صدا، دوربین، خمپاره!

رسانه ملی هم کوشیده هرساله آثار درخور و قابل توجهی را با موضوع دفاع مقدس بسازد و روانه آنتن کند؛ روالی که حتی در دوران تنگناها و سختی‌ها هم متوقف نشده و مجموعه‌هایی با موضوع دفاع مقدسی همواره جایگاه و سهم خود را از آنتن سیما داشته‌اند.

مطلب زیر نگاهی است به شاخص‌ترین مجموعه‌هایی که طی بیش از دو دهه اخیر با موضوع دفاع مقدس از شبکه‌های گوناگون روی آنتن رفته‌است.

گل پامچال

جنگ و کودکان

«گل پامچال» نام مجموعه‌ای بود که سال 1370 به کارگردانی محمدعلی طالبی از شبکه اول سیما روی آنتن رفت؛ مجموعه‌ای که درست در سال‌های اولیه پس از پایان جنگ پخش می‌شد و با توجه به حال و هوای عمومی جامعه در آن سال‌ها بسیار مورد توجه واقع شد.

سریال روایت زندگی «لیلا»، دختربچه‌ای است که پس از بمباران شدید محل زندگی و کشته شدن تمام افراد خانواده و اطرافیانش به پیرمردی از اقوام (با بازی زنده یاد داوود رشیدی) پناه می‌آورد و برای یافتن خواهرش از جنوب به شمال کشور سفر می‌کند. فاطمه معتمدآریا، ستاره جعفری، کیومرث ملک‌مطیعی، رضا بابک و تانیا جوهری از جمله بازیگران این مجموعه بودند که به انتخاب بینندگان در همان سال به عنوان محبوب‌ترین سریال سال هم انتخاب شد و موسیقی به‌یادماندنی و ترانه تیتراژ آن تا مدت‌ها در یاد مردم ماند.

محمدعلی طالبی، کارگردان این مجموعه سال‌ها بعد طی گفت‌وگویی هدف از ساخته شدن گل پامچال را نمایش دادن تاثیر موضوع عظیمی چون جنگ بر زندگی و احوال کودکان و نوجوانان عنوان کرد؛ اتفاقی که حتی امروز هم نگاهی متفاوت نسبت به دیگر مجموعه‌های دفاع مقدسی سیما محسوب شده و گل پامچال را از میان سایر نمونه‌های ساخته شده متمایز می‌کند.

لیلی با من است

جنگ و کمی هم طنز

«لیلی با من است» را باید نمونه‌ای متفاوت و حتی ویژه‌تر از آن، ساختارشکن، در میان دیگر مجموعه‌های مختلف مرتبط با دفاع مقدس دانست. کمال تبریزی این اثر را درست در همان سال‌هایی ساخت که جنگ تازه پایان یافته، اما آثار و تبعاتش هنوز در جامعه قابل رویت بود. در این فضا لیلی با من است، به عنوان اولین اثری مطرح شد که می‌کوشید نگاهی از زاویه‌ای متفاوت به جنگ داشته باشد و در این راه کمی هم مرزبندی‌های مرسوم را بشکند. صادق مشکینی (با بازی هنرمندانه پرویز پرستویی) فیلمبرداری بود که به واسطه ماموریتی می‌بایست به جبهه‌ها و جایی در فضای پشت خط مقدم جبهه‌ها می‌رفت، اما مشکل اینجا بود که او بشدت از جنگ و مردن می‌ترسید و در عین حال دلش هم نمی‌خواست کسی از این ضعفش مطلع شود. این کشمکش و اتفاقات رخ داده در دل داستان، اثری خوش ساخت را پدید آورد که نه‌تنها در سینما بخوبی دیده شد، بلکه نسخه تلویزیونی آن هم در چند قسمت تدارک دیده شده و روی آنتن رفت. محمود عزیزی، شهره لرستانی و مهدی فقیه از دیگر بازیگران این فیلم مجموعه بودند.

در چشم باد

مرثیه‌ای برای وطن

«در چشم باد» اثر عظیم مسعود جعفری‌جوزانی بود که در بخش‌های پایانی خود به جنگ تحمیلی هم اشاراتی داشت؛ مجموعه‌ای که ساختش به مدت پنج سال، در چیزی بیش از 480 لوکیشن و چندین شهر مختلف فیلمبرداری شد و پخش آن نهایتا از سال 1388 از شبکه یک سیما روی آنتن رفت. در چشم باد داستان خانواده «ایرانی» بود که در مسیر تاریخ معاصر ایران به پیش می‌رفتند. در این مجموعه «بیژن» با بازی پارسا پیروزفر پس از پشت سر گذاشتن ماجراهای مختلف مشغول زندگی در خارج از کشور است که متوجه می‌شود همسرش در ایران هنوز زنده است و پسری هم دارد. او برای پیدا کردن این دو نفر به ایران برمی‌گردد، اما متوجه می‌شود پسرش از رزمندگان جنگ در خرمشهر است و در قسمت پایانی فیلم و در تمثالی یوسف‌وار، درحالی پسرش را پیدا کرده و در آغوش می‌کشد که خود مجروح شده و لحظه‌های پایانی زندگی‌اش را پشت سر می‌گذارد. این واقعه همزمان با آزادسازی خرمشهر است و شادی رزمندگان از پیروزی شهر در نمایی هنرمندانه با تصویر دیدار پدر و پسر گره می‌خورد.

خاک سرخ

خانواده‌ای در جنگ

مجموعه «خاک سرخ» اولین اثر تلویزیونی ابراهیم حاتمی‌کیا در مقام کارگردان بود. حاتمی‌کیا در خاک سرخ روایتی از خانواده‌ای در شروع جنگ را برگزید و مجموعه‌ای 17 قسمتی را تدارک دید که سال 1381 از شبکه اول سیما روی آنتن رفت. خاک سرخ داستان دختری به نام لیلا را روایت می‌کند که در سال‌های قبل از انقلاب از خانواده‌اش جدا افتاده و در شب عروسی‌اش اطلاعاتی از محل زندگی پدر و مادرش در جنوب کشور پیدا می‌کند، اما سفر وی برای پیدا کردن این خانواده همزمان با شروع جنگ تحمیلی می‌شود. نقطه اتکای اصلی خاک سرخ، نمایش تصویری از روزهای اولیه شروع جنگ و حال و احوال مردم شهرهای جنوبی کشور در آن دوران بود؛ مردمانی که ناگاه متوجه می‌شوند که باید خانه و زندگی و خاطراتشان را رها کرده و به جایی دیگر پناه ببرند. تصویری قوی، قدرتمند و در عین حال دردناک. پرویز پرستویی، مهتاب کرامتی، بهناز رضایی، حبیب رضایی، لاله اسکندری و هما روستا در قالب نقش‌هایی متفاوت در سریال حضور پیدا کردند و موسیقی خوب محمدرضا علیقلی هم به تاثیر دوچندان مجموعه افزود.

وضعیت سفید

زندگی در پشت خط جنگ

«وضعیت سفید» را به شکل مستقیم نمی‌توان جزو مجموعه‌های سبک دفاع مقدسی دانست، اما در عین حال دقیق‌ترین تصویری است که در قاب تلویزیون و سال‌های پس از جنگ از حال و هوای خانواده‌های ایرانی در آن دوران به نمایش درآمده. وضعیت سفید روایت خانواده‌هایی بود که در سال‌های پایانی جنگ و به بهانه موشکباران تهران به شهرهای اطراف پناه برده و در کنار هم جمع شده بودند؛ جنگی که در پس خصم خود موجب آشتی یک خانواده شد و روایت شیرینی را از شهروندان سال‌های دهه 60 تهران نمایش داد. وضعیت سفید مجموعه‌ای پربازیگر و با جزئیاتی دقیق بود که تصویری بشدت مشابه با زندگی واقعی داشته و احتمالا بسیاری از مخاطبانی که خود تجربه زندگی در آن دوران داشته‌اند را به یاد خاطراتشان انداخت. این مجموعه را حمید نعمت‌الله با همکاری رفیق همیشگی‌اش، هادی مقدم‌دوست نوشت و کارگردانی کرد. یونس و عباس غزالی، افسانه بایگان، ابوالفضل پورعرب، افسانه چهره آزاد، علی سلیمانی، لیندا کیانی، شهین تسلیمی، سهیلا گلستانی و عزت‌الله مهرآوران از جمله چهره‌های حضور یافته در این مجموعه بودند.

کیمیا

زنان هم می‌جنگند

مجموعه «کیمیا» را باید جدیدترین اثر در قاب تلویزیون دانست که اشاره‌ای مستقیم و تصویری تازه از جنگ داشت؛ ماجرایی که این بار با نگاهی زنانه روایت می‌شد و برخلاف داستان‌های پیشین جنگ که در آن معمولا مردان در خط اصلی بودند و می‌جنگیدند، کیمیا قهرمانی از جنس زنان را به عنوان شخصیت اصلی خود برگزیده بود. این مجموعه که طولانی‌ترین سریال شبانه ایرانی هم لقب گرفت، به قلم مسعود بهبهانی‌نیا نگاشته شده و جواد افشار کارگردان آن بود. کیمیا از مقطع قبل از انقلاب اسلامی با معرفی شخصیت‌های اصلی خانواده پارسا در جنوب کشور آغاز شده و بعد در مسیر انقلاب و شروع جنگ تحمیلی به پیش می‌رفت. کیمیا همچنین در مسیر داستان خود و در طول اشغال خرمشهر، بخش‌هایی از شخصیت شهید جهان‌آرا را هم با بازی حامد بهداد به تصویر کشید؛ با وجود این نقش اصلی همچنان بر دوش کیمیا بود و او با اتفاقات خود مسیر قصه را به جلو می‌برد. پخش کیمیا از مهر سال 94 آغاز شده و در بیش از صد قسمت تا بهمن سال گذشته ادامه داشت.

زهرا غفاری