محسن رضایی: هزینه امنیت منطقه را ما می‌دهیم‌ بازار آن برای دیگران است

بررسی تحولات منطقه و رویدادهایی که بویژه بعد از فتنه داعش رخ داد، شرایط را برای فعالیت‌های اقتصادی برخی کشورها دشوار کرد. با این وصف ثبات و آرامش ایران در منطقه باعث شد برخی کشورها درصدد ارزیابی شرایط برای افزایش مراودات اقتصادی و تجاری با کشورمان برآیند. از سوی دیگر نقش ایران برای ایجاد امنیت در برخی کشورها از جمله عراق و سوریه تردیدناپذیر است و بر همین مبنا انتظار می‌رفت با توجه به این نقش‌آفرینی در عرصه مستشاری نظامی و دفاعی شرایط برای مراودات تجاری و اقتصادی میان ایران با این کشورها تسهیل شود. این نوع تعاملات در ابتدای امر نوید بازشدن افق‌های روشنی را می‌داد تا دیپلماسی اقتصادی همپای دیپلماسی سیاسی و نظامی شکوفا شود، اما با گذشت زمان به نظر می‌رسد انتظارات در این زمینه برآورده نشده است.

محسن رضایی، دبیر مجمع تشخیص مصلحت دیروز در سالروز تشکیل سپاه حفاظت هواپیمایی در همین زمینه با توجه به تلاشی که از سوی ایران در برقراری امنیت منطقه انجام شده است، خاطرنشان کرد: چرا باید پشت هزینه و امنیتی که ما ایجاد کردیم، ترکیه و دیگران بازار فروش داشته باشند؟ این باعث شرمندگی آقایانی است که کار نکردند. نباید نیروهای مسلح را از پیشروندگی باز داشت.

دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام با تاکید بر این‌که اقتصاد باید به‌صورت انقلابی درست شود، گفت: از زمانی که عربستان و امارات، قطر را محدود کردند، کشتی‌های غول‌پیکر قطری که می‌رفتند از امارات نفت کوره می‌گرفتند، به‌جای ایران که نزدیک‌تر هم هست، آن را از جای دیگر تهیه می‌کنند.

وی تصریح کرد: برخی از این موارد به دلیل تحریم هم نیست، بلکه به دلیل بی‌کفایتی برخی مسئولان است.

البته باید به این نکته هم توجه داشت که با توجه به وقوع درگیری در عراق و کاهش قیمت نفت و کسری بودجه دولت عراق، حجم مراودات تجاری این کشور با دیگر دولت‌ها به میزان قابل توجهی کاهش یافته است و به همین میزان نیز سهم دیگر کشورها در مبادلات اقتصادی با عراق افت داشته است.

با این حال از ابتدای شکل‌گیری فتنه داعش تا دوران پساداعش همچنان امکان ارزیابی میزان دقیق مراودات اقتصادی میان ایران با کشورهای درگیر جنگ به‌واسطه نبود آمار دقیق یا ابهام در آمار منتشر شده وجود ندارد. از سوی دیگر برخی خبرها حاکی از این است که بعضی از کشورها مثل ترکیه و حتی عربستان سعودی که نوع مراودات این کشور با عناصر ستیزه‌جوی داعش بر کسی پوشیده نیست در شرایط کنونی درصدد تشدید روابط اقتصادی و تجاری خود با عراق برآمده‌اند و برخی از اخبار نیز حاکی از جایگزینی برخی محصولات خارجی به جای کالاهای مصرفی ایران در بازارهای عراق است.

در چنین شرایطی انتظار این است که با توجه به امید به بازگشت آرامش در عراق و سایر مناطقی که در طول سال‌های گذشته درگیر فتنه داعش بودند امکانات جدی برای حضور فعالان اقتصادی ایران در بازارهای منطقه‌ای فراهم شود. طبیعی است که در چنین شرایطی بسیاری از کشورها در پی این هستند که سهمی از بازار عراق را در اختیار داشته باشند و طبعا این رقابت شانه به شانه شرایط را برای حضور ایران سخت‌تر خواهد کرد. از این‌رو انتظار این است که ایران در عرصه دیپلماسی سیاسی و اقتصادی حضور فعال‌تری را در منطقه داشته باشد. شواهد و واقعیت‌ها حاکی از این است که در عرصه مناسبات سیاسی و اقتصادی میان ایران و عراق مشکلاتی در حوزه ویزا، تعرفه‌های تجاری، انعقاد قراردادهای اقتصادی و... وجود دارد که همچنان حل نشده است. در کنار این موضوع نباید از این نکته گذشت که کشورهای رقیب در مراوده تجاری با عراق از مقررات تجاری ساده‌تر و حمایت دیپلماتیک قوی‌تری برخوردارند که ایران از این مزیت بهره کمتری دارد. افزایش میزان تعرفه واردات عراق از ایران ازجمله در حوزه محصولات لبنی یکی از مصادیق آن است.

تا پیش از بلوایی که در راستای اعلام نتیجه همه‌پرسی اقلیم کردستان شکل گرفت این منطقه روابط تجاری خوبی با ایران داشت، اما این روند بعد از این ماجرا و با توجه به بسته شدن مرزها میان ایران و اقلیم کردستان و همچنین رویکرد برخی جریان‌های تجزیه‌طلب در این اقلیم دستخوش دگرگونی‌هایی به ضرر ایران شد. بازسازی شرایط گذشته میان اقلیم کردستان و ایران و استمرار تعاملات سیاسی ایران با گرو‌ه‌ها و جریان‌هایی که موافق استقلال‌طلبی این اقلیم نیستند، می‌تواند گامی موثر در احیای مراودات پیشین باشد.

قطع روابط قطر با برخی کشورهای حاشیه‌نشین خلیج‌فارس نیز فرصت مناسبی برای بهره‌مندی ایران از بازار ثروتمندترین کشور عربی بود، اما دلایل متعدد از جمله ناهماهنگی میان بخش‌های مختلف اقتصادی ایران و ضعف‌های دستگاه دیپلماسی باعث شد که به فاصله اندکی این فرصت پرسود اقتصادی به ترکیه واگذار شود.

صرفنظر از مشکلات موجود، نبود کیفیت و قیمت بالای برخی کالاهای ایرانی را باید از عوامل کاهش صادرات ایران به کشورهای منطقه دانست و به این نکته توجه داشت که اقتصاد و مراوده تجاری عرصه‌ای برای ارائه کالای باکیفیت با قیمتی مناسب است.

بازار یاب خوبی نیستیم

ناصر موسوی لارگانی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی درباره مشکلات موجود برای توسعه و گسترش روابط و مراودات تجاری میان ایران با سایر کشورهای منطقه با اشاره به توانمندی‌های موجود کشور گفت: در افق چشم‌انداز 1404 ما باید به جایگاه اول اقتصادی منطقه برسیم، اما درحقیقت هنوز تلاش کافی برای به دست آوردن این جایگاه صورت نگرفته است.

وی با بیان این‌که کشورمان از ظرفیت‌های ارزشمندی مثل منابع زیرزمینی، ذخایر نفتی و میعانات گازی برخوردار است، خاطرنشان کرد: متاسفانه نتوانستیم به نحو شایسته از این توانمندی‌ها استفاده کنیم و به جایگاه خود در سند چشم‌انداز برسیم. نماینده فلاورجان افزود: بازار وسیعی برای این‌که تولیدات و محصولاتمان را عرضه کنیم، وجود دارد، اما بازاریاب خوبی نیستیم تا در میدان عرضه، مشتری جذب کنیم. مدت‌هاست که بحث معاونت اقتصادی در سفارتخانه‌ها مطرح می‌شود و در بعضی از سفارتخانه‌ها هم متصدی این کار را انتخاب کردند، اما فعالیت‌ جدی در این عرصه صورت نگرفته است.

مسئولان تعیین شده باید به صورت جدی با تجار، تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان خارجی وارد صحبت و تعامل شوند و ضمن شناسایی نیازهای داخلی کشور برای واردات کالاهای باکیفیت و قیمت مناسب،‌ زمینه و اشتیاق لازم را برای صادرات محصولات خوب ایرانی فراهم کنند. عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی با اشاره به مشکلاتی مثل بسته‌بندی نامناسب محصولات ایران در بازارهای منطقه، تصریح کرد: ما تولیدکنندگان خوبی داریم، اما متاسفانه دقت نظر در بحث کیفیت محصول را ندارند.

موسوی لارگانی با بیان این‌که سایر کشورها حمایت لازم و کافی را از تولیدکنندگان و صادرکنندگان خود دارند، یکی از مشکلات موجود بر سر راه توسعه مراودات تجاری میان ایران با سایر کشورهای منطقه را حمایت نکردن از تولیدکنندگان داخلی و ادامه چنین روندی را باعث از دست دادن بازار مصرف‌کنندگان خارجی دانست.

درمجموع به نظر می‌رسد که دستگاه دیپلماسی در بعد اقتصادی نیازمند انسجام و یکپارچه‌سازی مدیریتی است تا با فراهم آوردن بسترهای لازم و رفع چالش‌ها در حوزه‌های بانکی و گمرکی زمینه را برای ایجاد شرایط بهتر بر فعالان اقتصادی ایران در عرصه رقابت‌های اقتصادی در منطقه فراهم آورد.