تلاش اروپا برای حفظ برجام

خواسته اتحادیه اروپا این است که برجام با این مجموعه حفظ شود، اما ‌آیا این خواسته به معنای توانایی اتحادیه اروپا برای مقابله با خروج آمریکا از برجام است یا خیر؟ این موضوع محل تردید است چرا که عملا به نظر می‌رسد اتحادیه اروپا توانایی برخورد با آمریکا در خصوص نقض و خروج از برجام را ندارد، همچنین اتحادیه اروپا توانایی انجام تعهدات آمریکا در مورد ایران درخصوص برداشتن تحریم‌ها و ایستادگی در مقابل فشارهای آمریکا را هم ندارد. چرا که اروپا به طور ذاتی نمی‌تواند در مقابل آمریکا مقابله و ایستادگی کند، زیرا در صورت خروج آمریکا از برجام قدرت اقتصادی آمریکا به نوعی است که شرکت‌ها و کمپانی‌های نفتی و غیر نفتی اروپا حاضر به پذیرش ریسک نیستند.

دولت‌های اروپایی نمی‌توانند شرکت‌های بزرگ را مجبور به برقراری رابطه با ایران برخلاف تاکیدات‌ آمریکا کنند. درخصوص قانون آیسا نیز علی‌رغم این‌که نقض آشکار برجام صورت گرفت، اما اروپا عکس‌العمل جدی نشان نداد و در کمیسیون برجام موضع عملیاتی نگرفت. درخصوص تحریم اچ آر 3364 نیز اتحادیه اروپا صرفا مواضع اعلامی داشت، اما سیاست اعمالی در مقابل چنین تحریم‌هایی از خود نشان نداد. اتحادیه اروپا در مورد تحریم جدید آمریکا نیز ابراز مخالفتی نکرد، چنین رویکردی بیانگر این است که در صورت خروج آمریکا از برجام و بازگشتن تحریم‌ها، اتحادیه اروپا بجز مواضع اعلامی اقدام دیگری نشان نخواهد داد و فلسفه برجام با خروج آمریکا از بین خواهد رفت.

میزان مقاومت شرکت‌های تجاری اروپا به میزان فشار آمریکا بستگی دارد

در مورد فعالیت‌های آینده شرکت‌های اروپایی در صورت خروج آمریکا از برجام دو حالت وجود دارد، شرکت‌هایی که در حال حاضر با ایران قرارداد بسته و در حال همکاری هستند و حالت دوم شرکت‌هایی هستند که هنوز قراردادی نبسته‌اند. در مورد این شرکت‌ها نگرانی و فضای روانی جدی ایجاد شده است که از همکاری با ایران استنکاف خواهند کرد، اما در مورد شرکت‌هایی که در حال حاضر با ایران همکاری دارند باید گفت میزان فعالیت آنها بستگی به میزان فشار و مجازات آمریکا در این خصوص دارد، اگر آمریکا بخواهد موضوع تحریم اچ آر 1698 را خیلی جدی بگیرد و سیاست آن را اجرایی کند، به نظر می‌رسد میزان مقاومت شرکت‌های فعلی چندان قابل پیش‌بینی نباشد، در همین راستا ابراز امیدواری تیلرسون نسبت به همراهی شرکت و کشورهای اروپایی با آمریکا برای وضع تحریم‌های جدید علیه جمهوری اسلامی ایران از این جهت است که اگر تحریم‌ها به سمت و سوی برنامه‌های موشکی و نفوذ منطقه‌ای ایران حرکت کند، اتحادیه اروپا نیز با آمریکا همراهی خواهد کرد.

لزوم توجه به ظرفیت‌های داخلی و کشورهای شرقی به جای اروپا

با توجه به مطالبی که ذکر شد باید جمهوری اسلامی ایران جایگزینی را برای اروپا در نظر داشته باشد، از آغاز مذاکرات هسته‌ای از سوی رهبر معظم انقلاب تدابیری در نظر گرفته شده بود که باید در میان دولتمردان مورد پیگیری جدی قرار می‌گرفت، یعنی تکیه بر داخل و ظرفیت‌های داخلی و اتکا به درآمدهای نفتی و اقتصاد مقاومتی، در عین حال در حوزه مناسبات اقتصادی نیز باید با کشورهایی که تا حدودی در دوره‌های مختلف نشان دادند در قبال تحریم‌ها مقاوم‌‌‌تر هستند، از جمله کشورهای شرقی، روسیه و چین معامله شود. از سوی دیگر نیز گرچه گام‌هایی برداشته شده، اما باید مبادلات پولی ارزی ایران از دلار به سمت ارزهای داخلی تنظیم شود، کما این‌که گام‌هایی برداشته شده و می‌تواند در مقابل فشارهای اقتصادی آمریکا علیه ایران موثر باشد.

دکترسیامک باقری/ عضو هیات علمی پژوهشگاه امام صادق(ع)