نقش رسانه ملی در تهییج منطقی افکار عمومی

نظرسنجی‌های میدانی و بازخوردهای مردمی نشان می‌دهد مباحث داغ مناظره، مردم را برای مشارکت بیشتر در انتخابات تشویق کرده تا با علاقه و انگیزه بیشتری پای صندوق رای حاضر شوند. از سوی دیگر، تمهیدات امسال سازمان صداوسیما و برنامه‌ریزی برای پخش برنامه‌های متنوع و متعدد از شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی که اختصاص به معرفی نامزدهای انتخاباتی و برنامه‌هایشان داشت، توانست روی هزینه‌های انتخاباتی هم موثر باشد و برخلاف دوره‌های قبل که شاهد پوسترها و بنرهای کاغذی بودیم که هم نمای شهر را به بدترین شکل درمی‌آورد و هم این‌که هزینه‌های بسیاری بر کشور تحمیل می‌کرد، این بار این اتفاق نیفتاد. علاوه بر آن پخش مناظره‌ها بویژه سومین مناظره، زنهار و هشداری بود برای نامزدهای دوره‌های بعدی انتخابات ریاست جمهوری کشور که با علم و آمادگی کامل در حوزه‌های مختلف جلوی دوربین حاضر شوند؛ همین بهانه‌ای شد تا با کارشناسان و صاحب‌نظران علوم ارتباطات و رسانه درباره نقش مناظره‌های تلویزیونی در تهییج افکار عمومی مردم برای مشارکت در انتخابات به گفت‌وگو بنشینیم.

مناظره سوم؛ برطرف‌کننده ابهامات افکار عمومی

دکتر عباس اسدی، استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی در پاسخ به این پرسش که پخش مناظره‌ها در تهییج افکار عمومی چقدر موثر بوده است، به جام‌جم توضیح داد: مناظره‌ها در جذب مردم و این که با انگیزه پای صندوق‌های رای حاضر شوند، خیلی موثر است، بویژه این که مناظره سوم توانست ابهامات را در قشری از مردم که مردد بودند، از بین ببرد و شفاف‌سازی کند.

وی در این خصوص که مناظره‌ها تا چه میزان به نامزدهای دوره‌های بعدی هشدار داد که با اطلاعات کامل در چنین برنامه‌هایی شرکت کنند، گفت: پخش مناظره هم به مردم هشدار داد و هم به نامزدها. هشدارش به مردم این بود که بدانند هر کدام از نامزدها تا چه میزان در حوزه‌های مختلف اطلاعات دارند.

این استاد دانشگاه ادامه داد: مسلما برنامه مناظره به نامزدها هم هشدار داد با اطلاعات کامل در برنامه حاضر شوند، اما متاسفانه مطالعه در جامعه ما کم است. کسی که خودش را برای ریاست جمهوری نامزد می‌کند باید اطلاعات زیادی داشته باشد.

دکتر اسدی درباره این که پخش برنامه‌های متنوع و متعدد از سوی رسانه ملی برای نامزدهای ریاست جمهوری در کاهش هزینه‌های انتخاباتی چقدر موثر بوده است، تصریح کرد: برای بررسی این موضوع نیاز به کار آماری و تحقیقاتی داریم که مشخص کند برنامه‌های انتخاباتی رادیو و تلویزیون چقدر در کاهش هزینه‌های انتخاباتی موثر بوده است. اما باید قبول کرد نسل قدیم سنتی عمل می‌کنند و از طریق در و دیوار اطلاعات می‌گیرند، ولی نامزدها نباید هزینه بیت‌المال را صرف این کارها کنند و باید درآمدهای نامزدها شفاف‌سازی شود.

وی در پایان گفت: نسل جدید مرتب سرش به گوشی موبایل است و در این مدت شاهد بودیم برنامه نامزدها که از رادیو و تلویزیون روی آنتن می‌رفت مرتب در شبکه‌های مجازی نیز دست به دست شد و جوانان از این طریق هم در جریان دیدگاه‌های نامزدها قرار گرفتند.

مناظره‌ها و آموزش مردمسالاری در جامعه

علی‌اکبر عبدالرشیدی به نقش رسانه‌های عمومی بویژه رادیو و تلویزیون در تهییج افکار عمومی و تشویق مردم به حضور در پای صندوق‌های رای اشاره و تصریح می‌کند: کار رسانه‌ها شرح ماوقع است و انتقال اخبار و اطلاعات را به شکلی بی‌واسطه و بی‌هیچ نوع دخل و تصرف انجام می‌دهند. شکی در این نیست که از جمله کارکردهای رسانه‌ها همسوسازی افراد جامعه است که این ‌همسوسازی باید حتما در جهت وحدت ملی باشد و نه منافع حزبی.

این کارشناس رسانه درخصوص نقش خوب مناظره‌های تلویزیونی در بی‌نیاز کردن نامزدها نسبت به تبلیغات بیشتر می‌گوید: ریشه شکل‌گیری و پخش مناظره به این شکلی که ما امروزه شاهدش هستیم، برای نخستین بار به اروپا و آمریکا برمی‌گردد. امروزه در همه کشورهایی که سنت دموکراسی و فعالیت سیاسی آزاد و مردمی در آنها وجود دارد، مناظره‌ها به شکلی آزادانه قبل از برگزاری انتخابات انجام می‌شود. به طور منطقی کاملا طبیعی است که این مناظره‌ها از طریق رسانه‌ها پخش می‌شود و رسانه‌های مختلف و فراگیری چون رادیو و تلویزیون با حجم مخاطبان بی‌شمارشان بهترین ابزار برای انعکاس اقدامات نامزدها و مناظره و چالش میانشان هستند. با این حال برگزاری مناظره‌ها به هیچ عنوان نافی تبلیغات شهری و مردمی نامزدها نیست و آنها چنانچه بودجه و تمایلش را دارند، می‌توانند به انجام تبلیغات محیطی هم اقدام کنند. البته در این میان باید نظامی برای نظارت بر این تبلیغات هم موجود باشد و بررسی کند این بودجه‌ها از چه طریقی و وسیله‌ای تأمین می‌شوند که این هم نکته‌ای مهم است.

عبدالرشیدی ادامه می‌دهد: ما امروزه در کشور انواع و اقسام رسانه‌ها را داریم و هرکدام هم به نوبه خود مشغول تبلیغات برای یکی از نامزدها هستند که این خوب است؛ چراکه موجب چندصدایی می‌شود، ولی بهتر است این تبلیغات‌ها و اثرگذاری رسانه‌های گوناگون امری فصلی نباشد به این شکل که فقط به ایام چندروزه قبل از برگزاری انتخابات‌ محدود بماند. شایسته است رسانه‌ها اعتماد عمومی را رعایت کرده و در طول دوران چهار ساله بین انتخابات هم نقش فرهنگ‌سازی و آموزش و پرورش مردمسالاری در جامعه را برای شهروندان انجام دهند.

مجری برنامه‌هایی چون «پرتو» و «شما و سیما» معتقد است: تجربه موفق برگزاری مناظرات در صداوسیما این‌طور نشان داده که اگر اطلاعات و داده‌ها بی‌واسطه، به طور مستقیم و آن‌گونه که در همه رسانه‌ها شایسته است به مخاطبان منتقل شود، مردم به طور قطع نسبت به کسب اطلاعات بیشتر از رسانه‌های دیگر اظهار بی‌نیازی می‌کنند که این موضوع نقش و جایگاه خوب مناظره‌ها را در افکار عمومی می‌رساند.

ظرفیت صداوسیما و کاهش هزینه‌های انتخاباتی

یک نماینده مجلس شورای اسلامی هم معتقد است: نامزدها در صداوسیما به مناظره، سخنرانی و پرسش و پاسخ می‌پردازند و دیگر به صرف هزینه‌های عظیم در عرصه انتخابات نیازی نیست.

محسن کوهکن‌ریزی در گفت‌وگو با خبرگزاری خانه ملت با بیان این‌که پس از ابلاغ سیاست‌های کلی انتخابات از سوی رهبر معظم انقلاب بیشتر رهنمودهای ایشان بر موضوعات مالی تاکید داشت، ولی زمان کافی برای امکان تدوین قانون نبود، متذکر شد: امر انتخابات فوری کلید نمی‌خورد؛ بلکه هر نامزدی از ماه‌ها قبل کار خود را شروع می‌کند و نیاز به شفاف‌سازی کامل در انتخابات وجود دارد.

وی با بیان این‌که در انتخابات‌های بعدی رهنمودهای مقام رهبری باید تبدیل به قانون شود، افزود: به نظر من با وجود این‌که رسانه ملی در هر صنف و خانه‌ای وجود دارد، و داوطلبان در صداوسیما به مناظره، سخنرانی و پرسش و پاسخ می‌پردازند، دیگر نیازی به صرف هزینه‌های عظیم در عرصه انتخابات وجود ندارد.

نماینده مردم لنجان در مجلس شورای اسلامی گفت: البته برای داغ شدن تنور انتخابات ریاست جمهوری در شهرها لازم است هزینه‌هایی صورت گیرد، ولی در این زمینه نیز باید هزینه‌ها معقول و منطقی باشد و از حد مشخصی بالاتر نرود.

1110 دقیقه فرصت قانونی

شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی در سه نوع برنامه‌ به نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری پرداخته‌اند؛ برنامه‌های روتین، برنامه‌های ویژه و برنامه‌های قانونی.

برنامه‌های روتین که قبل از انتخابات هم پخش می‌شد، در زمان انتخابات به این رویداد مهم پرداخته‌اند. برنامه‌های ویژه نیز در شبکه‌های مختلف رادیو و تلویزیون به انتخابات و نامزدها اختصاص داشت که زمان این برنامه‌ها بعد از انتخابات و از طریق گرد‌آوری اطلاعات در شبکه‌های مختلف رادیویی و تلویزیونی قابل استخراج خواهد بود.

برنامه‌های قانونی، امکانی است که سازمان صداوسیما به صورت مشخص و تعریف شده در اختیار نامزدها قرار می‌دهد تا خودشان را به مخاطب معرفی کنند؛ برای نمونه می‌توان به «پاسخ به سوالات ایرانیان خارج از کشور» در شبکه جام‌جم، «پاسخ به سوالات جوانان» در شبکه3، «پاسخ به سوالات کارشناسان» در شبکه 4، برنامه‌های گفت‌وگو در شبکه‌های رادیویی اشاره کرد.

براساس آمار ستاد انتخابات صداوسیما، در انتخابات دوره قبل هر نامزد 360 دقیقه در تلویزیون برنامه قانونی داشته و در رادیو 216 دقیقه فرصت ارتباط با مخاطب در اختیارش قرار گرفته است. این دوره هر نامزد در تلویزیون 465 دقیقه و در رادیو هم 240 دقیقه برنامه قانونی داشته است.

به عبارتی سازمان صداوسیما در دوره قبل به هر نامزد 576 دقیقه فرصت داده برنامه‌هایشان را به مردم معرفی کند و در این دوره 705 دقیقه در اختیار هر نامزد قرار گرفته است که با احتساب بازپخش این برنامه‌ها، برای هر نامزد 1110 دقیقه امکان ارتباط قانونی با مردم مهیا شده است. البته طبیعی است که در این رقم، زمان مناظره که شامل 26 دقیقه برای هر نامزد در سه دوره مناظره بوده و نیز زمان برنامه‌های روتین و ویژه محاسبه نشده است.

فاطمه عودباشی ـ زهرا غفاری

رادیو و تلویزیون