وقتی آوای دوست، سوهان روح می‌شود

 این مشکل آنقدر طبیعی شده که بیشتر آن را به چشم یک اتفاق عادی و گریزناپذیر نگاه می‌کنند. صدابرداری نادرست در موسیقی، یکی از معضلاتی است که هنرمندان را همواره دچار مشکلاتی کرده است. وقتی صدابرداری نتواند صدای تمام سازهای روی یک صحنه را پوشش دهد، روند یک اجرا را دچار مشکل می‌کند. بیشتر موزیسین‌ها و خوانندگان هم در ضبط آثار و اجرای کنسرت‌هایشان نسبت به صدابرداری‌ها گلایه دارند.

گرچه مهدی اردستانی، صدابردار، خواننده‌ها و موزیسین‌ها را مقصر اصلی این اتفاق می‌داند و می‌گوید: موزیسین‌ها و خوانندگان فکر می‌کنند صدابرداری کار چندان مهمی نیست و می‌توان در آن صرفه‌جویی کرد. بعد هم به افرادی مراجعه می‌کنند که چند دستگاه خریده‌اند و صدابردار شده‌اند! در حالی که هنوز نه مفهوم واقعی این کار مهم و دشوار را درک کرده‌اند و نه حتی تفاوت میکروفن‌گذاری‌ها را می‌دانند.

البته سابقه صدابرداری حرفه‌ای در ایران بسیار کوتاه و حدود 50 سال است، از این رو می‌توان گفت این مدت زمان، عمر کوتاهی است و شاید همین موضوع در به رسمیت شناخته نشدن نقش کلیدی صدابرداران تاثیرگذار بوده است.

اردستانی درباره به رسمیت شناخته نشدن نقش صدابرداران می‌گوید: در بازار عمومی و همچنین گاه در فضای موسیقی، صدابرداران به رسمیت شناخته نمی‌شوند. به همین دلیل است هر کس تصمیم بگیرد می‌تواند با خرید یکسری وسایل صدابردار شود.

صرفه‌جویی‌های مالی؛ مشکل اصلی عرصه صدا

او کنسرت‌گذارها را یکی از عوامل موثر در شکل‌گیری صدابرداری غیرحرفه‌ای و نادرست معرفی می‌کند و می‌افزاید: کنسرت گذارها بیش از موزیسین‌ها در انتخاب صدابردار به بعد مادی ماجرا فکر می‌کنند و سراغ افراد آماتور و کارنابلد می‌روند.

این صدابردار حرفه‌ای ادامه می‌دهد: هیچ ترفندی برای نظام‌مندی این کار وجود ندارد و کار به جایی رسیده یک نفر که فامیلی‌اش با من یکی است به برج میلاد می‌رود و خودش را به جای من جا می‌زند. بعد از این که کنسرت استادانی چون بیژن کامکار را با صدابرداری نامتناسب خود خراب می‌کند، از کار برکنار می‌شود و تازه متوجه عمق فاجعه می‌شوند.

صدابردار حرفه‌ای کیست؟

اردستانی ادامه می‌دهد: صدابردار حرفه‌ای تفاوت فاصله میکروفن را با سازهای مختلف درک می‌کند. با موزیسین درباره رپرتوار و... حرف می‌زند و از کار شناخت پیدا می‌کند. او می‌گوید: صدابرداران بی‌تجربه سراغ میکروفن داینامیک می‌روند که قدرت کمی دارد، در حالی که صدابردار باتجربه از صدای قوی و خوب نمی‌ترسد. میکروفن استاتیک را انتخاب کرده، فیدبک‌های آن را می‌سنجد
و با خیال راحت کارش را انجام می‌دهد.

اردستانی همچنین در ادامه می‌گوید: شنیده‌ام همین هفته گذشته حوزه هنری هم در جشنواره خنیاگران انقلاب اسلامی خواسته صرفه‌جویی کند، یک صدابردار غیرحرفه‌ای را به سالن برده و به تمام اجراها لطمه‌زده است. این در حالی است که خود من با حوزه هنری کارهایی انجام دادم که بعد از پایان جشنواره کارها را هم به صورت صوتی و هم تصویری منتشر کردند. نه این که بگویم فقط من می‌توانم، بلکه هر صدابردار حرفه‌ای دیگری این توان را دارد و از پس این کار برمی‌آید.

درک تفاوت صدای سازهای موسیقی

پویان عبدلی هم یکی از صدابرداران موفق عرصه موسیقی محسوب می‌شود که تحصیلات خود را در این زمینه در دانشگاه‌های خارجی انجام داده است. او در تحلیل صدابرداری در ایران نگاه خاصی به درک تفاوت میان سازها و صدای آنها دارد. این صدابردار می‌گوید: برای مثال دو ساز تار که به دست توانای یحیی ارمنی ساخته شده رنگ و طنینی متفاوت نسبت به هم دارد که این امر دریافت صدای حقیقی هر سازی را برای صدابردار دشوار می‌سازد و در اینجا هنر صدابردار ایرانی که بتواند به جان صدای سازهای ایرانی دست یابد، عیان می‌شود؛ البته این خصیصه در مورد تمام سازهای دست‌ساز جهان صادق است؛ ولی بحث صرفا موسیقی ایرانی و دریافت و ضبط صدای سالم از آنهاست.

عبدلی درباره پیشرفت حرفه صدابرداری در خارج از ایران و تاکید بر لزوم استفاده از روش‌های خاص ایرانی در پیشبرد این حرفه می‌افزاید: صدابرداران در خارج از کشور سال‌هاست که به توانایی‌های ارزشمندی دست یافته‌اند، اما مسیر آنان به هیچ وجه ما را به مقصد نمی‌رساند، چراکه آنها با توجه به شرایط اقلیمی خود به این توانایی‌ها دست یافته‌اند.

این صدابردار ادامه می‌دهد: دستیابی به این توانایی‌ها امر ساده‌ای نیست و در این راه لغزش‌های فراوانی وجود دارد که هر کدام برای به بیراهه کشاندن این حرفه کافی است و متاسفانه ما سال‌هاست دچار لغزش‌های متعددی شده‌ایم که حاصل آن تنها برخورد مادی و کسب درآمد فعالان ناآگاه این عرصه را در پی داشته است. عبدلی همچنین می‌گوید: اکنون این حرفه متولی خاصی ندارد و در نهایت صدابرداران برای تاسیس استودیو باید مجوز دریافت کنند که این امر بیشتر جنبه اداری دارد تا حرفه‌ای؛ صدور این گونه مجوزها نه دربردارنده نظارتی است و نه کمکی به ارتقای سطح این حرفه می‌کند.

آموزش صدابرداری در چه وضعی است؟

اردستانی، دانش‌آموختگان دانشگاه صدا و سیما را بهترین صدابرداران می‌داند. او که خود در این مرکز تحصیل کرده است، اعتقاد دارد در فضای صدا و سیما شرایط برای تجربه وجود دارد و صدابرداران جوان این امکان را دارند که در این مرکز صدابرداری را تجربه کنند. این صدابردار می‌گوید: بزرگ‌ترین حسن کار در مجموعه صدا و سیما برای دانش‌آموختگان صدابرداری این است که اگر کاری را نادرست انجام دهند، بزرگان و پیشکسوت‌های حاضر کار را درست می‌کنند و به آنها تذکرهای لازم را می‌دهند. در این صورت هیچ کاری با کیفیت پایین عرضه نمی شود و همچنین جوانان در کنار افراد باتجربه، شیوه صحیح کار را می‌آموزند.

البته به گفته او، انجمن صدابرداران هم کلاس‌هایی را برگزار و تمام تلاش خود را می‌کند که صدابرداران غیرحرفه‌ای نتوانند جایی برای کار داشته باشند.

افت صدابرداری حرفه‌ای در ایران

اردستانی همچنین به تصورات نادرست برخی موزیسین‌ها اشاره کرده و می‌افزاید: نمی‌دانم چرا برخی موزیسین‌ها تصور می‌کنند در صدابرداری سررشته دارند و می‌توانند در این حوزه هم وارد شوند. شاید باور نکنید، اما این افراد اگر در موسیقی موفق نشوند، صدابردار می‌شوند! او ادامه می‌دهد: 80 درصد موزیسین‌های ایرانی هنوز به اهمیت کار صدابرداری واقف نیستند و این خود مشکل بزرگی است!

اردستانی در پایان سخنانش می‌گوید: نمی‌توان یکشبه
یا حتی یک ساله و دوساله صدابردار شد. این حرفه لااقل 15 سال تجربه می‌خواهد تا به قول معروف صدابردار به پختگی برسد و بتواند خوب کار کند. در غیر این صورت روند غلطی که این روزها باب شده، ادامه پیدا می‌کند و صدابرداران غیرحرفه‌ای، این حرفه دشوار را نادرست انجام داده و باعث افت اثر موسیقی هم می‌شوند.

عبدلی که آهنگساز و نوازنده هم است، می‌گوید: اکنون با پیشرفت صنعت دنیا، هر کسی با یک رایانه و کارت صدا می‌تواند صاحب استودیوی صدابرداری شود که این خود پیشرفتی قابل اعتناست؛ اما این تفکر که هر کسی این توان را خواهد داشت که با این اندک اسباب، صدایی مطلوب به دست آورد، نادرست است. او همچنین تاکید می‌کند: این نقیصه حاصل نبود شناخت کافی از امکانات این حرفه و نبود آشنایی با چینش صحیح میکروفن‌ها و ترتیب صحیح انتقال صوت از مبدا به مقصد است.

این آهنگساز می‌گوید: جای صدافسوس که این موسیقی نازنین که قرن‌هاست نوازشگر روح علاقه‌مندان بوده، اکنون با افت محسوس در حرفه صدابرداری و در سراشیبی قرار گرفتن مقوله موسیقی و سطح نازل توانمندی هنرمندان مبدل به سوهان روح علاقه‌مندان این هنر ناب شده است.

زینب مرتضایی‌فرد/ گروه فرهنگ‌و‌هنر