرار بگیرند، قابل پیش‌بینی بود که این آثار قربانی سیاستگذاری جشنواره فیلم فجر امسال خواهند بود. اعلام نامزدهای بخش‌های مختلف این دوره نشان داد این نگرانی بی‌دلیل نبود و به هیچ یک از این آثار در هیچ کدام از بخش‌ها توجهی نشد. باوجود این‌که به اذعان خیلی‌ها، «فیلشاه» گامی بزرگ در صنعت انیمیشن سینمای ایران به حساب می‌آید، دو فیلم «بانو قدس ایران» و «زنانی با گوشواره‌های باروتی» نیز جزو بهترین مستندهای این چند سال اخیر سینمای ایران هستند، به‌طوری که در جشنواره اخیر سینماحقیقت هم موردتوجه و تحسین قرار گرفتند. انتظار می‌رود با این بی‌اعتنایی محض، در دوره‌های بعدی تصمیمات بهتری برای حضور و رقابت فیلم‌های مستند و انیمیشن در مهم‌ترین رویداد سینمایی ایران اتخاذ شود.

سهم خوب فیلم‌های دفاع مقدس و استراتژیک

از نکات خوب سی و ششمین جشنواره فیلم فجر هم باید گفت که یکی از مهم‌ترین آنها حضور کمی و کیفی خوب فیلم‌هایی با موضوعات دفاع مقدس و مباحث استراتژیک کشور است. از این‌رو اول باید به سینمای ایران تبریک گفت که باوجود مشکلات و موانع در این زمینه، نسبت به ساخت این آثار پرزحمت اقدام کردند و نگاه جدیدی به این موضوعات داشتند. در مرحله بعد باید از هیات انتخاب جشنواره تشکر کرد که رای به حضور این آثار در بخش مسابقه دادند. همچنین باید از هیات داوران تشکر کرد که دست‌کم در نامزدی‌ها هم به این نکته توجه کردند، هرچند درباره کیفیت و جذابیت برخی از این آثار حرف و حدیث‌هایی مطرح است.

امسال سینمای دفاع مقدس در جشنواره فیلم فجر سربلند بود و تنگه ابوقریب، سرو زیرآب، بمب؛ یک عاشقانه و ماهورا از زوایای جدیدی به جنگ و دوران دفاع مقدس پرداختند. به وقت شام، امپراطور جهنم، کامیون و زنانی با گوشواره‌های باروتی هم موضوعات استراتژیک و ضد داعشی و گروه‌های تکفیری را دستمایه ساخت قرار داده بودند.

قربانی‌ کردن لاتاری

احتمالا شگفت انگیزترین تصمیم داوران درباره فیلم لاتاری باشد. تازه‌ترین ساخته محمدحسین مهدویان گرچه به لحاظ پیوستگی و انسجام روایت ضعیف‌ترین فیلم اوست و در جایگاهی پایین‌تر از ایستاده در غبار و ماجرای نیمروز قرار می‌گیرد، اما انصافا واجد ویژگی‌های ارزشمندی هم بود و حقش به مراتب بیشتر از یک نامزدی آن هم در بخش بهترین جلوه‌های بصری بود. با این حال هیات داوران تصمیم گرفتند در اقدامی مشکوک، نسبت به لاتاری و ارزش‌های آن بویژه بازی‌های خوب هادی حجازی‌فر، جواد عزتی، علیرضا استادی، ساعد سهیلی و نادر سلیمانی بی‌تفاوت باشند و هیچ‌کدام از اینها را دست‌کم شایسته نامزدی هم ندانند. بی‌توجهی به موضوعاتی چون غیرت ملی و موارد مهم مطروحه دیگر در فیلم هم که جای خود.

مقایسه نامزدی‌ها با 2 دوره قبلی

تنگه ابوقریب و مغزهای کوچک زنگ زده با 11 نامزدی، بمب؛ یک عاشقانه و دارکوب با ده نامزدی، به وقت شام، سرو زیر آب و عرق سرد با هشت نامزدی، کامیون و شعله‌ور با شش نامزدی و چهارراه استانبول و سوءتفاهم با پنج نامزدی، رکورددار بیشترین نامزدی در این دوره جشنواره فیلم فجر بودند. بعضی از این تعداد نامزدی‌ها کاملا به حق به نظر می‌رسد و برخی هم نه. این همه توجه به بمب؛ یک عاشقانه، کامیون، سرو زیر آب، عرق سرد و سوءتفاهم در داوری‌ها همچنان محل بحث است، هرچند این فیلم‌ها واجد شایستگی‌هایی هستند، اما این میزان از نامزدی‌ها جای تعجب دارد.

ضمن این‌که در جشنواره فیلم فجر عموما داوران برای راضی کردن همه به شکلی فرمالیته و نمایشی، چند فیلم را در بخش‌های مختلف نامزد دریافت جایزه می‌کنند، اما در عمل و در اختتامیه اتفاق دیگری می‌افتد و توجه به یکی دو فیلم خاص معطوف می‌شود. درواقع جسارت یک تصمیم قاطع برای اعلام نامزدها و درنهایت برنده‌ها وجود ندارد. انگار داوران در یک رودربایستی صنفی و صرفا برای احترام، چند فیلم را در چند بخش نامزد دریافت جایزه اعلام می‌کنند، اما از همان موقع می‌دانند که بیشتر این اعلام‌ها نمایشی است و قرار نیست در اعطای جوایز به همه این آثار توجه شود. گاهی حتی این رودربایستی به تقسیم جوایز منجر می‌شود و بدون این‌که واقعا همه جوایز به شایسته‌ترین فیلم برسد، برای رضایت جمعی، آنها را میان فیلم‌های نامزد تقسیم می‌کنند. اتفاقی که تقریبا فقط در ایران و جشنواره فیلم فجر رخ می‌دهد.

اگر تعداد نامزدی فیلم‌های این دوره را با دوره قبلی جشنواره فیلم فجر مقایسه کنیم، متوجه می‌شویم میزان توجه به فیلم‌ها در دوره قبل بیشتر از امسال بوده است. رکوردداران این دوره در 11 بخش نامزد دریافت جایزه شدند، اما در دوره قبل دو فیلم «تابستان داغ» و «بدون تاریخ بدون امضا» به ترتیب در 13 و 12 رشته نامزد دریافت جایزه شدند. هرچند پیرو همان بحث نامزدی‌های فرمالیته در عمل و در اختتامیه سهم این فیلم‌ها از سیمرغ‌های بلورین به نسبت تعداد بالای نامزدی‌ها بسیار ناچیز بود؛ یعنی بدون تاریخ بدون امضا، سه سیمرغ دریافت کرد و تابستان داغ هم فقط به دو سیمرغ بلورین رسید.

رکورد تعداد نامزدی‌های این دوره البته نسبت به دوره سی و چهارم فیلم فجر، یعنی دو سال قبل وضعیت بهتری داشت. در آن دوره، رتبه اول نامزدی‌ها از آنِ فیلم «ابد و یک روز» بود که در ده رشته نامزد دریافت جایزه بود، اما در این دوره دو فیلم تنگه ابوقریب و مغزهای کوچک زنگ زده، هر دو در 11 رشته نامزد دریافت جایزه بودند. رتبه دوم بیشترین نامزدی در دوره سی و چهارم هم از آنِ فیلم «امکان مینا» بود که خیلی‌ها از این همه نامزدی این اثر تعجب کردند. هرچقدر «ابد و یک روز» موفق بود و با موفقیت در 9 رشته از ده رشته، سیمرغ‌ها را درو کرد و با خود به خانه برد، اما تصمیم نهایی داوران در آن دوره بخوبی نشان داد نامزدی امکان مینا فرمالیته بود و این فیلم فقط در دو رشته آن هم به طور مشترک با فیلم‌های دیگر برنده سیمرغ شد.

بی‌محلی به کمدی

فیلم‌های مصادره و خجالت نکش، تنها فیلم‌های کمدی این دوره جشنواره فیلم فجر بودند. آثاری که اتفاقا هر دو اولین فیلم سینمایی کارگردان هایشان هستند؛ اولی را مهران احمدی ساخت که او را به عنوان یکی از بازیگران خوب سینمای ایران می‌شناسیم و پیشتر بازی‌های خوب او را در فیلم‌هایی چون هیچ، آلزایمر، ماحی، نفس و شیار143 دیده‌ایم و دومی را هم رضا مقصودی ساخت که یکی از فیلمنامه‌نویسان شناخته شده سینمای ایران است.

هرچند این دو فیلم، آثار کامل و بدون نقصی نیستند و می‌توانستند فیلم‌های بهتر و بامزه تری باشند، اما حتی در وضعیت فعلی هم نسبت به خیلی از فیلم‌های شبه کمدی و مبتذل سینمای ایران در جایگاه بالاتری هستند و دست کم به این دلیل جا داشت داوران این دوره، توجه بیشتری به آنها در بخش‌های مختلف و نامزدی‌ها می‌کردند.

«مصادره» فقط در بخش بهترین بازیگر مرد نامزد شد، درحالی که در برخی بخش‌های دیگر همچون موسیقی هم شایستگی توجه را داشت یا «خجالت‌نکش»که فقط در دو رشته بهترین بازیگر زن و بهترین طراحی لباس نامزد شد و بقیه بخش‌های خوب آن را نادیده گرفتند.

بی‌اعتنایی به این دو فیلم خوب کمدی در حالی صورت می‌گیرد که امسال با انبوهی از فیلم‌های تلخ و خشن روبه‌رو بودیم و توجه به این دو اثر مفرح، دست‌کم در نامزدی‌ها می‌توانست نشانه تدبیر و امید هیات داوران و سیاستگذاران جشنواره باشد، اما در عمل این اتفاق نیفتاد و این دو فیلم کمدی هم همچون بیشتر دوره‌های جشنواره فیلم فجر، در مقابل نگاه تلخ‌اندیش داوران، شانسی برای توجه و دیده شدن نداشتند.