بـازی بـا نـــام‌ها و اعــداد

وجه اشتراک بیشتر این نشست‌ها نیز به نتیجه دلخواه نرسیدن و ابراز امیدواری شرکت‌کنندکان در آن به دور بعدی مذاکرات است. تنها نتیجه ملموس این‌ نشست‌ها، ادامه ناآرامی‌ها در سوریه و عمیق‌تر شدن زخم و جراحات جسمی و روحی مردم این کشور جنگزده است.

دورهمی به اصطلاح دوستان سوریه

بنای مذاکرات در مورد سوریه از همان ابتدا اشتباه گذاشته شد تا مشخص شود نمی‌توان دنبال راه‌حلی از این نشست‌ها گشت. اولین بار گروهی موسوم به «دوستان سوریه» این مساله را مطرح کردند. اما نگاهی به مطرح‌کنندگان و برنامه‌های آنها نشان می‌داد که آنها هیچ نشانه‌ای از دوستی با سوریه ندارند. پس از ارائه این طرح از سوی نیکولا سارکوزی، رئیس‌جمهور سابق فرانسه، نمایندگان 70 کشور و نهاد بین‌المللی در اسفند 90 در تونس گرد هم آمدند. در حالی که هنوز درگیری‌ها در سوریه شدت نگرفته بود، نمایندگان قطر و عربستان پیشنهاد مداخله نظامی کشورهای عرب را مطرح کردند تا مشخص شود شرکت‌کنندگان این‌گونه نشست‌ها چه برنامه‌ای در سر داشتند.

استانبول و پاریس میزبان دورهای دوم و سوم این نشست‌ها بود. تشدید تحریم‌ها و افزایش حمایت از گروه‌های مخالف سوریه و همچنین تصویب قطعنامه جدید بر اساس فصل هفتم منشور سازمان ملل نشان داد که این کشورهای به اصطلاح دوست سوریه در همان مسیر اشتباه قبلی گام برمی‌دارند. ازجمله نکات قابل توجه در این نشست‌ها این بود که کشورهایی همچون روسیه و چین و شخصیت‌هایی مثل کوفی عنان، فرستاده ویژه دبیرکل سازمان ملل در امور سوریه در آن زمان و همچنین خود بان‌ کی‌مون دبیر کل سازمان ملل از غایبان بزرگ آن بودند. در فاصله نشست‌های سوم و چهارم کوفی عنان جای خود را به اخضر ابراهیمی داد، این مامور تازه سازمان ملل در امور سوریه نیز در لاهه حضور نیافت تا مشخص شود نمی‌توان چشم امیدی به این مذاکرات داشت.

هر چه این نشست‌ها که حال دیگر شکل دورهمی مخالفان سوریه شده بود ادامه پیدا می‌کرد، برنامه‌ها و طرح‌های مطرح شده در آن شکل غیرمنطقی به خود می‌گرفت. نمونه آن نشست هفتم در دوحه قطر و با حضور 11 کشور بود که شرکت‌کنندکان آن خواستار توقف دخالت ایران و حزب‌الله لبنان در امور سوریه شدند. این در حالی است که در همان زمان گزارش‌های متعددی از ترانزیت سلاح و تروریست به سوریه با حمایت کشورهای غربی و عربی منتشر می‌شد و کمتر نهاد بین‌المللی به آن توجه می‌کرد. با مطرح شدن بحث تشکیل دولت انتقالی، این به اصطلاح دوستان سوریه نیز پیشنهادهایی را مطرح می‌کردند، اما آنها به جای گزینه‌های منطقی تنها روی یک مساله تاکید داشتند: عدم حضور بشار اسد، رئیس‌جمهور قانونی سوریه در روند انتقالی. لندن، رباط و استانبول میزبان دیگر نشست‌ها در این زمینه بود تا مشخص شود چشم امید داشتن به این روند کار اشتباهی است.

ژنو و میزبانی نشست‌های سه‌گانه بی‌نتیجه

شهر ژنو سوئیس طی این پنج سال تاکنون سه بار میزبان نشست‌هایی در مورد بحران سوریه بوده که باز هم نتیجه خاصی از آن به دست نیامده است.

نشست ژنو 1 سال 91 و با حضور وزرای امور خارجه پنج کشور دائم عضو سازمان ملل متحد متشکل از‌ ‌ایالات متحده‌ آمریکا، ‌روسیه‌، ‌چین‌، ‌انگلیس و فرانسه به همراه سه کشور قطر‌، عراق و کویت به نمایندگی اتحادیه عرب برگزار شد. در این نشست میان کشورهای حاضر توافقاتی ازجمله‌ «‌پذیرش تشکیل دولت انتقالی در سوریه» و دخیل دانستن تمام طرف‌های درگیر حاصل شد؛ توافقاتی که عملا هیچ تاثیر مفیدی در پی نداشت. برخی کارشناسان در بیان دلایل عدم موفقیت ژنو 1 گفتند که ‌در آن مذاکرات، توافق تنها میان دو کشور آمریکا و روسیه حاصل شد و هیچ تضمین و اجباری در کار نبود تا این توافق به داخل خاک سوریه نیز کشیده شود.

دور دوم این مذاکرات، بهمن 92 و به مدت دو هفته در ژنو برگزار شد. در شرایطی که کشورهای غربی و عربی با اعمال فشار برای چینش مشارکت‌کنندگان در کنفرانس صلح ژنو 2 تلاش داشتند دولت سوریه را تحت فشار قرار داده و نتیجه مطلوب خود را از این کنفرانس کسب کنند، هیات نمایندگی دولت سوریه در این نشست حاضر به پذیرش اولویت‌ها و فشارهای آنها نشد و در نتیجه مذاکرات ژنو 2 نیز بدون کسب نتیجه‌ای پایان یافت.

آنچه بر بی‌فایده بودن این مذاکرات صحه می‌گذاشت، این بود که با وجود برگزاری این مذاکرات و نمونه‌های مشابه نه‌تنها از میزان خشونت‌ها در سوریه کاسته نشد، بلکه متعاقب تداوم اقدامات تروریستی در این کشور و ادامه نبرد مسلحانه مخالفان با نیروهای دولت مرکزی سوریه، تعداد تلفات این بحران همچنان در حال افزایش بود. در بحبوحه مذاکرات ژنو 2 بود که منابع خبری آمار نگران‌کننده‌ای از تلفات این درگیری‌ها منتشر کردند. براساس منابع خبری، در آن زمان اعلام شد که میزان کشته‌های این بحران به 140 هزار نفر رسیده است. نکته تاسفبار این بود که حدود هفت هزار کودک در میان این کشته‌شدگان به چشم می‌خوردند.

تا زمان برگزاری دور سوم از این مذاکرات حدود دو سال طول کشید و همین مساله نشان داد که بین طرف‌ها و گروه‌های دخیل در این جریان اختلافات فراوانی وجود دارد. مذاکرات ژنو 3 به طور رسمی از 14مارس 2016 (24 اسفند 94) شروع شد و تا 24 مارس (4 فروردین 95) با بحث و بررسی در سه محور کمک‌های انسانی، آتش بس و تشکیل دولت ملی و اصلاح قانون اساسی ادامه یافت.

این دور از مذاکرات صلح سوریه که با هدف حل بحران این کشور، پایان دادن به جنگ، مقدمه سازی برای آغاز روند گذار سیاسی شروع شد مانند دوره‌های اول و دوم آن با کارشکنی مخالفان ریاض نشین به نتیجه قابل قبولی نرسید. مخالفان ریاض نشین مانند گذشته از ادامه مشارکت در گفت‌وگوها خودداری کردند که روسیه این عقب‌نشینی را خلاص شدن از شر تندروها و تروریست‌ها دانست. این مذاکرات در حالی بود که تحولات میدانی در سوریه و بخصوص شهر حلب به نفع نیروهای ارتش و دولتی سوریه در حال رقم خوردن بود و همین مساله باعث شد طرف‌های حامی سوریه در این مذاکرات دست بالا را داشته باشند. برخی نیز به این مساله اشاره کردند که گروه‌های مخالف سوری با تحکیم شکست در میدان‌های نبرد نمی‌خواستند در عرصه سیاسی و مذاکرات نیز شکست بخورند و در نتیجه سنگ‌اندازی‌های فراوانی در جریان این مذاکرات انجام دادند.

نشست‌های وین و کارشکنی با طرح‌های سازنده ایران

شهر وین پایتخت اتریش در دو مقطع زمانی در آبان 94 میزبان دور دیگری از این نشست‌ها در مورد بحران سوریه بود. نقطه عطف تحولات سیاسی سال‌های گذشته را می‌توان در اجلاس وین 2 دانست که طی آن نمایندگان تمام کشورهای تأثیر‌گذار در سوریه برای اولین بار گردهم آمده و به گفت‌وگو برای خروج از این بحران پرداختند.

ایران که زمانی از سوی دشمنان سوریه عامل غیرسازنده و ایفا‌کننده نقش منفی در این کشور نامیده می‌شد، از این تاریخ به صورت رسمی از سوی آمریکا، اتحادیه اروپا و روسیه دعوت شد تا در این نشست حضور پیدا کند که این موضوع نشانگر تغییر رویه کشورها مقابل حکومت سوریه تلقی می‌شد. ازآغاز بحران سوریه و شکل‌گیری مداخله چند کشور غربی و عربی علیه این کشور، ایران و روسیه با همگرایی کامل منطقه‌ای، قطع حمایت‌های خارجی از گروه‌های تروریستی در سوریه و مذاکرات سوری ـ سوری را تنها راه پیش رو اعلام کرده بودند. از سوی دیگر، تاکید مسکو بر ادامه حملات هوایی علیه گروه‌های تروریستی در سوریه و همچنین سفر ناگهانی و از پیش اعلام نشده بشار اسد، رئیس جمهور سوریه به مسکو در مهره 94 و مذاکره با ولادیمیر پوتین که در آن رئیس جمهور روسیه اعلام کرد به حمایت‌های خود از دولت سوریه ادامه می‌دهد، سبب شد آمریکا و متحدانش پیشنهادهای مسکو و تهران را برای آغاز مذاکرات بپذیرند. اگرچه در پایان اعلام شد شرکت‌کنندکان به توافقاتی در این زمینه رسیده‌اند، اما کارشکنی گروه‌های طرفدار مخالفان سوریه موجب شد روی این دور از مذاکرات نیز مهر شکست بخورد.

گفت‌وگوهای صلح سوریه همچنان ادامه دارد؛ آخرین آنها در لوزان بود که باز هم بدون نتیجه پایان یافت. کم نیستند صاحبنظرانی که معتقدند بازی با اسم‌ شهرها و اعداد؛ نمی‌تواند شیوه خوبی برای نشست‌های صلح باشد و تنها راه به نتیجه رسیدن مذاکرات، باور آمریکا و متحدان منطقه‌ای‌اش به بی‌تاثیر بودن حمایت از تروریست‌هاست. چه داعش و چه آنهایی که رسانه‌های غربی، ترجیح می‌دهند آنها را به دروغ، «معارضان میانه‌رو» بنامند.

حسین خلیلی / روزنامه‌نگار