پیرایش رسانه‌های مجازی در رسانه ملی

اگرچه صدا و سیما در زمینه خنثی‌سازی تبعات رسانه‌های مجازی و شبکه‌های اجتماعی، وظیفه‌ای بر دوش ندارد، اما این رسانه ابزار و امکاناتی در اختیار دارد که آموزش، اطلاع‌رسانی و تغییر رویکرد و نگاه مخاطب را میسر می‌سازد. بر اساس اظهارات کارشناسان در این باره، رسانه ملی می‌تواند از قابلیت‌ها و مقدوراتش در امر خنثی‌سازی تبعات منفی رسانه‌های مجازی فعال و موثر بهره گرفته و حتی برنامه‌هایی در این باره تولید و عرضه کند.

کشف ریشه‌ها

دکتر مهران صمدی، مدرس ارتباطات بر این عقیده است که رسانه ملی می‌تواند به طور مستقل به تک تک تبعات منفی رسانه‌های مجازی و شبکه‌های اجتماعی بپردازد و در این باره برنامه‌هایی بسازد که به ارتقای سطح سواد رسانه مردم کمک کند.

این استاد دانشگاه درباره شیوه مواجهه برنامه‌های رادیو و تلویزیون با این تبعات، به جام‌جم توضیح می‌دهد: برنامه‌هایی که درباره تبعات منفی رسانه‌های مجازی ساخته می‌شوند باید به دلایل و ریشه اصلی موضوعات بپردازند، مثلا این که چرا افراد به خودشان اجازه می‌دهند به هر کسی در فضای مجازی هتاکی کنند، شایعه‌پراکنی با چه نیت و لذتی صورت می‌گیرد و هر کدام از این رفتارهای منفی چه ریشه و اساسی دارند.

به اعتقاد این مدرس ارتباطات، تبعات منفی رسانه‌های مجازی و شبکه‌های اجتماعی باید به لحاظ روان شناسی، اجتماعی و فرهنگی مورد تحلیل قرار بگیرد و این که چه افرادی با چه خصوصیاتی به این نوع اقدامات و رفتارهای نامناسب مبادرت می‌ورزند.

دکتر صمدی گستره تبعات منفی رسانه‌های مجازی و شبکه‌های اجتماعی را فراتر از فحاشی و بی‌ادبی و توهین و شایعه‌سازی می‌داند و توضیح می‌دهد: وقت تلف‌کردن از مهم‌ترین و اصلی‌ترین تبعات رسانه‌های مجازی است. ضمن این که نوعی هرزه‌گردی و ولگردی رسانه‌ای نیز ایجاد شده؛ زمانی عده‌ای در پارک‌ها و کوچه‌ها وقت تلف می‌کردند و به متلک‌پرانی و مزاحمت مشغول بودند و حالا در فضای مجازی همین کار را می‌کنند. همه این تبعات می‌تواند از رسانه‌ای مانند تلویزیون یا رادیو مورد بحث و بررسی قرار بگیرد.

این استاد دانشگاه با ذکر این نکته که یکی از کارکردهای رسانه، آموزش است، درباره ویژگی‌ برنامه‌ای که به تبعات منفی رسانه‌های مجازی می‌پردازد، اظهار می‌کند: قرار است کسانی که تبعات منفی رسانه‌های مجازی را پدید می‌آورند مخاطب برنامه‌های آموزشی و آگاهی‌دهنده رسانه ملی باشند. بنابراین شاید برنامه‌های گفت‌وگو محور خیلی در این زمینه به نتیجه مطلوب نرسد و پند و اندرز متخصصان مانند جامعه‌شناسان و روان‌شناسان و کارشناسان رسانه هم به نتیجه لازم نرسد، اما با حضور این متخصصان می‌توان برنامه‌های تعاملی تدارک دید و در مباحث پرکشش، از مخاطب توجه گرفت.

دکتر صمدی ادامه می‌دهد: به نظر من باید برنامه‌هایی ساخته شود که خطرات و آسیب‌ رفتارهای منفی در فضای مجازی را روشن کند؛ مثلا این که شایعه‌ها، دروغ‌ها یا نظرات و پیام‌های نابخردانه، چه آسیب‌ها و معضلاتی به بار می‌آورند. اگر کمی بین مردم بگردیم، حتما می‌توانیم مصادیق چنین آسیب‌ها و معضلاتی را پیدا کنیم تا برخی کاربران براحتی با هر مساله‌ای شوخی نکنند.

افزایش سواد رسانه‌ای

دکتر امیر هوشنگ آذردشتی، کارشناس و مدرس رسانه و ارتباطات نیز افزایش سواد رسانه‌ای و تفکر انتقادی کاربران را بهترین راهکار برای خنثی‌کردن تبعات منفی رسانه‌های مجازی می‌داند.

به اعتقاد این مدرس ارتباطات، وقتی مخاطب از سواد رسانه‌ای برخوردار باشد، هر پیامی را از هر مرجعی براحتی نمی‌پذیرد، در مورد مبدا و درستی پیام‌ها تحقیق می‌کند و با تفکر انتقادی با پیام‌های رسانه‌ای در فضای مجازی مواجه می‌شود. دکتر آذردشتی درباره فواید سواد رسانه‌ای می‌گوید: این مهارت سبب می‌شود، زمینه دروغ پراکنی و شایعه‌سازی و تحریف پیام از بین برود و سودجویان اجازه سوءاستفاده از این فضا را نداشته باشند. به گفته این کارشناس، رادیو و تلویزیون می​توانند با اطلاع‌رسانی و ساخت برنامه​های مختلف، چگونگی حضور سالم و مفید در فضای مجازی را به مردم آموزش دهند و این آسیب‌ها را گوشزد کنند تا کاربران از این فضا به نحو احسن استفاده کنند و گرفتار اثرات منفی آن نشوند. آذردشتی همچنین تولید برنامه‌های جذاب در رادیو و تلویزیون را از دیگر راهکارهای خنثی کردن تبعات رسانه مجازی می‌داند. او در این باره توضیح می‌دهد: پر کردن اوقات فراغت افراد با برنامه‌های خوب و جذاب سبب می‌شود کمتر به سمت فضای مجازی بروند. در این زمینه مخاطب‌شناسی و شناخت تمایلات و خواسته‌های مخاطبان و استفاده از قالب‌ها و تکنیک‌های جذاب و اثرگذار برای برنامه‌سازی دلخواه مخاطبان، لازم و ضروری است.

تقویت رسانه‌های رسمی

دکتر شهرام گیل‌آبادی عملکرد کلی و منش برنامه‌سازی در رادیو و تلویزیون را به موازات برنامه‌سازی در خنثی کردن اثرات منفی رسانه‌های مجازی و شبکه‌های اجتماعی موثر می‌داند.

این مدرس ارتباطات با اشاره به این که مخاطب در فضای مجازی به رسانه بدل شده و در بازتولید و نشر اطلاعات سهم دارد، توضیح می‌دهد: سرعت، صحت و شفافیت در فضای رسانه‌ای امروز به پیشبرد رسانه‌های صوتی و تصویری کمک می‌کند. شفافیت اطلاعات و گسترش آن در شبکه‌های اجتماعی و دنیای مجازی، در ذات منفی نیست؛ پیام در این رسانه‌ها تحت تاثیر اندیشه‌های انسانی تولید می‌شود و انسان‌ها برای اقناع خودشان اطلاعات و حتی تصوراتشان را به اشتراک می‌گذارند. لزوما این تصورات صورت عینی ندارند و ممکن است فقط ذهنی باشند، ولی ابزارهای اطلاعاتی این امکان را برای آدم‌ها ایجاد کرده‌اند که اطلاعات ذهنی خود را منتشر کنند. در این شرایط رسانه‌های رسمی باید حقیقت‌گرا و واقعیت‌گرا باشند؛ بتوانند موضوعات را رمزگشایی کنند و سره را از ناسره جدا سازند. به اعتقاد دکتر گیل آبادی در چنین شرایطی رسانه‌های جمعی مثل رادیو و تلویزیون باید وظیفه خودشان را در پنج اصل با دقت، صحت و سرعت ادامه بدهند و نقش خود را درست ایفا کنند تا بتوانند شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های گروهی را به جایگاهی سوق دهند که مردم هر چیزی را از این رسانه‌ها نپذیرند و باور نکنند.

مدیر سابق رادیو جوان، بر این عقیده است که به حاشیه راندن رسانه‌های مجازی و شبکه‌های اجتماعی سبب می‌شود تبعات منفی ناشی از حضور مخاطب‌ ـ رسانه در این فضا کاهش پیدا کند و قابل کنترل باشد.

دکتر گیل‌آبادی تاکید می‌کند: شبکه‌های تلویزیونی باید زاویه دید درست نسبت به شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی داشته باشند و با آن منطقی برخورد کنند و مقتضیات زمانی را درک کنند، در این صورت حتما شبکه‌های موثرتری خواهند بود و از مردم و زمان عقب نخواهند ماند. به اعتقاد این مدرس دانشگاه، برنامه‌سازی نیاز به خلاقیت دارد؛ خلاقیت از خطر کردن، حاصل می‌شود و اگر رسانه‌های سنتی به این درجه از جسارت و قدرت دست پیدا کنند، از تاثیرگذاری رسانه‌های مجازی کاسته خواهد شد.

رسانه‌های رسمی باید قدرت بگیرند

دکتر شهرام گیل‌آبادی: رسانه‌های رسمی باید قدرت بگیرند و این مقدور نیست مگر این که جرات و جسارت در برنامه‌سازی ایجاد شود. اگر قدرت خطر کردن و به هنگام بودن را از رسانه سلب کنید، همه چیز را از آن گرفته‌اید. حتما می‌شود در عالم برنامه‌سازی، تولیداتی داشت که بسیاری از اشتباهات را اصلاح کنند و در عین حال دیده شوند و مورد اعتماد مردم باشند اما چنین برنامه‌هایی نیاز جدی به جسارت دارند.

آذر مهاجر

رادیو و تلویزیون