بایسته‌های تولیدات مشارکتی

باورپذیری مخاطب

داوود هاشمی، تهیه‌کننده که تولید مجموعه‌های مشارکتی همچون عملیات 125، پنج کیلومتر تا بهشت، پرستاران و... را درکارنامه دارد، در پاسخ به این سوال که از چه راهکارهایی می‌توان بهره برد تا شاهد تولیدات مشارکتی مناسب باشیم به جام‌جم گفت: تولید آثار مشارکتی مشکلات خودش را دارد، زیرا وزارتخانه‌ها و سازمان‌هایی که قصد مشارکت در کار را دارند، علاقه مند هستند در قصه گل درشت باشند و ما طبق دستورالعمل آنها عمل کنیم. در حالی که گل درشت بودن باعث می‌شود تا برای بیننده باورپذیر نباشد.

وی ادامه داد: به نظرم باید مشارکت‌کننده سفارش کار را به سازنده بدهد و بعد از مشخص کردن اهدافش، اجازه بدهد گروه سازنده به شکل نامحسوس این کار را انجام بدهد. به یاد دارم در سریال پنج کیلومتر تا بهشت در یکی از صحنه‌ها نشان دادیم رئیس کلانتری مشغول خوردن ناهار است. بعد نیروی انتظامی از ما شاکی شد و گفت پلیس هنگام کار، ناهار نمی‌خورد و ما به دوستان تاکید کردیم نشان دادن چنین صحنه‌هایی برای باورپذیری قصه از سوی مردم است. یا وزارت بهداشت که تولید سریال «پرستاران» را سفارش داد برای فیلمنامه تاکید کرده بودند که نباید خانم پرستار مطلقه باشد یا پرستاری که خیلی به کارش عرق ندارد، نشان داده شود. ما آنها را توجیه می‌کردیم که این موارد برای کشش قصه لازم است. در همه صنوف هم هستند افرادی که نسبت به کارشان خیلی تعهد دارند و هم کسانی که تعهدشان کمتر است.

این تهیه‌کننده با اشاره به این‌که سفارش‌دهنده باید اعتماد به گروه سازنده داشته باشد، گفت: هدف از تولید آثار مشارکتی انتقال درست مفاهیم به مخاطبانی است که به نوعی با محتوا درگیر هستند. از این رو باید محتوا به گونه‌ای ملموس باشد که مخاطب آن را پس نزند. بنابراین در یک اثر هنری مشارکتی، باید مفاهیم به‌صورت هنرمندانه در بطن داستان منتقل شود.

هاشمی در پایان گفت: گاهی وزارتخانه از ابتدا خودش، طرح را پیشنهاد و اعلام مشارکت می‌کند. مثل سریال پرستاران که ما کار کردیم. برخی مواقع هم مشارکت در طول کار اضافه می‌شود و باید مواردی را به قصه افزود. در هر صورت اعتقاد دارم نام حامی در تیتراژ باید ذکر شود، مگر این که قصه منطبق با مشارکت کننده باشد، مثل پرستاران که کاملاً ارتباط به وزارت بهداشت داشت و لوکیشن سریال، بیمارستان بود یا اگر مشارکت کننده یک بانک است، می‌توان لحظاتی را طراحی کرد که شخصیت‌های قصه بنا به دلایلی وارد بانک می‌شوند و آن وقت سر در بانک را نشان بدهیم.

تبلیغات همسو

مهران مهام از تهیه‌کنندگان با سابقه تلویزیون نیز در این‌باره عنوان کرد: محتوای یک سریال باید با تبلیغ همخوانی داشته باشد، در غیر این صورت به کار آسیب وارد می‌شود. گاهی اسپانسر از ابتدا طرح را مشخص می‌کند و بر همین اساس نویسنده هنگام نگارش فیلمنامه در لایه‌های قصه به اهداف اسپانسر می‌پردازد.

وی ادامه داد: نباید سازمان حمایت کننده توقع داشته باشد گل درشت در قصه بیاید، زیرا در این صورت ضد تبلیغ می‌شود و برای مخاطب هم جذابیت ندارد. بگذارید برایتان یک نمونه خارجی مثال بزنم. شرکت‌های بنز و بی ام او که اسپانسر مجموعه کبری 11 بودند از ابتدا سرمایه را در اختیار کار قرار دادند و سازندگان تصمیم گرفتند چگونه از نام و برند آنها استفاده کنند.

این تهیه‌کننده با اشاره به این که بهتر است از ابتدا مشارکت‌کننده با تلویزیون وارد صحبت شود، گفت: بعد از صحبت‌های اولیه، مسئولان تلویزیون باید تصمیم بگیرند کدام‌یک از تهیه‌کنندگان در کارشان از نام و حمایت شرکت مربوط استفاده کنند. به هر حال هر تهیه کننده‌ای در یک یا چند ژانر موفق‌تر است و با توجه به شناختی که تلویزیون دارد، کار را به کاردان می‌سپارد و هدف نهاد مشارکتی هم تامین می‌شود و در نهایت نتیجه بهتری هم می‌گیریم.

کارگردان، مهره کلیدی

بهناز توکلی، تهیه‌کننده که تولید مجموعه مشارکتی «ستاره حیات» را در کارنامه دارد، در این خصوص به خبرنگار ما گفت: قبل از تولید یک اثر مشارکتی، باید اهداف سازمان صداوسیما و نهاد مربوط مشخص باشد، زیرا همه چیز فقط سرمایه نیست و باید مذاکرات درست انجام شود تا نکته مبهم باقی نماند. ضمن این که نهاد حمایت‌کننده باید فن مذاکره را بلد باشد تا بتواند سازمان صدا و سیما را مجاب به انجام کار کند. البته در وهله اول، به این موضوع بستگی دارد که طرح اولیه برای نهاد حمایت‌کننده است یا سازمان صدا و سیما.

وی ادامه داد: بعد از تنظیم قرارداد و مشخص شدن اهداف، باید نویسنده سواد دراماتیک داشته باشد تا بعد از تحقیقات گسترده به شکل زیرپوستی اهداف سازمان صدا و سیما و نهاد مشارکتی را در فیلمنامه تامین کند. سریال مشارکتی به فیلمنامه خوب و یک گروه همراه نیاز دارد تا کار شسته رفته انجام شود. کارگردان نیز در مرحله اجرا نقشی مهم بر دوش دارد تا همه این موارد را به بهترین شکل کنار هم قرار بدهد.

فرهنگ‌سازی برای نهادهای مشارکت کننده

سعید جلالی، فیلمنامه‌نویس که این روزها مشغول نگارش فیلمنامه سریال «بی‌همگان» با موضوع اجتماعی و خانوادگی به تهیه‌کنندگی مهران مهام برای شبکه سه است، در این باره عنوان می‌کند: به نظرم نهاد مشارکت‌کننده باید فهیم باشد و فشاری بر گروه سازنده نیاورد تا مبادا کار به سمت شعاری پیش برود. متاسفانه ارگان‌ها وقتی برای کاری هزینه می‌کنند، علاقه‌مندند در زیر و بم قصه نفوذ کنند. این در حالی است که مخاطب ما باهوش است و خیلی زود متوجه می‌شود.

وی ادامه داد: بهتر است قبل از تولید کار، برای نهادهای مشارکتی فرهنگ‌سازی کنیم تا بدانند چگونه باید سرمایه‌گذاری کنند و چه توقعاتی داشته باشند. این مساله جلوی توقعات بی‌جای آنها را می‌گیرد. باید بدانند بخش درام قصه تا چه میزان قابلیت دارد مسائل سفارش دهنده در آن لحاظ شود، نه این که آنها با قرار دادن یک مشاور در همه چیز دخالت داشته باشند. در این صورت تبلیغ، ضد تبلیغ می‌شود. در حال حاضر شاهد جنگ رسانه‌ها هستیم و ما باید کارهای مخاطب پسند تولید کنیم. بنابراین خواسته نهادهای حمایتی هم باید بجا باشد.

آثار موفق مشارکتی در تلویزیون

نهادها و ارگان‌ها در چند سال اخیر به سمت سریال سازی گرایش پیدا کرده‌اند. در این میان، نیروی انتظامی طی این سال‌ها بیشترین مشارکت را داشته و در این‌باره می‌توان به تله‌فیلم‌ها و سریال‌هایی همچون اخراجی، سرقت، گروگان، سقوط آزاد، دیوار، فوق سری، نوار زرد، گشت ویژه و ماتادور اشاره کرد. همچنین کارگردان مجموعه هوش سیاه اعلام کرده بود که پلیس فتا با الهام از این مجموعه راه اندازی شده است.«نفس سنگ» و «مثل یک کابوس» از جمله سریال‌هایی هستند که با مشارکت شرکت ملی گاز ساخته شده‌اند. سریال‌هایی همچون «زیر تیغ» و «کتابفروشی هدهد» نیز با مشارکت سازمان فرهنگی ـ هنری شهرداری تولید شد. سازمان آتش‌نشانی هم سریال عملیات 125 را در سه فصل حمایت کرد. بانک شهر هم در تولید سریال‌هایی چون عید امسال، پنج کیلومتر تا بهشت و... مشارکت داشته است. بنیاد شهید و امور ایثارگران طی همه این سال‌ها در ساخت سریال‌های گل پامچال، سیمرغ، شهید فهمیده و شوق پرواز مشارکت کرده است. کمیته امداد امام خمینی(ره)‌ هم در تولید سریال‌های لبخند زندگی، سرنوشت و رویای گنجشک‌ها سهیم بوده است. روزگار خوش حبیب آقا هم با مشارکت سازمان مالیاتی و سریال جست‌وجوگران هم تولید سازمان بازرسی و پرونده جرایم کلان تولید شد. همچنین مجموعه‌های تعبیر وارونه یک رویا و آینه‌های نشکن با مشارکت سازمان انرژی هسته‌ای تولید شده و سریال پایتخت هم جزو آثار مشارکتی است.