مذاکرات صلح دستاوردی با حاصل جمع صفر

یکی از موضوعات بسیار مهم در عرصه سیاسی جهان امروز مذاکرات فلسطین و اعراب از یک سو و رژیم صهیونیستی از سوی دیگر برای پایان دادن به نزاع و خونریزی بود. این نزاع گرچه با نقش آفرینی مسلم اسرائیل در شروع جنگ و خونریزی در منطقه استراتژیک خاورمیانه همراه بود اما شواهد موجود حاکی از این است که مهم‌ترین مانع برای شکل‌گیری آتش‌بس نیم‌بند در مذاکراتی که به اصلاح صلحش می‌خوانند رژیم صهیونیستی است.

از زمان اعلام دولت صهیونیستی جنگ میان اعراب و اسرائیل آغاز شد و همواره توجه با حمایت گسترده غرب و بویژه آمریکا و انگلیس، نتیجه بیشتر به نفع رژیم صهیونیستی چربید. از همان زمان مدل‌ها و طرح‌هایی از سوی قدرت‌های بزرگ برای پایان مخاصمه میان فلسطینی‌ها و اسرائیل مطرح شد که عمدتا باعث سنگین‌تر شدن کفه موضع اسرائیل بود. بیشتر این طرح‌ها از آنجا که منافع فلسطینی‌ها یا حقوق حقه آنها را تامین یا این‌که زمینه اعلام ظاهری دولت فلسطینی را فراهم می‌کرد از سوی دو طرف رد می‌شد و به مرحله انعقاد و امضا نمی‌رسید و از میان آنها تنها چند طرح به امضای طرفین رسید که عمدتا با کارشکنی‌های رژیم صهیونیستی و برغم توافقات قبلی به نتایج روشنی نرسید.

طرح صلح راجرز

ویلیام راجرز، وزیر امور خارجه آمریکا در اکتبر 1969 پیشنهاداتی را مبنی بر آتش‌بس سه ماهه و عقب‌نشینی رژیم صهیونیستی به مرزهای 1967 به مصر، اردن، اسرائیل و شوروی ارائه داد. این طرح متضمن شناخت اسرائیل به عنوان کشوری مشروع بود اما در این حد هم مورد موافقت رژیم صهیونیستی برای عقب‌نشینی قرار نگرفت. مصر اما پذیرای چنین طرحی شد و انور سادات رئیس‌جمهور این کشور اعلام کرد که حاضر است براساس همین طرح مذاکرات صلح با رژیم صهیونیستی را قبول کند.

قرارداد کمپ دیوید 1979

بعد از چند جنگ میان اعراب و اسرائیل و شکست جهان عرب از رژیم صهیونیستی،‌ برخی از کشورهای عرب ادامه نبرد با اسرائیل را بی‌فایده تشخیص داده و یا بیشتر هزینه کردن به نفع فلسطینی را با منافع اقتصادی خود سازگار ندیدند. از سوی دیگر آمریکا به عنوان بزرگ‌ترین حامی رژیم صهیونیستی نیز از همه ابزارهای لازم برای ایجاد استیصال کشورهای عربی و سازمان‌های چریکی بهره برد. در نهایت تلاش‌های غرب کشاندن مصر به عنوان جلودار جهان عرب در مبارزه با اسرائیل به پای میز سازش نتیجه داد و در نهایت در سال 1979 قرارداد کمپ دیوید با حضور مصر، آمریکا و اسرائیل منعقد شد. انور سادات رئیس‌جمهور مصر، مناخیم بگیم نخست وزیر اسرائیل و جیمی کارتر رئیس جمهور آمریکا در کمپ‌دیوید قراردادی را امضا کردند که بر مبنای آن قطعنامه های 242 و 338 شورای امنیت اساس مذاکره آینده صلح تلقی می‌شد. همچنین اسرائیل ملزم به عقب‌نشینی از بلندی‌های جولان و بیت‌المقدس، غرب رود اردن و نوار غزه بود. این تابوشکنی از سوی مصر با واکنش بسیار منفی جهان اسلام روبه‌رو شد و شکاف‌هایی جدی میان اعراب و مصر ایجاد کرد؛ شکافی که البته بعدها براساس تحولاتی در عرصه سیاسی و تمایل برخی کشورهای عربی به سازش ترمیم شد.

‌ طرح فهد1981

براساس طرح صلح فهد ولیعهد وقت عربستان سعودی تشکیل کشور مستقل فلسطینی به مرکزیت بیت‌المقدس، قرار دادن کرانه باختری و نوار غزه تحت تولیت سازمان ملل در مدتی که بیشتر از سه ماه نباشد، شناسایی حق فلسطینی‌ها در بازگشت به مهینشان و پرداخت غرامت برای کسانی که تمایل به بازگشت ندارد، عقب‌نشینی اسرائیل از سرزمین‌های که پس از سال 1967به اشغال این کشور درآمده، به طرفین مناقشه پیشنهاد شد که البته مورد توافق هیچ یک دو طرف قرار نگرفت.

طرح فاس1982

همزمان با حمله اسرائیل به لبنان، سران 20 کشور عربی در مراکش گرد هم آمدند و طرحی بر مبنای طرح فهد با تاکید بر نقش ساف به عنوان نماینده ملت فلسطین ارائه شد که با مخالف جدی رژیم صهیونیستی روبه‌رو شد.

کنفرانس مادرید 1991

همزمان با گسترش انتفاضه اول در پاییز 1987 آمریکا تلاش گسترده‌ای برای حمایت از امنیت رژیم صهیونیستی به کار بست. برگزاری کنفرانس مادرید برای تحقق چنین هدفی بود. این کنفرانس در اسپانیا شکل گرفت و حمایت آمریکا و شوروی را در پی داشت. کنفرانس مادرید در 30 اکتبر 1991 با حضور نمایندگان رژیم صهیونیستی، سازمان آزادیبخش فلسطین، سوریه، لبنان و اردن تشکیل شد. زمزمه تشکیل دولت خودگردان موقت فلسطین برای اولین بار در این مذاکرات شنیده شد. بجز این کنفرانس سه روزه از 9 دسامبر 1991 تا 24 ژانویه 1994 بیش از ده بار دیگر نشست‌هایی ذیل
این کنفرانس در واشنگتن برگزار شد.

قرارداد اسلو 1

روزگاری سازمان آزادی‌بخش فلسطین(ساف) به عنوان جلودار مقابله با اسرائیلی‌ها شناخته می‌شد و این نهاد به رهبری یاسر عرفات توانسته بود ضمن دریافت کمک‌های فراوانی از کشورهای اسلامی ضربات سختی را به رژیم صهیونیستی وارد کند اما بعدها مقامات ساف به جای تکیه بر مقاومت مردم فلسطین راه مذاکره و سازش را در پیش گرفتند و بعد از چند مذاکره بی‌حاصل از جمله مذاکرات مادرید در نهایت همراه با مقامات اسرائیلی در اسلو پایتخت نروژ سر میز مذاکره نشستند. مذاکرات مخفیانه اسحاق رابین نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی و یاسر عرفات رئیس سازمان ساف در نهایت به انعقاد قرارداد موسوم به غزه- اریحا یا اسلو1 در 13 دسامبر 1993 در واشنگتن انجامید. بحث اساسی میان ساف و هیات اسرائیلی درباره نحوه اجرای قطعنامه 242 و 338 شورای امنیت سازمان ملل و تشکیل دولت مستقل فلسطینی در کرانه غربی و نوار غزه به مرکزیت بیت المقدس و توقف شهرک سازی از سوی اسرائیلی‌ها بود.

البته رژیم صهیونیستی اساسا خواهان نادیده گرفتن این دو قطعنامه بود و موضوع تشکیل دولت مستقل ملی را صرفا به ایجاد یک نهاد خودگردان با اختیارات اداری محدود تقلیل داد. نهاد خودگردان مورد قبول اسرائیل هیچ قدرتی برای قانونگذاری و تصمیم‌گیری در مسائل امنیتی و سیاست خارجی نداشت و صاحب صلاحیت برای اظهار نظر درباره شهرک‌سازی نبود. علاوه بر این بیت المقدس همچنان در دست دولت یهودی باقی می‌ماند.

قرارداد اسلو 2

قرارداد اسلو 1 بسیاری از منافع مردم فلسطین را نادیده می‌گرفت و از این رو برای تکمیل مذاکرات،‌ ساف و نمایندگان رژیم صهیونیستی در 14 می‌1994 در قاهره با هم مذاکره کردند و قراردادی در 23 ماده میان عرفات و رابین به امضا رسید. براساس تصمیمات میان مذاکره‌کنندگان اسرائیل از سرزمین اشغالی خارج شود و فتح اداره فلسطین را به رهبری عرفات به عهده گیرد، اما این توافق به نتیجه نرسید چون اسحاق رابین از سوی صهیونیست‌های افراطی به خاطر امتیاز دادن به فلسطینی‌ها ترور شد و این اتفاق روند صلح خاورمیانه را ناتمام گذاشت.

قرارداد طابا (24 سپتامبر 1995)

در توافق میان نمایندگان فلسطینی و اسرائیلی در شهر طابا مصر حکومت خودگردان امکان نظارت بر اداره شهرهای جنین، طولکرم، نابلس، قلقیلیه، رام‌الله و بخشی از شهر الخلیل را پیدا کرد.

توافقنامه هبرون

این توافقنامه که از آن تحت عنوان «پروتکل هبرون» هم یاد می‌شود 7 ژانویه آغاز شد و طی روزهای 15 و 17 ژانویه1997 به نتیجه رسید. هدف از این توافقنامه استقرار مجدد نیروهای ارتش اسرائیل در شهر هبرون مطابق پیمان اسلو بود.

توافقنامه مریلند«وای ریوا»

با میانجیگری بیل کلینتون رئیس جمهور آمریکا عرفات و نتانیاهو نماینده رژیم صهیونیستی توافقی را به امضا رساندند که براساس آن اسرائیل باید از قسمت‌هایی از مناطق فلسطین عقب‌نشینی می‌کرد. همچنین دو طرف متعهد شدند بخشی از زندانیان را آزاد کنند. عرفات نیز متعهد شد که تحت یک برنامه کاری با همکاری سیا وموساد با فلسطینی های ضدصهیونیست مبارزه کند و همچنین نابودی اسرائیل از منشور ساف حذف شده و اجازه تاسیس مرکز امنیتی مشترک موساد - سیا در قلب سرزمین‌های فلسطین داده شود .

توافق شرم‌الشیخ (تابستان 1999)

‌ برابر با توافق میان ایهود باراک نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی و یاسر عرفات رئیس حکومت خودگردان در نشستی با حضور عبدالله دوم پادشاه سعودی و حسنی مبارک رئیس‌جمهور مصر و مادلین آلبرایت وزیر خارجه آمریکا، ‌اسرائیل با عقب‌نشینی از 11 درصد از اراضی کرانه باختری در و مرحله و آزادی 350 تن از اسرای فلسطینی موافقت کرد.

مذاکرات صلح «کمپ دیوید2 »

برابر تصمیمات این نشست قرار بود موجودیت کشور مستقل فلسطینی اعلام و مرزهای حکومت خودگردان مشخص شود اما در حین مذاکرات ایهود باراک به نخست‌وزیری اسرائیل رسید و قاطعنامه اعلام کرد که نه حاضر به واگذاری بیت‌المقدس به فلسطین است و نه اسرائیل به مرزهای 1967 برمی‌گردد.

اجلاس بیروت و طرح صلح عربی

در مارس سال 2002 اجلاس سران دولت‌های عربی در بیروت در چارچوب اتحادیه عرب برگزار شد و در این اجلاس و در غیاب یاسر عرفات طرحی پیشنهاد شد که به موجب آن در صورت عقب‌نشینی اسرائیل به مرزهای 1967، موجودیت این رژیم به عنوان یک کشور از سوی جهان عرب به رسمیت شناخته می‌شد. این طرح البته با بی‌اعتنایی کامل رژیم صهیونیستی مواجه شد.

نقشه راه برای صلح

در سال 2002 آمریکا، اتحادیه اروپا، روسیه و سازمان ملل متحد طرحی را موسوم به نقشه راه برای صلح پیشنهاد دادند که بر مبنای کشور مستقل فلسطین در کنار اسرائیل تشکیل می‌شد و گروه‌های مسلح فلسطینی هم باید خلع سلاح می‌شدند.

پیمان غیررسمی ژنو

یوسی بیلین نماینده رژیم صهیونیستی و یاسر عبد ربه نماینده فلسطین در سال 2003 طرح غیر رسمی موسوم به صلحی را در ژنو امضا کردند. براساس آن ضمن این‌که حاکمیت مشترک بین المقدس به رسمیت شناخته می‌شد، حق بازگشت فلسطینی‌ها لغو می‌شد. در عین حال تشکیل دولت فلسطین و به رسمیت شناختن اسرائیل از سوی فلسطینی‌ها از دیگر بندهای این پیمان بود.

کنفرانس اناپلیس2007

این کنفرانس در شهر آناپولیس ایالات مریلند آمریکا با حضور نمایندگان فلسطینی و اسرائیلی و روسیه، اتحادیه اروپا و کشورهای عربی شامل اردن، مصر، عربستان سعودی، سوریه، لبنان و قطر برگزار شد. شرکت سوریه در این کنفرانس منوط به پذیرش بازگرداندن بلندی‌های جولان بود. در دیدار محمود عباس و ایهود اولمرت که به صورت هفتگی برگزار شد توافقاتی شکل گرفت. اسرائیل در این اجلاس سوری بودن جولان را پذیرفت و آمادگی خود را برای تشکیل یک دولت مستقل فلسطینی اعلام کرد.

مذاکرات مستقیم 2010

مذاکرات مستقیم میان طرفین اسرائیلی و فلسطینی پس از شروع حمله نظامی اسرائیل به نوار غزه در سال 2008 متوقف شد. پس از آن دو طرف با میانجیگری آمریکا مذاکراتی غیرمستقیم را شروع کردند. این روند در طول سال‌های گذشته همچنان با شدت و ضعف‌هایی ادامه دارد. لابی‌های قدرتمند رژیم صهیونیستی در آمریکا تلاش گسترده‌ای برای ناکام گذاشتن طرح‌ها و مذاکرات به اصطلاح صلح انجام داده و در شرایط کنونی که دونالد ترامپ روی کار آمده‌اند، سیاست‌های یکجانبه و غیرمنتظره او در عرصه سیاست خارجی آمریکا تاکنون هزینه‌های زیادی برای جامعه آمریکایی و سازمان‌های بین‌المللی در پی داشته است.

ستایش ایستادگی

اسماعیل هنیه رئیس دفتر سیاسی جنبش مقاومت اسلامی فلسطین (حماس) در نامه‌ای به حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی با اشاره به ابعاد توطئه بزرگ استکبار علیه قدس و ملت فلسطین با هدف سرنگون‌کردن غزه به‌عنوان قلعه مقاومت و پایان دادن به مبارزه علیه رژیم اشغالگر و عادی‌سازی روابط حکام وابسته منطقه با آن، از حمایت‌های ملت ایران و هدایت‌های رهبر انقلاب اسلامی از جنبش مقاومت قدردانی کرد. بخش‌هایی از این نامه را در ادامه می‌خوانید:

‌ ما با شروع انتفاضه خروشان مردمی در داخل کرانه باختری و قدس، به اذن خداوند توطئه طاغوتِ عصر (ترامپ) و حاکمان نفاق در پایتخت‌های دور و نزدیک را در پایان دادن به مساله فلسطین، خنثی خواهیم کرد... تمامی مردم پایدار فلسطین مواضع ثابت و ارزشمند جمهوری اسلامی در مساله فلسطین و قدس و حمایت از مقاومت مردمی فلسطین با انواع کمک‌ها را، می‌ستایند.

‌ اگرچه توطئه‌ها از گذشته برای ما واضح بود اما در ماه‌ها و روزهای اخیر با کنفرانس ریاض و سخنان ترامپ که ایران، حزب‌الله و حماس را دشمنان صف‌کشیده‌ خود خواند و بر نگرش صهیونیستی‌اش در مساله قدس به‌عنوان پایتخت یهود تأکید کرد، این حقیقت آشکارتر از قبل شده است... آمریکا و برخی حاکمان شکست‌خورده درصددند به مساله فلسطین و مقاومت در مقابل رژیم اشغالگر پایان دهند تا رهبرانی که برای رضایت آمریکا و اسرائیل لَه‌لَه می‌زنند بتوانند روابط خود را با رژیم صهیونیستی عادی و برملا کنند و در مقابل، با جهت‌دادن دشمنی‌ها به سمت ایران و تحریک تعصبات شیعه و سنی، قطب‌نمای امت اسلامی را منحرف سازند.

‌ بنده به نقش بزرگ حضرتعالی در هدایت جمهوری اسلامی و فرماندهان مؤمن آن برای رویارویی با پروژه تمام‌کردن مساله فلسطین و همچنین به بیاناتتان برای خیزش امت و پرهیز از پرتگاهی که حاکمان نفاق و توطئه به آن‌سو سوق می‌دهند، ایمان عمیق دارم... بی‌شک ایران با هدایت‌های بزرگوارانه رهبر معظم انقلاب اسلامی، برتری بزرگی در تقویت مجاهدین و ریشه‌دار کردن گزینه مقاومت و مبارزه در فلسطین داشته و خواهد داشت... ما این تصمیم را با حضور مردم خود در داخل و خارج حمایت خواهیم کرد تا تصمیم طاغوت عصر یعنی ترامپ در توطئه بزرگی که در پایتخت‌های دور و نزدیک برای پایان دادن به مساله فلسطین بویژه نماد دینی آن یعنی قدس ایجاد کرده است، خنثی شود و به اذن خداوند هرگز اجازه نخواهیم داد این توطئه تحقق یابد.

فتاح غلامی / روزنامه‌نگار