زوال داعش

به لحاظ نظم و بازیگری سیاسی در غرب آسیا، داعش یک جریان رو به زوال و شکست خورده به حساب می‌آید، چرا که زمین بازی در خاورمیانه عوض شده است و کارت استفاده از داعش به یک کارت حاشیه‌ای و ایذایی تبدیل شده و دیگر قادر به طراحی نظم و الگوی امنیتی در عرصه سیاست منطقه‌ای نیست و حتی کشورها و جریانات حامی داعش دیگر توان استفاده از کارت آنها را در کنش‌های منطقه ندارند، بنابراین در آینده، داعش به وضعیتی شبیه القاعده تبدیل می‌شود که در مناطق و سرزمین‌هایی که دولت‌های شکننده دارند، امکان بروز و نقش‌آفرینی محدود پیدا می‌کند.

با از دست رفتن قلمرو داعش، طبیعتا شمار نیروهای آنها نیز بسرعت رو به کاهش می‌رود، چرا که جمع زیادی از آنها در موصل و دیگر مناطق درگیری در عراق و سوریه کشته شده یا کشته خواهند شد، بنابراین بازماندگان داعش که چند هزار نفر خواهند شد برای ادامه فعالیت خود، سناریوهای مختلفی خواهند داشت.

گروهی از اعضای داعش در محدوده جغرافیایی حضور کردها در سوریه، مناطق کردستان و ترکیه باقی خواهند ماند و با توجه به خلأهای امنیتی در این منطقه فعالیت‌های تروریستی محدودی را انجام می‌دهند.

عده‌ای از آنها که عناصر خارجی و اروپایی هستند به کشور اصلی خود برمی‌گردند و عمدتا فعالیت مجازی و آنلاین خواهند داشت یا حملاتی به شیوه گرگ تنها در کشورهایشان انجام می‌دهند که این شرایط برای کشورهای اروپایی و آمریکایی بسیار نگران‌کننده است.

عده‌ای از نیروهای داعش به افغانستان و پاکستان می‌روند که گرچه به‌دلیل وجود مشکلات امنیتی فراوان و عدم اقتدار دولت مستقر شاید محیط مناسبی برای فعالیت آنها به حساب آید، اما با توجه به تضادی که با القاعده دارند، امکان نقش‌آفرینی فعال و اشغال سرزمین را پیدا نمی‌کنند و کاملا به حاشیه رانده می‌شوند.

حضور در مصر و کشورهای شمال آفریقا از دیگر مسیرهای احتمالی اعضای داعش پس از خروج از عراق و سوریه خواهد بود، چرا که گروه تروریستی انصار بیت‌المقدس به عنوان شاخه مصری داعش از سال 2014 فعال بوده و حملات تروریستی متعددی را انجام داده، ولی تلاشی برای اشغال سرزمین انجام نداده است.

حضور اعضای داعش در یمن به‌رغم بی‌ثباتی و درگیری‌های شدید موجود خیلی امکان‌پذیر نیست، چرا که در مناطق تحت کنترل ارتش و کمیته‌های مردمی با وجود برقراری امنیت، امکان نفوذ داعش وجود ندارد و در مناطق تحت اشغال نظامیان و حامیان عربستان هم عمده تحرکات از جانب القاعده دنبال می‌شود.

شاید مطلوب‌ترین منطقه برای تداوم حیات داعش، منطقه ساحل و شاخ آفریقا شامل کشورهایی نظیر سومالی، اریتره، جیبوتی و اتیوپی باشد که دارای خلأ امنیتی جدی است، گرچه در این کشورها هم به دلیل فعالیت شدید دیگر گروه‌های تروریستی نظیر گروه الشباب، بوکوحرام و القاعده فعالیت برای داعش بسادگی امکان‌پذیر نیست.

همچنین در میان کشورهای آفریقایی، داعش در نیجریه و لیبی هم امکان فعالیت دارد. در نیجریه نفوذ داعش می‌تواند با توجه به ارتباطات و نزدیکی‌هایی که در گذشته با گروه تروریستی برکوحرام داشته، فراهم شود و در لیبی به‌دلیل بی‌ثباتی‌های سیاسی برای نفوذ فعالیت داعش مناسب تر خواهد بود.

در هر حال داعش پس از شکست در سوریه و عراق امکان عرض اندام مانند گذشته را نخواهد داشت و همچون یک گروه تروریستی در کنار سایر گروه‌های تروریستی موجود در مناطق مختلف بحرانی جهان، کنش‌هایی را خواهد داشت و روند تشکیل حکومت و اشغال سرزمین به یک خاطره و آرزوی از دست رفته برای آنها باقی خواهد ماند.

دکتر غلامرضا کریمی - استاد دانشگاه خوارزمی