فرصت‌ها و آسیب‌های فضای مجازی

بی‌گمان افراد بی‌شماری در دنیای معاصر، کارهای متنوع و گوناگونی را به واسطه فضای مجازی انجام می‌دهند. برای مثال، مایحتاج زندگی روزمره خود را تامین می‌کنند؛ با آشنایان و دوستان خود در این فضا ارتباط برقرار می‌کنند؛ کارهای مختلف اداری خود را به کمک این فضا رفع و رجوع می‌کنند و درواقع می‌توان گفت بخش عمده‌ای از زندگی افراد در این فضا شکل می‌گیرد.

با نگاهی واقع‌بینانه پیرامون خود براحتی به این نکته پی می‌بریم که فضای مجازی در روند پیشرفت خود به دوره‌ای رسیده که تمام ابعاد زندگی بشر را دربر می‌گیرد و به دلیل ارتباط نزدیک با جنبه‌های واقعی زندگی، واقعی بودن آن برای همه براحتی درک می‌شود.

بدون اغراق می‌توان گفت که این ارتباط به حدی از تکامل رسیده که فضای حقیقی بدون فضای مجازی امکان ادامه نخواهد داشت و نه‌تنها فضای مجازی جزئی از زندگی، بلکه هسته زندگی امروزی شده است. از این رهگذر است که فضای مجازی با استفاده از جلوه‌های دیداری و شنیداری، اشیا و واقعیت‌های سه‌بعدی جهان حقیقی را مشابه‌سازی و خود را جایگزین فضای واقعی می‌کند.

بر این مبنا، یکی از مهم‌ترین تغییرات دنیای معاصر که پایه و اساس تغییرات آتی جهان به شمار می‌رود، رقابتی شدن جهان مجازی و جهان حقیقی است.

شکل‌گیری جهان تازه یعنی جهان مجازی، بسیاری از مراتب، ظرفیت‌ها و نگرش‌های آینده جهان را تحت تاثیر خود قرار داده است. این جهان مجازی درواقع به موازات و گاه حتی بر جهان واقعی مسلط شده و نمودی شبه واقعی پیدا کرده است.

این دو جهان دارای داد و ستدهای بسیاری با یکدیگرند. جهان واقعی با ویژگی‌هایی از قبیل داشتن مرز جغرافیایی، نظام سیاسی خاص، محصور و طبیعی بودن، از دنیای مجازی متمایز می‌شود و دنیای مجازی نیز در مقابل با ویژگی‌هایی نظیر فرازمانی، بی‌مکان و متکثر بودن، از دنیای واقعی به طور نسبی جدا می‌شود.

انسان معاصر بخش زیادی از لحظه‌های خلوت خود را با این فضای مجازی پر می‌کند و از نگاه بسیاری از صاحب‌نظران علوم ارتباطات اجتماعی، مهم‌ترین تغییری که فضای دو جهانی یا به عبارت دیگر ظهور فضای مجازی و در پرتوی آن شکل‌گیری جهان مجازی به وجود آورده، تحول و تغییر در روابط انسانی است و جایگزینی ارتباط چهره به چهره سنتی با ارتباطات مجازی با واسطه وسایلی از قبیل تلفن همراه و رایانه از مهم‌ترین بخش‌های این تغییر است. حتی می‌توان گستره دید را وسیع‌تر کرد و جامع‌تر به این موضوع نگریست.

نگاهی که گویای این واقعیت است که عرصه رویارویی و رقابت صاحبان قدرت در جهان معاصر از میدان توان و قدرت سخت نظامی به قدرت نرم تبدیل شده است و دولت‌هایی در دنیا سخن خود را راحت‌تر به کرسی می‌نشانند که در عرصه فناوری اطلاعاتی و ارتباطی نیز صاحب نفوذ و قدرت باشند.

نباید از نظر دور داشت که وابستگی سلامت انسان به این فضا و به عرصه اطلاعات و ارتباطات به طور روزافزون و بسرعت در حال افزایش است و همه باید تلاش خود را بکنیم که تا حد امکان نه‌تنها از این قافله عقب نمانیم؛ بلکه با کسب شناخت کامل و دقیق از این فضا و شناخت امکانات و قابلیت آن در کنار شناخت صحیح آسیب‌های موجود ما نیز بتوانیم در این زمینه گام‌های موثر و مطمئنی برداریم.

علیرضا یداللهی

کارشناس ارتباطات اجتماعی