اتحادیه اروپا بر اساس نقشه راهبردی با ایران سخن بگوید

فکر می‌کنید فدریکا موگرینی چه اهدافی را از سفر امروز خود به ایران دنبال می‌کند؟

برای پاسخ به این پرسش از یک‌سو باید به روابط سنتی ایران و اروپا اشاره کرد و از
دیگر سو تجربه اتحادیه اروپا از محدود کردن مناسبات خود با ایران را مورد توجه قرار داد. در سال‌های گذشته اروپا با محدود کردن مناسبات خود با کشورمان، عملا باعث تضعیف جایگاه خود شد و نتوانست از نقش موازنه‌گر تهران در منطقه‌ای که درگیر مکانیسم‌های همزمان «رقابت، موازنه و همکاری» است، بخوبی استفاده کند. بنابراین خانم موگرینی همزمان با سفر امروز خود به کشورمان می‌داند اگر اتحادیه اروپا مایل به تقویت نگاه به شرق بوده و بخواهد نظر به حوزه یوروآسیا داشته باشد، ایران پنجره‌ای بزرگ پیش‌روی اروپاست.

با توجه به این‌که فدریکا موگرینی پیش از سفر به تهران به ریاض رفته است، فکر می‌کنید وی می‌تواند نقشی در کاهش تنش‌های منطقه‌ای و احیانا نزدیکی ایران و عربستان داشته باشد؟

کشورهای اروپایی در راستای سیاست مدیریت اصطکاک خود که از آن برای نفوذ در مناطق مختلف استفاده می‌کنند، می‌توانند نقشی در خاورمیانه داشته باشند. بویژه این‌که اتحادیه اروپا تلاش می‌کند نفوذ تبلیغاتی خود را در مناطق همسایه اروپا افزایش دهد و به‌همین‌دلیل پیش از این نقشی را در تحولات قفقاز یا افغانستان داشته است. بنابراین اتحادیه اروپا با سرعتی کندتر از دولت‌های اروپایی آمایش جدید قدرت خود در منطقه را دنبال می‌کند. با این همه اگر به سوال شما بازگردیم، باید این واقعیت را به یاد آوریم که ایران و عربستان خود ظرفیت پیگیری چالش‌های پیش رویشان را داشته و نیازی به میانجیگری اروپا ندارند. در حوزه مسائل بین‌المللی این‌ضرب‌المثل مشهوری است که «همسایه نزدیک، بهتر از دوست دور است» و اگر ریاض این گزاره را بپذیرد، آنگاه نیازی به ایفای نقش اروپا در منطقه نیست.

سفر امروز خانم موگرینی دو هفته پس از جمع‌بندی مذاکرات هسته‌ای وین صورت می‌گیرد. بر این اساس فکر می‌کنید هدف از این سفر بررسی روند اجرایی شدن این توافق است یا این‌که مسائل دیگری فراتر از این توافق در آن مورد بحث قرار می‌گیرد؟

چنان‌که پیش از این هم اشاره شد، به‌نظر من این سفر اهدافی فراتر از موضوع هسته‌ای دارد . برای درک بهتر آن باید این واقعیت را در نظر بگیریم که کشورهای اروپایی هیچ‌گاه در قبال سیاست محدودسازی رابطه با کشورمان سیاست مشترکی را در پیش نگرفته و بسیاری از کشورها ازجمله ایتالیا - که ملیت اصلی خانم موگرینی هم ایتالیایی است – با تکیه بر کیفیت رابطه با تهران، سیاستی مستقل نسبت به اتحادیه یا کشورهای قدرتمند اروپایی را در پیش می‌گرفته‌اند. کشورهای شمالی اروپا مانند سوئد و نروژ نیز هیچ‌گاه موافق رویه فشار هسته‌ای به ایران نبوده و بر این اساس حالا اروپا فرصتی یافته تا بتواند بر شرایط گذشته غلبه کرده و پیوندهای تاریخی با ایران را احیا کند؛ پیوندهایی که فراتر از بسته سود و زیان، می‌تواند به شکل‌گیری مناسبات دوستانه منتهی شود.

البته از یاد نبریم که رابطه ایران و اروپا اگرچه می‌تواند راهبردی تعریف شود، ولی انحصاری نیست. ایران رابطه‌ای جدی با قدرت‌های آسیایی و منطقه‌ای مانند روسیه، چین، هند و ژاپن دارد و بنابراین رابطه ایران و اروپا نباید این روابط را کاهش دهد. به‌دلیل همین ویژگی است که به‌نظرم ایران برای میانجیگری میان اروپا و روسیه بر سر چالش‌هایی چون اوکراین نیز ظرفیتی پیدا می‌کند، زیرا کیفیت مناسبات با دو طرف چنین ظرفیتی را برای ایران به‌وجود می‌آورد. هم اروپا و هم روسیه بخوبی به یاد دارند که ایران چه نقش سازنده‌ای در قفقاز داشت و نشان داد هیچ‌گاه از روابط همزمان خود، علیه طرف‌های دیگر استفاده نمی‌کند. بنابراین کیفیت روابط ایران و اروپا و قدرتی که دیپلماسی در ساخت سیاست خارجی ایفا می‌کند، آینده روابط اتحادیه اروپا و ایران را گشایش‌پذیر نشان می‌دهد.

برای رسیدن به چنین گشایشی در روابط، چه ملاحظاتی را باید مورد توجه قرار داد؟

اتحادیه اروپا اگر می‌خواهد سفر خانم موگرینی به تهران تبدیل به نقطه عطفی در مناسبات دو طرف شود، باید بتواند اثرگذاری عوامل سوم را مدیریت کرده و مانع از آن شود که یک گروهک یا لابی خاص بتواند از شتاب حرکت چرخ‌دنده‌های رابطه بکاهد. همچنین طرف اروپایی باید ضمن حذف موانع، با ارائه ضمانت‌های بیشتری وارد رابطه شود. ظرفیت ایران در مسیر توسعه چنانکه از استقبال شرکت‌های اروپایی از حضور در بازار ایران نیز پیداست، نشان می‌دهد که هرچه در حوزه مسائل اصلی میان ایران و اروپا مذاکره صورت گیرد، کیفیت رابطه نیز افزایش پیدا می‌کند. بنابراین امیدواریم که خانم موگرینی در این سفر با دست پُر به تهران آمده و براساس یک نقشه راهبردی با ایران سخن بگوید.