عملیات بیت‌المقدس و فتح خرمشهر

در حالی که اشغال خرمشهر توسط عراق به عنوان آخرین و مهم‌ترین برگ برنده این کشور برای وادار ساختن ایران به شرکت در هر گونه مذاکرات صلح تلقی می‌شد، آزادسازی این شهر می‌توانست سمبل تحمیل اراده سیاسی جمهوری اسلامی بر متجاوز و اثبات برتری نظامی‌اش باشد.

بر همین اساس، با توجه به اینکه منطقه عمومی غرب کارون آخرین منطقه مهمی بود که همچنان در اشغال عراق قرار داشت، از یک‌سو فرماندهان نظامی ایران برای انجام عملیات در این منطقه اشتراک نظر داشتند، و از سوی دیگر عراق نیز که طراحی عملیات آزادسازی خرمشهر را پس از عملیات فتح‌المبین قطعی و مسجل می‌پنداشت، با در نظر گرفتن اهمیت این شهر و جایگاه آن در دفاع از بصره، به ضرورت حفظ این منطقه معتقد بود.

از این‌رو، بلافاصله پس از اتمام عملیات فتح‌المبین، در حالی که قوای ارتش عراق در منطقه عمومی خرمشهر تقویت می‌شد، به تمام یگان‌های تحت امر قرارگاه مرکزی کربلا دستور داده شد تا ضمن بازسازی و تجدید قوا، به شناسایی و طراحی عملیات بپردازند.

اهداف عملیات

مهم‌ترین اهدافی که در این عملیات دنبال می‌شد، عبارت بودند از انهدام نیروی دشمن، حداقل بیش از دو لشکر؛ آزاد سازی حدود پنج هزار 400 کیلومتر مربع از خاک ایران؛ از جمله شهرهای خرمشهر، هویزه و پادگان حمید؛ خارج کردن شهرهای اهواز، حمیدیه و سوسنگرد از برد توپخانه دشمن؛ تامین مرز بین‌المللی (حدفاصل پاسگاه طلائیه تا شلمچه، آزادسازی جاده اهواز ـ خرمشهر و خارج شدن جاده اهواز ـ آبادان از برد توپخانه دشمن.

منطقه عملیات

منطقه عمومی عملیات بیت‌المقدس در میان چهار مانع طبیعی محصور است، که از شمال به رودخانه کرخه کور، از جنوب به رودخانه اروند، از شرق به رودخانه کارون و از غرب به هور الهویزه منتهی می‌شود.

منطقه مزبور به جز جاده نسبتا مرتفع اهواز ـ خرمشهر، فاقد هر گونه عارضه مهم برای پدافند است، همین امر موجب شد تا زمین منطقه، به دلیل مسطح بودن، برای مانور زرهی مناسب، و برای حرکت نیروهای پیاده، به دلیل در دید و تیر قرار داشتن، نامناسب باشد.

نقاط حساس و استراتژیک منطقه شامل بندر و شهر خرمشهر، پادگان حمید، جفیر، جاده آسفالت اهواز ـ خرمشهر، شهر هویزه و رودخانه‌های کارون، کرخه کور و اروند بود.

استعداد دشمن

تا قبل از آغاز عملیات بیت‌المقدس، استعداد نیروهای دشمن به این ترتیب بود لشکر شش زرهی؛ از جنوب رودخانه کرخه تا هویزه. لشکر پنج مکانیزه؛ از غرب اهواز تا روستای سید عبود؛  لشکر 11 پیاده از سید عبود تا خرمشهر؛ تیپ‌های 22، 48، 44 مامور حفاظت از خرمشهر بودند. لشکر 3 زرهی در شمال خرمشهر.

با آغاز عملیات نیز یگان‌های دیگری از ارتش عراق به منطقه اعزام شدند که در مجموع تمام یگان‌هایی که در منطقه درگیری حضور یافتند، عبارت بودند از لشکر پنج مکانیزه؛ شامل تیپ‌های 26 و 55 زرهی و تیپ‌های 15 و 20 مکانیزه؛ لشکر شش زرهی شامل تیپ‌های 16 و 30 زرهی و تیپ 25 مکانیزه؛ لشکر سه زرهی شامل تیپ‌های 6، 12 و 53 زرهی و تیپ هشت مکانیزه؛ لشکر 9 زرهی شامل تیپ‌های 35 و 43 زرهی و تیپ 14 مکانیزه؛  لشکر 10زرهی؛ شامل تیپ‌های 17 زرهی و 24 مکانیزه؛ لشکر 11 پیاده؛ شامل سه تیپ سازمان 44، 48 و 49 پیاده و سه تیپ تحت امر 45، 113 و 22 پیاده؛  لشکر 12 زرهی شامل تیپ‌های 46 مکانیزه و 37 زرهی؛ لشکر هفت پیاده شامل تیپ‌های 19 و 39 پیاده؛ تیپ مستقل 10 زرهی؛ تیپ‌های مستقل 109، 419، 416، 90، 417، 601، 602، 605، 606، 409، 238 و 501 پیاده؛  تیپ‌های 31، 32 و 33 نیروی مخصوص؛ تیپ‌های 9، 10 و 20 گارد مرزی؛ تعداد 30 گروهان کماندو؛ تعداد 10 قاطع جیش الشعبی (هر قاطع 450 نفر)؛ گردان تانک مستقل سیف سعد؛ گردان‌های شناسایی حطین، صلاح‌الدین، حنین.

توپخانه دشمن نیز از 530 قبضه توپ در انواع مختلف تشکیل شده بود که به طور تقریبی عبارت بود از 30 گردان.

در طراحی عملیات، تهاجم از طریق عبور از رودخانه کارون و پیشروی به سوی مرز بین‌المللی و سپس آزادسازی شهر خرمشهر مد نظر قرار گرفته و چنین استدلال می‌شود که حمله به جناح دشمن، که عمدتا به سمت شمال آرایش گرفته بود، عامل موفقیت عملیات است.

همچنین، شکستن خطوط اولیه دشمن و عبور از رودخانه و گرفتن سرپل در غرب کارون تا جاده آسفالته اهواز ـ خرمشهر به عنوان اهداف مرحله اول و ادامه پیشروی به سمت مرز و تامین خرمشهر به عنوان اهداف مرحله دوم تعیین شدند.

بر همین اساس، محورهای عملیاتی هر یک از قرارگاه‌ها به ترتیب زیر مقرر شد: محور شمالی، قرارگاه قدس (با عبور از رودخانه کرخه)؛  محور میانی، قرارگاه فتح (با عبور از رودخانه کارون و پیشروی به سمت جاده اهواز ـ خرمشهر)؛  محور جنوبی، قرارگاه نصر (با عبور از کارون و پیشروی به سمت خرمشهر).

سرانجام عملیات بیت‌المقدس در 30 دقیقه بامداد روز 10 اردیبهشت 1361 با قرائت رمز عملیات «بسم الله الرحمن الرحیم». «بسم الله القاسم الجبارین» و «یا علی ابن ابی طالب از سوی فرماندهی» آغاز شد.

بدین ترتیب این شهر مقاوم که پس از 35 روز پایداری و مقاومت در چهارم آبان‌ماه سال 59 به اشغال دشمن درآمده بود، پس از 578 روز (19 ماه) اسارت، بار دیگر به آغوش گرم میهن اسلامی بازگشت و پیکره پاک آن از لوث وجود متجاوزان تطهیر شد.

رزمندگان اسلام در نخستین اقدام خود پس از آزادسازی شهر، نماز شکر را در مسجد جامع خرمشهر اقامه کردند.

خبر آزادسازی خرمشهر به سرعت در همه جا طنین افکند و ملت ایران اسلامی را که مدت‌ها در آرزوی شنیدن چنین خبر مسرت بخشی بودند را غرق در شادی و سرور کرد. مردم به خیابان‌ها ریختند و با پخش شیرینی به جشن و شادی پرداختند.

در پایان آن روز امت شهید پرور ایران با حضور در مساجد، نماز شکر به جای آورده و با فرا رسیدن شب به یمن پیروزی حق بر باطل بر پشت بام‌ها ندای الله اکبر سردادند.

نتایج

در عملیات بیت‌المقدس پنج هزار و 38 کیلومتر مربع از اراضی اشغال شده از جمله شهرهای خرمشهر و هویزه و نیز پادگان حمید و جاده اهواز ـ خرمشهر آزاد شدند.

علاوه بر این شهرهای اهواز، حمیدیه و سوسنگرد از تیررس توپخانه دشمن خارج شدند. همچنین 180 کیلومتر از خط مرزی تامین شد.

با فتح خرمشهر، برتری نظامی ایران بر عراق مورد تایید کار‌شناسان و تحلیل گران نظامی قرار گرفت.

فتح خرمشهر موجب انفعال ارتش عراق شد؛ به گونه‌ای که نظامیان عراقی تا مدت زیادی نتوانستند از لاک دفاعی خارج شوند.

عملیات بیت‌المقدس موجب شد تا کشورهای عرب منطقه به تقویت مالی و نظامی عراق مبادرت ورزند.

در این عملیات حدود 19 هزار تن از نیروهای دشمن به اسارت درآمده و بالغ بر 16 هزار تن کشته و زخمی شدند.

لشکر سه زرهی و لشکرهای 11 و 15 پیاده 80 درصد؛ لشکرهای 9 و 10 زرهی؛ 50 درصد؛ لشکر هفت پیاده 40 درصد؛ لشکر پنج مکانیزه و لشکرهای 6 و 12 زرهی 20 درصد؛ تیپ‌های 9، 10 و 20 گارد مرزی 100 درصد؛ تیپ 109 پیاده 60 درصد؛ تیپ‌های 601، 602، 416، 419 پیاده 50 درصد؛ تیپ‌های 31، 32 و 33 نیروهای مخصوص به میزان زیاد.

پیام روح بخش امام خمینی(ره) در خصوص این پیروزی بزرگ جان تازه ای به رزمندگان اسلام بخشید.

بسم الله الرحمن الرحیم

با تشکر از تلگرافاتی که در فتح خرمشهر به اینجانب رسیده است، سپاس بی‌حد بر خداوند قادر که کشور اسلامی و رزمندگان متعهد و فداکار آن را مورد عنایت و حمایت خویش قرار داد و نصر بزرگ خود را نصیب ما فرمود؛ و اینجانب با یقین به آنکه «مَا النصرُ اِلاّ مِن عندِ الله» از فرزندان اسلام و قوای سلحشور مسلح که دست قدرت حق از آستین آنان بیرون آمد و کشور بقیة الله الاعظم ارواحنا لمقدمه الفدا را از چنگ گرگان آدم‌خوار که آلت‌هایی در دست ابرقدرتان خصوصاً امریکای جهان‌خوارند، بیرون آورد و ندای «الله اکبر» را در خرمشهر عزیز طنین‌انداز کرد و پرچم پرافتخار «لا اله الا الله» را بر فراز آن شهر خرم که با دست پلید جنایت‌کاران غرب به خون کشیده شده و خونین شهر نام گرفت، ـ به اهتزاز در آورد ـ تشکر می‌کنم و آنان فوق تشکر امثال من هستند.

آنان به یقین مورد تقدیر ناجی بشریت و برپا کننده عدل الهی در سراسر گیتی روحی لتراب مقدمه الفدا هستند. آنان به آرم «ما رمیتَ اِذ رمیتَ و لکنَّ الله رَمی» مفتخرند. مبارک باد و هزاران بار مبارک باد بر شما عزیزان و نور چشمان اسلام این فتح و نصر عظیم که با توفیق الهی و ضایعات کم و غنایم بی‌پایان و هزاران اسیر گمراه و مقتولین و آسیب دیدگان بدبخت که با فریب و فشار صدام تکریتی این ابرجنایتکار دهر به تباهی کشیده شدند، سرافرازانه برای اسلام و میهن عزیز افتخار ابدی هدیه آوردید و مبارک باد بر فرمانده‌هان قدرتمند که فرماندهان چنین فداکارانی هستند که ستاره درخشنده پیروزی‌های آنان بر تارک تاریخ تا نفخ صور نورافشانی خواهد کرد و مبارک باد بر ملت عظیم‌الشأن ایران، این چنین فرزندان سلحشور جان بر کفی که نام آنان و کشورشان را جاویدان کردند و مبارک باد بر اسلام بزرگ این متابعانی که در دو جبهه جنگ با دشمنان باطنی و دشمن ظاهری پیروزمندانه و سرافراز امتحان خویش را دادند و برای اسلام سرافرازی آفریدند و هان ای فرزندان قرآن کریم و نیروهای ارتشی، سپاهی، بسیجی، ژاندارمری، شهربانی و کمیته‌ها و عشایر و نیروهای مردمی داوطلب و ملت عزیز، هوشیار باشید که پیروزی هر چند عظیم و حیرت انگیز است، شما را از یاد خداوند که نصر و فتح در دست اوست غافل نکند و غرور فتح، شما را به خود جلب نکند که این آفتی بزرگ و دامی خطرناک است که با وسوسه شیطان به سراغ آدم می‌آید و برای اولاد آدم تباهی می‌آورد و من با آنکه به همه شما اطمینان تعهد به اسلام دارم، از تذکری که برای مؤمنان نفع دارد باید غفلت نکنم، چنانچه از نصیحت به حکومت‌های همجوار و منطقه دریغ ندارم و آنان می‌دانند امروز با فتح خرمشهر مظلوم، دولت و ملت پیروزمند ما از موضع قدرت سخن می‌گویند و من به پیروی از آنان به شما اطمینان می‌دهم که اگر از اطاعت بی‌چون و چرای امریکا و بستگان آن دست بردارید و با ما به حکم اسلام و قرآن کریم رفتار کنید، از ما جز خیر و پشتیبانی نخواهید دید و شما بدانید آن قدر که ابرقدرت‌ها از صدام این نوکر چشم و گوش بسته پشتیبانی کردند، از شما‌ها که قدرت‌های کوچک و حکومت‌های ضعیف هستید، پشتیبانی نمی‌کنند و شما عاقبت این جنایتکار و هم قطار جنایتکارش شاه مخلوع را به عیان دیده‌اید.

قدرت‌های بزرگ پیش از آنکه از شما استفاده کنند، از شما طرفداری نمی‌کنند و شما‌ها را برای منافع خویش به هلاکت می‌کشند و من نصحیت برادرانه به شما می‌کنم که کاری نکنید که قرآن کریم برای برخورد با شما تکلیف نماید و ما به حکم خدا با شما رفتار کنیم، و یقین بدانید که امثال حسنی مبارک مصری و حسین اردنی و دیگر هم جنایتکاران آنان برای شما نفعی ندارند و دین و دنیای شما را تباه می‌کنند و اگر با نشست‌های خود بخواهید «طرح کمپ دیوید» یا فهد را که مرده‌اند، زنده کنید ـ که ما خطر بزرگ برای کشورهای اسلامی خصوصاً حرمین شریفین می‌دانیم ـ اسلام به ما اجازه سکوت نمی‌دهد و اینجانب در پیشگاه مقدس خداوند تکلیف الهی خود را ادا نمودم، اکنون دست تضرع و دعا به سوی خالق یکتا بلند کرده و برای قوای مسلح اسلام و فداکاران قرآن کریم و میهن عزیز ایران دعا می‌کنم و سلامت و سعادت و پیروزی آنان را خواستار هستم. سلام و درود بی‌پایان بر فرماندهان قوای مسلح و بر رزمندگان فداکار و بر ملت دلیر ایران عزیز و سرشار از شادی‌ها.

والسلام علی عباد الله الصالحین

روح الله الموسوی الخمینی سوم خردادماه 1361

بدین ترتیب این پیروزی فصل تازه‌ای در جنگ تحمیلی بر علیه جمهوری اسلامی ایران رقم زد و صدام حسین از این پس آهنگ آتش بس و صلح سر داد چرا که تا پایان جنگ ارتش عراق تنها نظاره گر و مغلوب حمله های دلاوران ایران اسلامی بود. (فارس)