کم خونی در نوزاد؛ مراقبت و درمان

ولی بروز نشانه‌های کم‌خونی در نوزادی که فقط دو سه ماه از تولدش گذشته لزوما مشابه بزرگسالان نیست. البته معمولا ابتلا به کم‌خونی فقر آهن در نوزادانی که پس از نه ماه بارداری به دنیا می‌آیند، طی چهار ماه اول زندگی‌شان نادر است، اما سن بروز کم‌خونی فقر آهن در شیرخوارانی که نارس به دنیا می‌آیند معمولا زودتر است.

در واقع نوزادان نارس نسبت به نوزادان طبیعی ذخیره آهن کمتری دارند، زیرا مقدار زیادی از آهن در سه ماهه سوم بارداری به جنین منتقل می‌شود. بعلاوه نیاز آنها به آهن به دلیل سرعت رشد پس از تولد افزایش می‌یابد. البته باید توجه داشته باشید طی شیرخوارگی، علت اصلی کم‌خونی کاهش ذخیره آهن بدن نوزاد به دلیل رشد سریع و ذخیره غذایی ناکافی آهن است.

پروفسور حسن ابوالقاسمی، فوق‌تخصص خون اطفال و رئیس انجمن خون و سرطان کودکان ایران در گفت‌وگو با جام‌جم با تاکید بر اهمیت شناسایی علل بروز کم‌خونی در نوزادان و اقدام بموقع پیشگیری و درمان مناسب، علل مهم این بیماری را در نوزادان بر می‌شمارد.

چرا برخی نوزادان مبتلا به کم‌خونی می‌شوند؟

کم‌خونی‌ها در دوران نوزادی و اوایل شیر خوارگی تا حد زیادی با کم‌خونی در سال‌های بزرگسالی متفاوت است. در این سنین، کم‌خونی‌های مادرزادی مثل کم‌خونی‌های نوزادان نارس و نیز کم‌خونی‌های ناشی از انتقال خون جنین به مادر نسبتا شایع است. یکی از علل مهم دیگر کم‌خونی نوزادان، نگهداری نوزادان کم وزن برای مدت طولانی در مراکز مراقبت ویژه است که سر انجام منجر به بروز کم‌خونی در آنان می‌شودو باید بر رسی کرد چه درمان‌هایی برای آنان مفید است.

از سوی دیگر، بررسی‌ها نشان می‌دهد کم‌خونی مادر طی دوران بارداری، مصرف غذاهای فاقد آهن و ناآگاهی مادر در مصرف مواد غذایی مناسب نیز بر ذخیره آهن جنین نیز تاثیر می‌گذارد. البته ممکن است شیرخوارانی که از شیر غنی نشده گاو تغذیه می‌کنند نیز قبل از چهار ماهگی ذخیره آهن‌شان کاهش یابد. توجه داشته باشید پس از چهار تا شش ماهگی ذخیره آهن دیگر برای ادامه دوران شیرخوارگی کافی نیست.

مراقب کم‌خونی کدام دسته از کودکان باشیم؟

توجه داشته باشید کودکانی که با شیر مادر تغذیه نمی‌شوند بیشتر به‎ کم‌خونی و کمبود آهن‎ مبتلا می‌شوند. همچنین نوزادانی‎ که وزن‎ آنها هنگام‎ تولد کمتر از دو کیلو و 500 گرم‎ است‎‎ ممکن‎ است از دو سه ماهگی‎ کمبود آهن‎ داشته‎ باشند.

ابتلا به عفونت‌های‎ شایع‎ دوران‎ کودکی‎ مانند اسهال‎ و عفونت‌های‎‎ تنفسی‎‎‎ و آلودگی‌های انگلی در کودکان‎ دو تا پنج ساله‎‎‎، آنان را با خطر کمبود آهن‎ مواجه می‌کند.

تغذیه طولانی‌مدت با شیشه شیر نیز کودک را در معرض ابتلا به فقر آهن قرار می‌دهد. طبق مطالعات جدید، کودکان نوپا که با شیشه شیر تغذیه می‌شوند بشدت در معرض کمبود آهن قرار دارند که این موضوع می‌تواند در نتیجه به بروز کم‌خونی و نیز مشکلات یادگیری در آنان منجر بشود.

سن شیوع کم‌خونی در نوزادان

ذخایر آهن بدن نوزاد که از مادر خود دریافت کرده است فقط برای چهار تا شش ماه اول تولد در نوزادان با وزن طبیعی و در نوزادان نارس تا دو ماه اول تولد کافی است. بعد از این سنین، در صورت دریافت نکردن مکمل آهن، علائم کم‌خونی در نوزادان ظاهر می‌شود که معمولا سن شیوع کم‌خونی فقر آهن در کودکان 9 تا 24 ماهگی است.

ناسازگاری خون مادر با جنین

بعضی از کم‌خونی‌ها به علت ناسازگاری خون بین مادر و نوزاد اتفاق می‌افتد که البته امروزه با بهره‌گیری از درمان‌هایی تا حد زیادی از شدت آن کاسته شده است. به این ترتیب که وقتی نوزاد با گروه Rh مثبت از مادر با گروه Rh منفی متولد می‌شود به علت وارد شدن مقدار کمی از خون نوزاد به گردش خون مادر، آنتی‌بادی در مادر تولید می‌شود که می‌تواند با عبور از جفت باعث لیز گلبول‌های قرمز و زردی نوزاد شود که امروزه با تزریق آمپول روگام (در روز اول تولد) تا حدود زیادی از این موارد جلوگیری شده است. ولی در ناسازگاری گروه‌های خونی که مادر گروه خونی O و نوزاد گروه A یا B باشد و همچنین در زیر گروه‌های Rh همین اتفاق می‌افتد که قابل پیشگیری نیست. چنین مواردی باید بموقع تشخیص داده شود و قبل از این که زردی یا کم‌خونی نوزاد به حد خطرناک برسد درمان لازم صورت گیرد.

کم‌خونی، مادرزادی هم می‌شود؟

گاهی نوزادان به صورت مادرزادی دچار کم‌خونی می‌شوند و در زمان نوزادی نیاز به مداخله دارند و باید این موارد را از کم‌خونی‌های نوزاد به علت خونریزی جنین به مادر یا کم‌خونی‌های اکتسابی مانند کم‌خونی گذرای نوزادی افتراق داد. بعلاوه گرچه ازدواج فامیلی در بیشتر کم‌خونی‌های نوزادان نقش ندارد، ولی برخی از انواع کم‌خونی نیز در ازدواج‌های فامیلی بیشتر دیده می‌شود.

ناگفته نماند برخی کم‌خونی‌ها در دوران جنینی قابل تشخیص بوده و برای جلوگیری از عوارض شدید آنها، تزریق خون داخل رحمی انجام می‌شود.

حجامت پشت گوش نوزاد، خطرناک و غیرعلمی

درمان زردی نوزاد، استفاده از فتوتراپی یا نورهای مخصوص است و بندرت، کار به تعویض خون نوزاد می‌رسد. توجه داشته باشید حجامت پشت گوش نوزاد که گاهی تحت عنوان طب سنتی تجویز می‌شود بسیار خطرناک است و روشی کاملا غیرعلمی و غیرموثر تلقی می‌شود که متاسفانه درمان‌های اصلی و موثر را به تعویق می‌اندازد و موجب عقب‌ماندگی شدید نوزادان می‌شود.

نوزادان نارس و مکمل آهن

طبق دستور وزارت بهداشت، در حال حاضر برای تمام شیر‌خوارانی که نارس به دنیا می‌آیند (قبل از 9 ماهگی) و از هنگام دو برابر شدن وزن، مکمل آهن توصیه می‌شود.

نوزادان نارس و دارای وزن کم هنگام تولد به دو میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن، قطره آهن خوراکی نیاز دارند که باید از دو تا چهار هفتگی شروع شود. نوزادان با وزن تولد کمتر از 1500 گرم نیز به دوز بالاتری از آهن نیاز دارند، به طوری ‌که برای نوزادان با وزن تولد بین هزار تا 1500 گرم سه میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن و برای نوزادان با وزن تولد کمتر از هزار گرم، چهار میلی‌گرم به ازای هرکیلوگرم وزن بدن آهن خوراکی توصیه می‌شود.

پونه شیرازی

دانش و سلامت