در جست‌وجوی قهرمان‌های وطنی

کارشناسان و اهالی انیمیشن در این‌باره به نکات متعددی اشاره می‌کنند: نبود بودجه، ضعف کیفی تولیدات ایرانی، بی‌برنامه بودن در تولید، مهاجرت متخصصان این حوزه، نبود سرمایه‌گذار، بی‌تجربه بودن در تجاری‌سازی و برندسازی انیمیشن و... عده‌ای از فعالان انیمیشن، آن را رو به احتضار می‌دانند و برخی دیگر از جمله رئیس مرکز صبا به آینده این هنر صنعت در ایران بسیار امیدوارند.

برای ارزیابی درست وضعیت انیمیشن چه چیزی بهتر از بررسی عملکرد و طرح چالش‌ها و موانع پیش روی انیمیشن‌سازی در مهم‌ترین و اصلی‌ترین متولی تولید انیمیشن در ایران که صبا نام دارد و از
22 سال پیش فعالیتش را آغاز کرده است.

قهرمان‌ها از کجا می‌آیند

قهرمانان کارتونی یا شخصیت‌های محبوب دنیای فانتزی، معمولا از دل انیمیشن‌های صنعتی و تولیدات سریالی متولد می‌شوند؛ محصولاتی که در تعداد قسمت‌های بالا ساخته می‌شوند و برای فروش و عرضه محصولات جانبی این آثار، از پیش برنامه‌ریزی صورت گرفته است.

به نظر می‌رسد در حال حاضر، تولید چنین محصولاتی بیشتر از هر جای دیگری در مرکز صبا میسر است. شنیده‌ها حاکی است، گام‌هایی برای صنعتی شدن انیمیشن در این مرکز برداشته شده و می‌توان منتظر اتفاقات تازه‌ای بود!

به سوی صنعت انیمیشن

مرکز پویانمایی صبا سال 1374 با هدف تولید انیمیشن داخلی و بومی برای تلویزیون شکل گرفت. محمدرحیم لیوانی، رئیس مرکز صبا که تجربه‌های متنوعی در مدیریت بخش‌های مختلف تولید تلویزیونی دارد، تاسیس این مرکز را ایده‌ای بسیار نو و پیشرو می‌داند، چرا که اعتقاد دارد صبا به منظور برون‌سپاری تولید انیمیشن مورد نیاز تلویزیون راه‌اندازی شده است.

اهالی انیمیشن به خاطر می‌آورند که تولید انیمیشن در صبا با برون‌سپاری آغاز نشد. لیوانی در این باره به جام‌جم توضیح می‌دهد: مهم‌ترین آثار انیمیشنی ایران تا پیش از شکل‌گیری صبا به تولیدات کوتاه جشنواره‌ای و تجربی محدود می‌شد و شرکت‌ها و استودیوهای انیمیشن‌سازی قابل اعتنایی در ایران وجود نداشت که برون‌سپاری صورت بگیرد. به دلیل نبود زیرساخت‌ها تقریبا تا سال 1380 انیمیشن به شکل متمرکز و گلخانه‌ای در مرکز صبا تولید می‌شد و بعد از آن بود که برون‌سپاری آغاز شد.

تحریم و اختراع دوباره چرخ

مرکز صبا از سال 1380 به بعد جایی بود که تولیدکنندگان انیمیشن می‌توانستند به آن مراجعه کنند و سفارش بگیرند. به گفته لیوانی، این مرکز قدم در راهی ناپیموده گذاشته بود که هیچ دانش و تجربه‌ای درباره‌اش وجود نداشت، بنابراین یک دهه دیگر هم به آزمون و خطا گذشت.

رئیس مرکز صبا قبول ندارد که نبود یک سند راهبری، سبب شده دوره آزمون و خطا در صبا طولانی شود و تاکید می‌کند: تولید انیمیشن برای مصرف شبکه‌های سیما، هدف اصلی و محوری مرکز صبا بوده و مسیر آزمون و خطا باید طی می‌شد. به نظرم این نگاه به صبا برآمده از قیاس این مرکز با شرکت‌های بزرگ انیمیشن‌سازی است، در حالی که آنها سال‌ها زودتر از ما شروع کردند و در نتیجه جلوتر از ما هستند، اما همان‌طور که رهبر معظم انقلاب هم اشاره کرده‌اند با تکیه بر توانایی جوانان ایرانی و به پشتوانه فرهنگ غنی ایرانی ـ اسلامی این فاصله را بسرعت کاهش می‌دهیم و تا امروز هم روند قابل قبولی داشته‌ایم.

در پیشبرد اهداف مرکز صبا از تجربه کشورهای موفق استفاده نشده است، درست مانند این که یک بار دیگر بخواهیم چرخ را اختراع کنیم. لیوانی در این باره به تحریم اشاره می‌کند و آن را دلیل مهم بی‌بهره ماندن از تجربیات جهانی می‌داند. با این همه او به جوانان ایرانی افتخار می‌کند که در چنین شرایطی متوقف نشده‌اند و استودیوها و شرکت‌های متعدد انیمیشن‌سازی را شکل داده اند و البته به مخاطب نیز حق می‌دهد توقع کارتون‌هایی در حد آثار موفق جهان از صبا و تولیدکنندگان ایرانی داشته باشد.

فصل برداشت از صبا

تولد استودیوها و شرکت‌های انیمیشن‌سازی از نگاه رئیس صبا، مرهون وجود این مرکز است. او همچنین از کسب تجربیات ارزشمند در زمینه تولید انیمیشن در صبا خبر می‌دهد که با سرمایه‌گذاری سازمان صدا و سیما میسر شده و زیرساخت‌های تولید صنعتی انیمیشن را در ایران فراهم آورده است.

تولید 104 ساعت انیمیشن با کیفیت «الف»، ماموریتی است که این روزها به عهده مرکز صباست و بر اساس اظهارات لیوانی، صبا ظرفیت دارد که تولیداتش را چهار برابر کند.

حالا بر‌خلاف اواخر دهه 80 که تولیدات این مرکز در مواردی نیمه‌کاره رها می‌شد، یک سریال 500 قسمتی در این مرکز تولید شده و سریال‌های زیادی با قسمت‌های بیشتر از صد قسمت در دست تولید قرار دارند. همچنین از سال 92 تمام محصولات این مرکز به صورت فول اچ‌دی با صدای استریو تولید می‌شود و گام‌هایی برای تولیداتی با کیفیت بالاتر برداشته شده است.

تمام زیرساخت‌ها برای معرفی قهرمانان کارتونی فراهم است، سازندگان انیمیشن پخته و با تجربه شده‌اند و راهکارهای تولید صنعتی نیز تا حدی شناسایی شده‌اند، اما چرا هنوز هیچ قهرمانی از صبا معرفی نشده است.

عزم ملی برای صنعت انیمیشن

در حالی که رئیس صبا معتقد است فصل برداشت از این مرکز فرارسیده و تلویزیون توانسته با بودجه محدود، زیرساخت‌های صنعتی شدن انیمیشن را نه فقط برای خودش، بلکه برای کشور فراهم کند، مشکل بودجه یکی از مهم‌ترین موانع برای تولید انیمیشن‌های ماندگار است.

رئیس مرکز صبا تاکید می‌کند انیمیشن یک صنعت استراتژیک محسوب می‌شود و دانش بنیان است؛ بنابراین وقتش رسیده مجلس و دولت برای حمایت از تولیدکنندگان و برداشت از مزرعه‌ای که صدا و سیما مهیا کرده، وارد میدان شوند.

در کشورهایی ماننده کره‌جنوبی، چین و حتی هند که خیزهای بلندی برای ورود به بازار انیمیشن برداشته‌اند، دولت‌ها از استودیوها و شرکت‌های تولید انیمیشن حمایت می‌کنند. صنعت سودآوری چون انیمیشن که درآمدش در برخی کشورها از درآمد صادرات نفت کشورمان بالاتر است، ارزش سرمایه‌گذاری و حمایت را دارد به شرط آن که تولیدات ایرانی قابلیت عرضه و سودآوری داشته باشند. به عبارتی، معنای تولید صنعتی زمانی تکمیل می‌شود که برندسازی و معرفی قهرمانان کارتونی با نگاه تجاری و معرفی و فروش در عرصه بین‌المللی صورت بگیرد.

محصولی متفاوت برای بازار جهانی

پخش انیمیشن‌های ایرانی از تلویزیون و پاسخ به نیاز مخاطبان داخلی، یکی از دلایل و قطعا مهم‌ترین دلیل برای تولید انیمیشن در کشور است، اما حتما می‌توان به بازارهای جهانی هم نگاهی داشت و بخشی از بودجه تولیدات تلویزیونی را از این مسیر تامین کرد.

رئیس مرکز صبا درباره بازاریابی برای تولیدات صبا و فروش آنها به شبکه‌های خارجی می‌گوید: اموری مانند بازاریابی، تولید لوازم جانبی و تبلیغات، از بخش‌های تخصصی صنعت و تجارت محسوب می‌شوند. مرکز صبا بر تولید تمرکز دارد و بازاریابی و فروش تولیدات سازمان صدا و سیما در مرکز رسانه بین‌الملل انجام می‌شود که تخصصش در این زمینه است و در بازارهای بین‌المللی حضور دارد. همچنین زیرساخت‌ها برای تولید لوازم جانبی نیز فراهم شده و حتی شرکت‌های خصوصی می‌توانند در این باره اقدام کنند و اجاره بهره‌برداری از کاراکترهای انیمیشنی، عروسکی و سایر تولیدات تلویزیونی را برای تولید اسباب‌بازی، نوشت‌افزار، عروسک و‌... دریافت کنند.

لیوانی درباره فروش آثار ایرانی به دو نکته مهم اشاره می‌کند: تولیدات ایرانی به نسبت کشورهای منطقه و جهان، ارزان تمام می‌شود و دیگر مزیت نسبی ما، فرهنگ ایرانی ـ اسلامی است که می‌تواند در قالب محتوای پاک و باکیفیت به شبکه‌های منطقه و جهان عرضه شود. رئیس مرکز صبا معتقد است تولیدات ایرانی تا امروز در بازارهای جهانی حضور پررنگی نداشته‌اند و سبک و سیاق این آثار می‌تواند برای بسیاری از شبکه‌های خارجی، تازه و جذاب باشد.

نبض قهرمان‌ها و تپش آنتن

مسیر طولانی و دشوار مرکز صبا و انیمیشن ایران برای رسیدن به فصل برداشت، حکایت از آن دارد که تا امروز نمی‌شد از متولیان و تولیدکنندگان ایرانی توقع خلق قهرمان‌هایی را داشت که بتوانند جای بن‌تن، باب اسفنجی، دیجیمون‌ها و مینیون‌ها را در قلب بچه‌ها بگیرند.

به استناد مواردی که در این گزارش به آنها اشاره شد، حالا همه چیز مهیاست و مرکز صبا نیز درصدد فرصت‌سازی برای تولید قهرمان‌های کارتونی است. به این منظور تولیدات این مرکز در صد قسمت و بیشتر تولید می‌شود، تبلیغ و معرفی این آثار در دستور کار قرار دارد و زمینه برای افزایش ظرفیت تولید فراهم است، اما نمی‌توان تپش بی‌وقفه نبض آنتن را نادیده گرفت.

تا سال 1391 شبکه‌های یک، پنج و جام‌جم برای کودکان کارتون پخش می‌کردند و در پنج سال گذشته کانال‌های نهال، پویا و امید هم به این فهرست اضافه شده‌اند. بخشی از این کارتون‌ها محصولاتی است که از کشورهای دیگر خریداری می‌شود و بخش دیگرش را مرکز صبا تولید می‌کند. با این وصف مرکز صبا آنچنان که لیوانی می‌گوید باید با کنترل سه اهرم زمان، بودجه و کیفیت، دست به تولید بزند و به موازات این مامورت مهم، برندسازی یا ایجاد فرصت برای معرفی قهرمان‌های کارتونی را به انجام برساند. به نظر می‌رسد صبا در مرحله و موقعیت تازه‌ای قرار گرفته که قبلا تجربه نشده و ظرافت‌های خاص خودش را دارد.

شکرستان به فرنگ می‌رود

رسانه بین‌الملل سازمان صدا و سیما در زیر مجموعه تامین برنامه، گام‌های بلندی برای فروش تولیدات تلویزیون از جمله انیمیشن‌ها برداشته است. بر اساس اظهارات مدیر رسانه بین‌الملل، زیرساخت‌ها و قوانین مورد نیاز برای فروش تولیدات تلویزیون از جمله انیمیشن‌های تولید صبا فراهم است و تاکنون یکی دو انیمیشن ایرانی از جمله شکرستان به شبکه‌های خارجی فروخته شده است. دکتر محمد حق‌شناس از شکل‌گیری ساز و کارهای تسهیل‌کننده در این مرکز برای بازاریابی و فروش آثار ایرانی خبر می‌دهد. به گفته مدیر رسانه بین‌الملل، بجز فروش چند انیمیشن از جمله شکرستان، مذاکراتی برای تولید مشترک انیمیشن و جذب سرمایه‌گذار خارجی انجام شده است.

البته وی اطلاع‌رسانی در این باره را به زمانی موکول می‌کند که اطمینان حاصل شود مانع یا مسأله‌ای در اجرای این قراردادها ایجاد نخواهد شد.