آیین های‌ نوروزی شاهرود، میراث معنوی ماندگار

به گزارش مهر، جشن نوروز و بهار طبیعت سابقه دیرین در بین اقوام ایران‌زمین و برخی ملت‌های جهان دارد، در استان سمنان نیز با توجه به قدمت سکونت و وجود گروه‌های مختلف قومی و زبانی نوروز از دیرباز تاکنون گرامی داشته شده و دراین‌بین شهرستان شاهرود نیز دارای آداب‌ورسوم نوروزی است که برخی از این رسوم همچنان ادامه دارد و در میراث معنوی ثبت‌شده است.

*پیشواز نوروز

نوروز زمان نو شدن سال و تجدید حیات طبیعت است، براین اساس از دیرباز تاکنون ساکنان شاهرود آداب و مراسم خاصی را در ارتباط با نوروز باستانی انجام می‌دهند که مواردی چون خانه‌تکانی، کاشت سبزه و خرید لوازم نوروزی ازجمله آن محسوب می‌شود.

در روزهای پایانی سال کهنه پیام‌آوران بهار در خیابان‌ها، کوچه‌ها و گذرهای محلات شهر و روستا دیده می‌شود این افراد با ترانه‌خوانی، دست‌افشانی، بازی و حرکات شادی‌آفرین رفتن زمستان و فرارسیدن بهار را به مردم نوید می‌دهند.

*مراسم شالی نو، مالی نو

درگذشته بیست روز مانده به نوروز چند پسر جوان در شهرهای شاهرود و بسطام در محله‌های مختلف اشعاری را در وصف بهار و سال نو می‌خواندند، این افراد هدایایی را از صاحب‌خانه دریافت می‌کنند.

«صد سلام و سی علیک صاحب‌خانه سلام‌علیک سلام از من بگیر علیک از جانب ملا بیگ»

«نوروز نوسارآمده گل در گلستان آمده مژده دهید به دوستان نوروز نوسارآمده»

در منطقه کالپوش این مراسم تحت عنوان خاله خلته انجام می‌شود. هریک از نوجوانان به هنگام شب کیسه‌ای به دست گرفته و در روستا به راه می‌افتند و کیسه خود را از طریق دودکش خانه با طناب به داخل اتاق می‌فرستند و با خواندن اشعاری از صاحب‌خانه تقاضای هدیه می‌کنند صاحب‌خانه درون کیسه پول، کشمش، نخود، جوراب و غیره می‌ریزند.«سلام و صد سلام/ صاحب‌خانه سلام‌علیک/ اول بنام خدا را کریم مدعا را / همه‌سال و همه ماه و همه روز مبارک باشد شما را / عید نوروز حضرت نوح در کشتی نشست/ این دعا خواند و از طوفان گذشت»

*جشن سده(صد به غله)

ساکنان برخی شهرها و روستاهای شهرستان با گذشت ایام سخت زمستان در دهمین روز بهمن که تنها پنجاه روز به نوروز مانده جشنی تحت عنوان «سده سوزان» برپا می‌کنند و با فراهم آوردن برخی بوته‌های بیابان که آتش خوبی داشته باشد به هنگام غروب از روی آن پریده و این شعر را می‌خوانند:

«سده سده ی ما پنجاه به نوروز صدبزبه گله ی ما سده ما عمل داره

سده سده صد به غله میش و بزامون جمل(دوقولو) داره»

اهالی براین باورند که جشن سده مصادف با زمان جفت‌گیری گرگ‌هاست بنابراین با اجرای این مراسم گرگ‌ها سدگی شده و منطقه را ترک می‌کنند. جشن سده در حقیقت سرمای سخت چله های زمستان و فرارسیدن بهار را نوید می‌دهد.

*مراسم آتش سرا

در بیارجمند و فرومد، پنجاه روز مانده به عید پسربچه‌ها به دشت و صحرا رفته و پس از جمع‌آوری بوته‌های گون و گز، تلی از آن را بر بام خانه آتش می‌زنند آنگاه همگی با شادی و شعف همراه با خواندن اشعاری با این مضامین از روی آتش می‌پرند.

«سرا سری مو گندم دبی ری مو زردی ما از تو سرخی تو از ما»

زنان مقدار اندکی از خاکستر این آتش را گرفته و بر روی پلوی آن شب می‌ریزند.

*عرفه(علفه)

معمولاً دوشب قبل از عید نوروز را عرفه مرده‌ها و یک‌شب مانده به نوروز را عرفه زنده‌ها می‌گویند در شب علفه مرده‌ها مرسوم است که زنان به نیت اموات خود نان گولاچ پخته و بین همسایگان تقسیم می‌کنند، برخی نیز در غروب این روز برای خواندن فاتحه به مزار می‌روند.

در شب علفه زنده‌ها موسوم است که گوشه حیاط خانه چراغی را تا هنگام صبح روشن می‌گذارند تا به‌قول‌معروف چراغ عمر اعضای خانواده روشن باشد در این شب خانواده‌ها آش همراه کشمش، نخود و لپه می‌پزند و قدری از آن را به مستمندان می‌دهند.

جمع‌آوری گیاه شنگی، گل‌های صحرایی و بستن حنا به دست‌وپا از دیگر کارهای مربوط به این روز است در مناطق خارتوران و کالپوش موسوم است که در شب عرفه آش جوش بره، آش برنج و شوربا می‌پزند پختن سمنو و آوردن سبزه از صحرا در برخی نقاط موسوم است.