از قضا سرکنگبین صفرا فزود

این سوال، یکی از شایع‌ترین سوالاتی است که خانواده و خود بیماران روانپزشکی نیز به دفعات از ما می‌پرسند. به همین دلیل اولین صفحه مشاوره در فصل بهار را به پاسخ این پرسش اختصاص دادیم.

آیا حرف‌های قدیمی‌ها برای ما کافی است؟

روزگاری بود که حرف یک دانشمند و مشاهدات او روی یک یا چند بیمار برای شاگردان و نسل‌های پزشکان بعدی سندی محکم به‌شمار می‌رفت، اما امروز علم، راه دیگری جز تجربه یا سلیقه افراد، هر چقدر بزرگ و قابل اعتماد باشند، طی می‌کند. امروز علم پزشکی برای پذیرفتن این که یک ماده اثرات درمانی قابل توجهی بر یک بیماری دارد، نیازمند شواهدی است محکم. تقریبا تمام داروهایی که این روزها به عنوان درمان واقعی بیماری‌های پزشکی و روانپزشکی شناخته می‌شوند همگی اثرات خود را بر بیماران متعددی در نقاط مختلف جهان در مقایسه با دارونما نشان داده‌اند. در همین راستا بسیاری از داروهایی که با مواد گیاهی تولید شده‌اند در حال مطالعه با چنین روش‌هایی هستند و تعدادی از آنها هم اثرات خود را به دانشمندان ثابت کرده‌اند.

گیاهان و اثرات آنها بر روان

شکی در این نیست که تعداد قابل‌توجهی از گیاهان و فرآورده‌های آنها اثرات روانپزشکی دارند. همه ما تجربه کرده‌ایم که چای و قهوه به‌وضوح اثرات هوشیارکننده دارند یا گل گاوزبان اندکی اثرات آرامبخش دارد. اما درباره گیاهان دیگر نیز چیزهایی می‌دانیم. مثلا سنبل‌الطیب یا اسطخدوس نیز اثرات خواب‌آور و آرامبخش دارند. انسان از مدت‌ها پیش چیزهایی درباره داروها می‌دانست یا درباره آنها حرف‌هایی می‌زد و این دانش، بنیان طب قدیم را شکل می‌داد. راهی که بی‌شک در زمان خود خدمت‌های زیادی به انسان کرده است و شاید تنها راهی بود برای التیام‌بخشی از دردهایش در آن زمان.

داروهای روانپزشکی از کجا می‌آیند؟

این باور که داروهای روانپزشکی تنها ساخته دست انسان هستند کاملا اشتباه است. همان‌گونه که ذکر شد بسیاری از داروهای روانپزشکی منشأ گیاهی دارند و بر اساس مشاهدات انسان از اثرات گیاهان یا سایر مواد مختلف بر مغز انسان شکل می‌گیرند. بعضی از داروها نیز اصولا یک عنصر طبیعی هستند که تنها در قالب قرص تولید و بسته‌بندی می‌شوند. نمونه چنین داروهایی «لیتیم» است که به‌عنوان یکی از بهترین درمان‌های اختلال دوقطبی یا افسردگی همچنان مورد استفاده قرار می‌گیرد. پس داروهای روانپزشکی موجودات عجیب و غریبی نیستند که از کره دیگری آمده باشند تا قصد تسلط بر ذهن انسان را داشته باشند.

چه باید کرد؟

همان‌گونه که ذکر شد بیماران حق دارند از عوارض داروها بترسند و همین نگرانی هم علت اصلی درخواست و تمایل ایشان برای مصرف داروهای گیاهی و گیاهان دارویی است، اما توصیه می‌کنیم که این نگرانی را صادقانه به پزشک خود بگویند و بدانند که پزشک قصد کمک به ایشان را دارد. داروهایی که امروزه توسط روانپزشکان تجویز می‌شوند عموما کم عارضه و موثر هستند و در بسیاری موارد در صورت مصرف درست و تحت‌نظر پزشک عوارضی حتی کمتر از گیاهانی دارند که توسط افراد غیرمتخصص تجویز می‌شوند. پس بهتر است بیماران با اعتماد به پزشک خود داروی تجویز شده توسط ایشان را مصرف کنند و بدانند که پزشکان تعصبی بر تجویز داروی شیمیایی در برابر گیاهی ندارند و تنها هدف ایشان بهبودی مناسب و کم‌عارضه بیمار است.

زعفران درمان کم‌عارضه و موثر افسردگی

یکی از گیاهانی که در مطالعات متعدد اثرات ضدافسردگی خود را بخوبی نشان داده است گل طلایی رنگی است که عصاره آن از سال‌ها پیش توسط ایرانیان در جشن‌ها و نامزدی‌ها مصرف می‌شده است. از چند سال پیش بر مبنای همین پیش‌زمینه ذهنی دانشمندان به سمت بررسی اثرات این گیاه در چارچوب روش‌های علمی رفتند و امروز بویژه با تلاش‌های علمی یک دانشمند ایرانی به نام «دکتر شاهین آخوندزاده» این گیاه در جهان به عنوان یک داروی ضدافسردگی شناخته می‌شود.

«عارضه گیاهان کم است»؛ یک باور اشتباه

بسیاری از بیماران به ما اصرار می‌کنند که برایشان داروهای گیاهی تجویز کنیم و دلیل اصلی آنها این است که گیاهان کم‌عارضه یا بی‌عارضه هستند. این بیماران البته حق دارند از عارضه داروهای روانپزشکی بترسند چون شناختی از داروها و اثرات آنها ندارند، اما با اندکی دقت در می‌یابیم که گیاهان هم می‌توانند موجب آسیب جدی و در مواردی جبران‌ناپذیر به مغز و بدن انسان شوند.

از سال‌ها پیش، همه انسان‌ها با آسیب ناشی از مصرف و وابستگی به تریاک و هروئین که از فرآورده‌های گیاه خشخاش هستند آشنایی دارند. الکل هم که از آسیب‌زننده‌ترین مواد طی مطالعات مختلف در سراسر جهان است از تخمیر گیاهان و از جمله انگور منشا می‌گیرد.

کوکائین که یکی از آسیب‌زا‌ترین روانگردان‌هاست نیز از گیاه اریتروکسیلون کوکا تولید می‌شود و گیاه شاهدانه نیز منشأ حشیش، گل و ماری‌جواناست. پس می‌بینید که تقریبا تمام بدبختی‌هایی که بشر از مصرف مواد در طول قرون دیده است از همین گیاهان است.

دکتر محمدرضا شالبافان - روانپزشک و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران