وقتی برجام از درون تهی می‌شود

ابتدا قرار بود این قانون درباره ایران نوشته شود اما بعد از ایران، کشورهایی مثل روسیه و کره‌شمالی نیز به آن اضافه شد. به هر صورت نوع واکنش‌ها نسبت به این موضوع از سوی کشورهای اروپایی نیز متفاوت است. اروپایی‌ها البته در گذشته اعلام کرده بودند که از برجام حمایت خواهند کرد اما هنوز درباره تحریم‌های ایران واکنش خاصی نشان نداده‌اند. از سوی دیگر البته مخالفت‌هایی از سوی کشورهای اروپایی درباره بخش‌هایی از این قانون که مربوط به تحریم‌های روسیه است مشاهده می‌شود. این مساله البته قابل پیش‌بینی است. به هر حال این کشورها شرکای اقتصادی و تجاری روسیه هستند و منابع انرژی این کشور را تامین می‌کنند، بنابراین طبیعی است که نگران تبعات این تحریم‌ها و اثرگذاری آن روی منافع اقتصادی خود باشند. واکنش‌های مخالفت‌آمیز اروپایی‌ها درباره تحریم‌های جدید عمدتا شامل ابراز ناراحتی‌‌های آنها از تاثیرات تحریم روی منافع تجاریشان با روسیه است.

اما تاثیرگذاری تحریم‌های جدید آمریکا درباره ایران متفاوت است و اثرات وسیع اقتصادی و سیاسی خواهد داشت. از نظر سیاسی می‌شود گفت آنهایی که در داخل تصور می‌کردند می‌توان با آمریکا به تعامل رسید و بعد از مدت‌ها روابط میان ایران و ایالات متحده آمریکا رو به بهبودی خواهد رفت تحریم‌های جدید در حقیقت پایان این تفکرات بود و به مثابه میخی بود که بر تابوت روابط میان ایران و آمریکا زده شد. در حوزه اقتصادی هم تاثیر این تحریم‌ها گسترده است. از همین رو رئیس مجلس نمایندگان آمریکا به درستی اشاره کرده که در طول تاریخ آمریکا چنین تحریم‌های گسترده‌ای علیه ایران وجود نداشته و به همین دلیل به آن تحریم‌های مادر می‌گویند. شاید سوال اصلی قبل از برجام این بوده که چه کسانی تحریم خواهند شد؟ اما بعد از تحریم‌های جدید باید پرسید که چه کسانی تحریم نخواهند شد؟ بندهایی که در قانون جدید وجود دارد برجام را از درون تهی خواهد کرد. چون براساس توافق برجام در صورت پایبند بودن ایران به مفاد این توافق بعد از گذشت هشت سال تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران لغو خواهد شد، اما برابر با قانون جدید اساسا لغو تحریم‌ها حتی در صورت پایبندی ایران به مفاد برجام غیرمحتمل به نظر می‌رسد. این نشان می‌دهد عده‌ای که در درون کنگره آمریکا هستند هدفی غیر از تحت فشار قرار دادن ایران ندارند. شیوه قانون جدید درباره تحریم‌های جدید هم براساس تفکیک میان ایران،‌ روسیه و کره‌شمالی بوده و این گونه نیست که برخورد یکسان درباره این تحریم‌ها صورت بگیرد چون متن قانون درباره این سه کشور تفکیک شده و نوع برخورد با آن در داخل و خارج آمریکا تفکیک شده است. از این جهت به نظر نمی‌رسد اروپاییان در واکنش نسبت به تحریم‌های جدید با توجه به تفکیک میان روسیه و ایران با مشکلی خاصی مواجه شوند.

دکتر فواد ایزدی / استاد دانشگاه مطالعات جهان