زنده از دل آتش

خبرنگاری یعنی هر لحظه با هیجان سر و کار داشتن و چیزی تازه را تجربه کردن. یعنی دیدن اتفاقات و رویدادهایی که شاید خیلی از مردم عادی امکان از نزدیک دیدن و تجربه کردنش را نداشته باشند و بعد، راوی صادق و بی‌واسطه آن رویداد بودن. البته که به این عنصر هیجان، «کنجکاوی» را هم بیفزایید تا چرایی عشق ما به این کار بیشتر دستتان بیاید.

در این بین و از میان همه حوزه‌های گوناگونی که با کار خبر گره خورده‌اند، روزنامه‌نگاری حوزه بحران و جنگ را باید نقطه اوج تمام این هیجانات و استرس‌ها دانست. حوزه‌ای که در آن خبرنگار به معنای واقعی کلمه، جانش را کف دست می‌گیرد و از سلامتش می‌گذرد تا جزو اولین افرادی باشد که خبر آن واقعه را به گوش مخاطبان می‌رساند.

بامداد دیروز، موشک‌های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران مقر تروریست‌های جنایت اهواز را در شرق فرات در سوریه هدف گرفتند و در این میان خبرنگاران واحد مرکزی خبر هم در صحنه حاضر بودند تا جزئیات این حرکت را ثبت و ضبط کرده و به تصویر بکشند. به این بهانه با ابراهیم شکوری، خبرنگار سابق صدا و سیما در نیویورک و مدیرکل اخبار داخلی سازمان صدا و سیما به صحبت نشستیم و از ضوابط و چند و چون خبرنگاری و گزارشگری در چنین شرایطی پرسیدیم.

خوان اول؛ ورود

بی‌شک اولین شرط ورود یک خبرنگار به حوزه‌هایی چون اخبار جنگ و دفاع و حوزه‌های سخت‌تری چون نظامی و امنیتی، پذیرفته شدن او و اثبات این قضیه است که قابلیت گزارش گرفتن در شرایط دشوار و پراسترس را دارد. خبرنگارانی که در واحد مرکزی خبر در حوزه‌های اخبار امنیتی و نظامی فعالیت می‌کنند، علاوه بر گزینش رسمی سازمان، در گزینش دیگری هم شرکت می‌کنند و صلاحیتشان برای ورود به این عرصه ثابت می‌شود.

ابراهیم شکوری، مدیرکل اخبار داخلی سازمان صدا و سیما توضیح می‌دهد: خبرنگاری که می‌خواهد به حوزه نظامی و امنیتی وارد شده و در این حوزه فعالیت کند، علاوه بر علاقه‌مندی باید به مفاهیم و بایدها و نبایدهای این حوزه هم آشنایی داشته باشد. همان‌طور که برای مثال یک خبرنگار ورزشی باید ادبیات ورزش را بداند، برای خبرنگار حوزه امنیتی هم به همین صورت است و لازم است او اطلاعات اولیه‌ای را داشته باشد.

او ادامه می‌دهد: شکی نیست که در حوزه‌های امنیتی و بویژه امنیت ملی، حساسیت‌ها بیشتر هم می‌شود و فرد علاوه بر اثبات قابلیت‌های فردی، باید الزامات و تعهداتی هم نسبت به کارش داشته باشد و توسط دستگاه‌های مربوطه تایید بشود.

«رازداری» از جمله اصلی‌ترین شروط و ویژگی‌های یک خبرنگار حوزه امنیتی است؛ خصیصه‌ای که البته داشتنش برای ما خبرنگارها چندان آسان نبوده و برایمان سخت است خبر دست اولی داشته باشیم و آن را به اطلاع نرسانیم! اما شکوری می‌گوید خبرنگاران حوزه‌های امنیتی از آنجا که در بسیاری از موقعیت‌های محرمانه حضور دارند، باید حواسشان به اطلاعاتی که منتقل می‌کنند باشد و اصطلاحا رازنگهدار باشند.

استرس، مهمان همیشگی

نام خبر با استرس و اضطراب روزمره گره خورده است و کسی که وارد کار خبر می‌شود، باید هر روز فشار روحی سنگینی را تحمل کند و از پس آن بربیاید. در حوزه خبرهای سیاسی و امنیتی یا فعالیت در شرایط بحران و جنگ، این استرس صدچندان هم می‌شود و خبرنگاری که نتواند بر استرسش فائق بیاید، از پس انجام درست کارش و گزارشگری در آن لحظات هم برنخواهد آمد.

مدیرکل اخبار داخلی صدا و سیما توضیح می‌دهد: بعد از این‌که گروه در محل انجام مأموریت مستقر شدند، کار نظامی تمام شد و عملیات پایان یافت، تازه کار رسانه‌ای شروع می‌شود و خبرنگاران باید در سریع‌ترین زمان ممکن خبر را برای پخش برسانند.

شکوری از ویژگی‌های خبرنگارانی که در این حوزه به فعالیت مشغول‌اند، این‌طور می‌گوید: در مسائل امنیت ملی و خبرهایی که با نگاه امنیتی همراه باشند، استرس کار شدیدا بالاست. ضمن این‌که در خبرنگاری بحران با بایدها و نبایدهایی مواجه هستیم و خبرنگار باید بداند که اخبار را چطور منتقل می‌کند. دقت، سرعت، کوتاه و موجز بودن خبر و روان و قابل فهم بودن آن، از جمله ویژگی‌هایی است که در این‌گونه اخبار اهمیت دارد. ضمن این‌که گاهی می‌بینیم فرماندهان نظامی در صحبت‌های خود اطلاعات پیچیده‌ای می‌دهند و خبرنگار باید آنقدر اطلاعات داشته باشد که بتواند این اطلاعات پیچیده را ساده‌سازی کرده و به اطلاع مخاطبان برساند.

به گفته شکوری، خبرنگاری که برای چنین گزارش‌های میدانی اعزام می‌شود، باید در کمترین زمان ممکن از منطقه مورد نظر هم اطلاعات کسب کرده و در آن به بهترین شکل ممکن جانمایی کند. این خبرنگار باید بتواند سناریویی برای گزارشش داشته باشد، متنش را متناسب با شرایط جامعه تنظیم کند و باید و نبایدها را هم مدنظر داشته باشد.

هنوز هم علاقه شرط است

ابراهیم شکوری خود سابقه حضور در جبهه جنگ 33 روزه لبنان را داشته و به عنوان خبرنگار واحد مرکزی خبر، از دل واقعه گزارش داده است. او با اشاره به حس و حالش در آن شرایط می‌گوید: در شرایط سختی بودم و کار کردن در آن شرایط ترس و استرس داشت؛ اما همراه با آن، لذت اطلاع‌رسانی و بودن وسط معرکه را هم داشتم و از این‌که من هم در جبهه رسانه‌ای با دشمن می‌جنگیدم، حس خوبی می‌گرفتم.

از شکوری می‌پرسم اگر خبرنگار باتجربه‌ای که در حوزه‌های دیگر فعالیت کرده، حالا بخواهد وارد حوزه خبرهای نظامی و امنیتی بشود باید چه کار کند و ملاک انتخاب چیست، او توضیح می‌دهد: در وهله اول فرد را امتحان می‌کنیم و می‌بینیم که او در عمل چقدر می‌تواند موفق باشد.

مدیرکل اخبار داخلی رسانه ملی می‌افزاید: فردی که می‌خواهد در چنین حوزه‌های استرس‌زایی فعالیت کرده و گزارش تهیه کند، باید بتواند در این حوزه دوام بیاورد. او اول در موقعیت‌های ساده‌تر محک می‌خورد و بعد برای تهیه گزارش‌های جدی‌تر فرستاده می‌شود.

شکوری خاطرنشان می‌کند: بسیاری از اساتید حوزه ارتباطات و روزنامه‌نگاری را می‌توان نام برد که به لحاظ تئوری خیلی موفق هستند، اما سابقه گزارشگری میدانی ندارند و ممکن است در میدان و شرایط بحران، تئوری‌ها را از خاطر ببرند. گزارشگر در وهله اول باید دوربین و میکروفن را بشناسد. از تئوری تا عمل فاصله زیاد است و باید ببینیم که او در شرایطی چون درگیری و مانور یا زلزله، چقدر می‌تواند واقعیات را در کمترین زمان ممکن به گوش مخاطبان برساند، چرا که «زمان» عامل مهمی در کار ماست.

گزارش اخبار نظامی به چه سبکی تهیه می‌شود؟

هر خبری که تنظیم و منتشر می‌شود و شما در اخبار می‌بینید یا می‌خوانید، به سبکی تنظیم شده است. سبک‌هایی که هر یک در عالم روزنامه‌نگاری، نام و تعریفی مشخص دارند و اصول و قواعدی را طلب می‌کنند.

به گفته شکوری، سبکی که این روزها در خبرنگاری بحران و وقایعی چون شلیک موشک توسط ایران یا گزارش حادثه تروریستی اهواز به کار رفته است، سبک خبری «الماس خبری» نام دارد. در این سبک خبری که این روزها حسابی متداول شده، گزارشگر در اولین مرحله، اولین اطلاعاتی را که به دستش رسیده است، برای اطلاع‌رسانی به مدیر خود و رسانه‌اش ارسال می‌کند و این خبر به صورتی کوتاه و مختصر به مخاطبان داده می‌شود. در گزارش‌های بعدی گزارشگر تا جایی که می‌تواند به طور مرتب اطلاعات جمع می‌کند و این اطلاعات تازه، مدام اطلاعات گزارش‌های قبلی‌اش را تکمیل می‌کنند و ابعاد و جنبه‌های دیگر واقعه را پوشش می‌دهند.

شهید رسانه ای یک مانور

شهید علیرضا افشار که در واقعه سقوط هواپیمای سی 130 در تاریخ 14 آذر سال 84 درگذشت، از جمله خبرنگاران شاخص صدا و سیما در حوزه اخبار نظامی و دفاعی بود. خبرنگاری که مخاطبان آن سال‌های رسانه ملی تصویر میکروفن به دست او را در حاشیه برگزاری مانورهای نظامی یا در قالب مصاحبه و گفت‌وگو با فرماندهان نظامی و سپاهی و دیگر چهره‌های شاخص سیاسی زیاد می‌دیدند.

شهید افشار که در سال 1353 در تهران به دنیا آمده بود، دانشجوی کارشناسی ارشد علوم ارتباطات علامه طباطبایی و خبرنگار شبکه خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران بود. او مدت‌ها به عنوان خبرنگار ویژه نهاد ریاست جمهوری، خبرنگار ویژه ستاد ارتحال امام‌(ره) و خبرنگار ویژه رزمایش‌ها و مانورهای ارتش فعالیت می‌کرد و در آذر سال84، هنگامی که برای پوشش خبر برگزاری رزمایش عاشقان ولایت به چابهار می‌رفت، بر اثر سقوط هواپیما جان خود را از دست داد.

زهرا غفاری