«طبیعتگردی» حلقه گمشده گردشگری ایران

یک کارشناس گردشگری در این باره می گوید: هر گشت و گذاری در طبیعت، «طبیعت گردی» به معنای استاندارد و علمی آن محسوب نمی شود. وی می افزاید: متأسفانه برخی افرادی که به دل طبیعت می روند نه تنها برای حفظ محیط زیست کاری نمی کنند بلکه بیشتر فعالیت های آن ها سبب تخریب و صدمه به محیط زیست می شود. چنان که با ورود و خروج آن ها به یک منطقه، گاه صدمات جبران ناپذیری به طبیعت وارد می شود.

به گزارش جام جم سرا به نقل از روزنامه خراسان- راستگو ادامه می دهد: سازمان های مسئول در این زمینه باید با کمک رسانه ها و صدا وسیما فرهنگ سازی کنند تا اکنون که در آغاز راه هستیم و خوشبختانه هر روز بر تعداد علاقه مندان به طبیعت گردی اضافه می شود، مردم با اصول اولیه رفتار با محیط زیست و طبیعت بیشتر آشنا شوند تا کمتر شاهد تخریب و صدمه به محیط اطرافمان باشیم.

خانم قاسمی کارشناس مسائل اجتماعی در این باره می گوید: رفتارهای اجتماعی ما در سال های اخیر متأسفانه دستخوش تغییراتی از جمله خودخواهی و افزون طلبی شدید شده است. وی می افزاید: فرهنگ غنی کشور ما که متأثر از تمدن ایرانی و اسلامی این سرزمین است آموزه های فراوانی برای تعامل صحیح انسان با طبیعت دارد به طوری که نوعی تقدس نسبت به طبیعت که آفریده خدای بزرگ است در این آموزه ها وجود دارد. وی ادامه می دهد: به لحاظ رفتار اجتماعی باید قبل از استفاده از هر پدیده یا فناوری، ابتدا فرهنگ استفاده از آن را فرا گیریم. مشکل این است که قبل از این که بدانیم وسیله ای چون تلفن همراه یا رایانه برای چه افرادی و به چه منظوری کاربرد دارد همگی این وسایل را داریم و حالا با مشکلات زیادی روبه رو هستیم. در مورد طبیعت گردی نیز وضع به همین منوال پیش می رود یعنی ما فکر می کنیم گشت و گذار در طبیعت یعنی این که یک روز تعطیل به منطقه ای خوش آب و هوا در دشت یا کوهستان برویم و با کندن شاخه ها و درختان آتشی تهیه و غذایی درست کنیم. بعد هم با به جا گذاشتن کلی زباله و آشغال آنجا را ترک کنیم. در حالی که به طور قطع هدف از گردشگری طبیعت این نیست.

کاظم پور مدیر یکی از آژانس های طبیعت گردی در این باره می گوید: باید برای سفر به طبیعت برنامه داشت و ضوابط را رعایت کرد. وی می افزاید: اگر طبیعت گردی در قالب تورهای یک یا چند روزه برنامه ریزی شود و حتی اشخاص موظف شوند که حداقل برای حفاظت مناطق خاص که تخریب آنها صدمات شدید برای محیط زیست به همراه دارد آموزش های لازم را ببینند و ملزم به رعایت ضوابط و مقررات باشند هم محیط زیست حفظ می شود و هم زندگی مردم محلی کمتر دچار اختلال خواهد شد.

نگاهی به صنعت اکوتوریسم در جهان

بر اساس آخرین گزارش سازمان جهانی گردشگری (WTO) رشد سالیانه گردشگری تا سال ۲۰۱۰ بین ۳/۴ تا ۶/۷ درصد بوده و اکوتوریسم با رشد سالیانه ۳۰ تا ۴۰ درصدی، بالاترین نرخ رشد در بخش های مختلف گردشگری را به خود اختصاص داده است. استاد دانشگاه حکیم جرجانی گرگان با بیان این مطلب می گوید: جامعه اکوتوریسم (TES) نیز برآورد کرده است که در پایان سال ۲۰۱۰، نیمی از کل گردشگران دنیا را اکوتوریست ها تشکیل داده اند. دکتر سقایی ادامه می دهد: افزایش گستره بازار اکوتوریسم سبب بهره مندی بسیاری از کشورها از این صنعت شده است به گونه ای که در کشور کوچک نپال شمار تورهای طبیعت گردی در دهه اخیر ۲۵۵ درصد رشد داشته است. هم چنین اکوتوریسم در هندوراس طی نیمه دوم دهه نود رشدی معادل سالانه ۱۵ درصد را نشان می دهد یا مثال دیگر در این زمینه مجمع الجزایر سیشل با جمعیتی حدود ۸۰ هزار نفر است که بیش از جمعیت خود یعنی ۱۰۴ هزار اکوتوریست را در سال پذیرایی می کند. این کارشناس گردشگری، کشور کنیا را مثالی خوب در این زمینه می داند و می افزاید: گردشگری کنیا در فاصله سال های ۱۹۸۳ تا ۱۹۹۳ رشدی معادل ۴۵ درصد داشته در حالی که این رشد در بخش اکوتوریسم، ۸۰ درصد بوده است. این کشور با داشتن ۷۰۰ هزار اکوتوریست در سال، دومین کشور آفریقایی در این زمینه است. اکوتوریسم در کنیا بعد از کشاورزی دومین منبع درآمد اقتصادی محسوب می شود. آژانس اکوتوریسم «ماسای مارا» سالانه هزاران اکوتوریست را برای دیدن ۵ موجود عظیم الجثه (شیر، فیل، کرگدن، بوفالو و پلنگ) در جنگل های این کشور به خود جذب می کند. این استاد دانشگاه می گوید: اکوتوریست ها به سه دسته تقسیم بندی می شوند یک گروه افرادی هستند که انعطاف پذیری بالایی دارند و برای دیدن نواحی بکر و طبیعی تحرک و پویایی کافی دارند، تعداد این افراد زیاد است ولی عمدتاً ناشناخته هستند. گروه دوم اکوتوریست های سازمان یافته ای هستند که اغلب از طریق تور سفر می کنند و با برنامه ریزی قبلی به مکان های ویژه می روند و گروه سوم گردشگران علمی و پژوهشی هستند که به کشف رازهای طبیعت علاقه مندند و مدت نسبتاً زیادی در مقصد اقامت می کنند.بر اساس تقسیم بندی دیگری که در مورد مقاصد سفر به آمریکای شمالی صورت گرفته است اکوتوریست ها به سه دسته بیابانگردان، علاقه مندان به حیات وحش و علاقه مندان به سفرهای گروهی تقسیم بندی شده اند. البته بدیهی است که منابع اکوتوریسم هر منطقه را طبیعت آن مشخص می کند و ممکن است در کشوری مثل ایران که از چشم اندازهای متنوع اقلیمی برخوردار است شرایط به گونه ای دیگر باشد.

قابلیت های ایران در طبیعت گردی

کشور ایران سرزمینی بسیار متنوع است که عوامل گوناگون جغرافیایی و اقلیمی در تنوع و غنای طبیعت آن تاثیرگذار بوده اند. بر همین اساس سازمان های جهانی کشور ما را در ردیف پنجمین کشور به لحاظ ظرفیت و توان جاذبه های طبیعی قرار داده اند. در ایران مناطقی از کویر با گودی ۲۶ متر پایین تر از سطح دریا تا کوه ها و ارتفاعات سر به فلک کشیده ای به بلندی ۵۶۱۰ متر از سطح دریا وجود دارد. کشوری که میزان بارندگی سالانه در آن از صفر در کویر مرکزی تا ۲هزار میلی متر در حاشیه دریای خزر نوسان دارد. سرزمینی که می توان در آن جنگل های انبوه و کویرهای خشک و بی آب و علف را یکجا به نظاره نشست. کشوری که بیش از ۸۰۰ کیلومتر در شمال و ۱۶۰۰ کیلومتر در جنوب کرانه آبی و ساحلی دارد. سرزمینی که اختلاف دمای مناطق مختلف آن از ۳۵- درجه در مناطق سردسیر تا نزدیک به ۵۰ درجه در تابستان های گرم اهواز و آبادان است. وجود ۱۰ پارک ملی، ۴۷ منطقه حفاظت شده، ۲۶ پناهگاه زنده حیات وحش، ۱۴۸ گونه پستاندار، ۴۹۵ گونه پرنده ، بیش از ۷هزار گونه گیاهی،در حدود ۳۲۵ گونه آبزی، با ۹۳درصد ذخیره ماهیان خاویاری جهان، ۱۹ موزه منابع طبیعی، ۵اثر طبیعی ملی، ۲هزار چشمه معدنی که تنها بر روی ۳۵۰مورد آن مطالعات لازم انجام شده است، بزرگ ترین دریاچه شور جهان(دریاچه ارومیه)، یکی از بزرگ ترین دریاچه های آب شیرین دنیا(دریاچه  هامون)، بهترین پیست های اسکی دنیا با بیش از ۷ ماه پوشش برفی قابل استفاده، خوش آب و هواترین سواحل دنیا در جنوب دریای خزر، جزایر و سواحل بی نظیر جنوب با آب و هوای بسیار مطلوب در فصل زمستان، بیابان ها و پهنه های وسیع کویری(دشت کویر و لوت)، گرم ترین نقطه دنیا در دل کویر، غارهای متنوع و بی نظیر مانند غار علی صدر در همدان، تالاب ها، رودخانه ها و دریاچه ها،(وجود ۵۰دریاچه در داخل کشور که از میان آن ها ۱۸ دریاچه به عنوان یکی از ۵۹ ذخیره زیست کره زمین شناخته شده است.) جنگل های انبوه و متراکم، کوه ها و ارتفاعات سر به فلک کشیده، داشتن ۳۰ قله مرتفع تر از بلندترین قله های اروپا و آمریکا همه و همه تنها بخشی از جاذبه های طبیعی بی نظیر این کشور پهناور است.

مزیت ها و محدودیت های اکوتوریسم در ایران

گر چه نام ایران در ردیف ۵ کشور برتر دنیا به لحاظ جاذبه های طبیعی قرار گرفته است ولی متاسفانه در فهرست ۱۰۰ کشور اول جهان از نظر تعداد گردشگر و درآمد حاصل از گردشگری نامی از کشورمان به چشم نمی خورد. دکتر سقایی در این زمینه می گوید: سهم گردشگری ایران در تولید ناخالص ملی در حدود ۰/۰۷ درصد و درآمد هر فرد ایرانی از صنعت گردشگری تنها ۲/۵ دلار است در حالی که در کشوری مثل یونان ۴۶درصد تولید ناخالص ملی متعلق به گردشگری و سهم هر یونانی از این صنعت پردرآمد سالانه ۳۷/۵ دلار است.

وی می افزاید: این نمونه و هزاران نمونه از این قبیل بیانگر این واقعیت تلخ است که کشور ما با وجود برخورداری از مواهب بی نظیر طبیعی هنوز جایگاه واقعی خود را در گردشگری و به خصوص طبیعت گردی که گزینه شاخص بخش گردشگری است و می تواند ظرفیت های بالقوه طبیعی ما را به سرمایه های بالفعل تبدیل کند به دست نیاورده است. وی ادامه می دهد: بررسی جغرافیایی طبیعی ایران و نیز امکان نسبی هر کدام از جاذبه های اکوتوریستی قابل سرمایه گذاری در کشور ما بیانگر آن است که اکوتوریسم در ایران یک منبع اقتصادی کم نظیر و بسیار مستعد و البته رها شده است. این استاد دانشگاه یکی از کارکردهای مهم اکوتوریسم را ایجاد بستری مناسب برای توسعه متوازن در سطح کشور می داند و می افزاید: از آن جا که اکوتوریست ها به طور عمده با انگیزه های خاصی غیر از تماس با جوامع شهری سفر می کنند، توزیع منطقی و متوازن فرصت ها و منابع از دستاوردهای توسعه اکوتوریسم در کشور خواهد بود. وی ادامه می دهد: یکی دیگر از مزیت های گسترش اکوتوریسم در ایران نبود محدودیت های اجتماعی و اخلاقی در ارتباط با این شاخه گردشگری نسبت به شاخه های خاص گردشگری است. از طرف دیگر محور قرار دادن اکوتوریسم در ایران با روند کلی گردشگری در جهان نیز همراه بوده است و اصولا با مزیت های نسبی جاذبه های گردشگری در ایران انطباق افزون تری دارد. در عین حال وی اذعان می کند: در شرایط حاضر با توجه به شفاف نبودن رویکردهای اساسی برای توسعه گردشگری در کشور و نیز نبود آمار و اطلاعات زیر بنایی لازم ترسیم چشم انداز درازمدت ممکن نیست و اگر چه براساس پیش بینی های سازمان جهانی گردشگری، در سال ۲۰۲۰ حتی پایین ترین کشورها در فهرست کشورهای گردشگرپذیر بیش از ۲۰ میلیارد دلار درآمد خواهند داشت و هم چنین درآمد کشورهای گردشگرپذیر (در فهرست بیست کشور اول) در این سال ۵۰ میلیارد دلار خواهد بود و به عبارت دیگر سهم واقعی ایران بر مبنای جاذبه های طبیعی و فرهنگی باید حداقل همین رقم ۵۰ میلیارد دلار باشد ولی روند و رویکرد مجموعه مرتبط در امر گردشگری در کشور چنین چیزی را نشان نمی دهد البته این بدان معنا نیست که تحقق چنین درآمدی در سال ۲۰۲۰ میلادی رویایی دست نیافتنی است بلکه آن چه مشخص است این که توان بالقوه کشور ما در دستیابی به چنین جایگاهی بسیار بالاست و حتی می توان چشم اندازهایی فراتر از این تصور کرد ولی آن چه اکنون در نگاه و عملکرد مسئولان، تصمیم سازان و تصمیم گیران عرصه گردشگری کشور به چشم می آید حکایت از فردایی نه چندان بهتر از امروز دارد. مگر این که چشم ها را بشوییم و جور دیگر ببینیم.