کودکان امروز ‌«لالایی» ندارند

به گزارش خبرنگار ما، کودکان و نوجوانان دهه 60 و 70 با نوارهای قصه یا لالایی‌ها ارتباط خیلی بهتری داشتند و هنوز هم خاطرات شیرینی از آنها در ذهن دارند. قصه‌های علی مردان‌خان، گلنار، خاله سوسکه، بزبز قندی، حسن کچل، کدوی قلقله‌زن و.... نام‌های آشنایی است که هنوز هم در خاطر بسیاری از ما نقش بسته است. کودکان و نوجوانان امروز، اما گویی ابزار و شکل ارتباطشان با موسیقی تغییر کرده است و حالا دیگر پای نوارهای قصه نمی‌نشینند و واژه لالایی به اندازه نسل‌های پیش برایشان نوستالژی ندارد.

حسن شکرانه کارشناس ادبیات کودک و نوجوان که این روزها مشغول جمع‌آوری داستان‌های کودکان است، درباره این موضوع به جام‌جم می‌گوید: کودکی و موسیقی به هم گره خورده‌اند، این گروه سنی همیشه موسیقی را دوست دارد و در مواجهه با آن با آغوش باز پذیرایش می‌شود. بنابراین نمی‌توانم بگویم که از موسیقی فاصله گرفته‌اند.

او می‌افزاید: در نوع رابطه‌ای که با موسیقی دارند مشکلاتی وجود دارد، از جمله این که آنها از لالایی‌ها، موسیقی‌های ایرانی و نوارهای قصه فاصله گرفته‌اند. ریشه این مشکل را نباید در کودکان بررسی کرد، چرا که آنها به سمت چیزهایی می‌روند که ما بزرگ‌ترها هدایتشان کرده باشیم و اگر مشکلی وجود دارد باید ریشه‌اش را در بزرگ‌ترها جستجو کرد.

او ادامه می‌دهد: ما تجربه‌های موفقی در این عرصه داشتیم، بسیاری از موسیقی‌های قدیمی کودک و نوجوان هنوز هم که پخش می‌شود بچه‌ها دوستش دارند مثلا برنامه‌های کلاه قرمزی، یا شعرهای مدرسه موش‌ها و خونه مادربزرگه از همین موارد است و بچه‌های نسل جدید هم آنها را دوست دارند.

البته او تاکید می‌کند: قبول دارم که با نفوذ بازی و ابزارهای سرگرمی جدید ارتباط بچه‌ها با برنامه‌هایی که گفتیم کمرنگ‌تر از گذشته شده است، اما دلیل این موضوع را هم باید در ضعف ما در تولید برنامه‌های کودک و نوجوان دانست. متاسفانه ما در این عرصه منسجم و برنامه‌ریزی شده عمل نمی‌کنیم.

آزاده آل‌ایوب یا همان خاله نرگس بچه‌ها در برنامه‌های تلویزیونی، درباره این موضوع به جام‌جم می‌گوید: به نظرم نمی‌توانیم بچه‌های این دوره را با بچه‌های قدیم مقایسه کنیم. چون سلیقه‌هایشان نسبت به هم متفاوت است و باید برای جلب رضایت و هدایت آنها طراحی‌های لازم را بر پایه شناخت آنها انجام دهیم. یعنی در اصل نیاز داریم که نیازهای کودکان را نه‌تنها در عرصه موسیقی بلکه در سایر زمینه‌ها بشناسیم و مهندسی کنیم.

او می‌افزاید: اگر نیازهای کودک را بشناسیم دیگر از ظن خودمان برایشان برنامه یا موسیقی نمی‌سازیم و سعی نمی‌کنیم دید خودمان را به آنها تزریق یا تحمیل کنیم.

آل‌ایوب ادامه می‌دهد: ما بچه‌های امروز را دست‌کم گرفته‌ایم و حواسمان نیست که اگر موسیقی کودکانه خوبی داشته باشیم می‌توانیم آنها را به مذهب، اخلاق و مسائل تربیتی هم هدایت کنیم. او معتقد است: موسیقی‌ای که در حال حاضر برای این گروه سنی تولید می‌شود محتوایی ندارد و فقط رنگ و لعاب است به همین خاطر هم نه بازتابی دارد و نه اثرگذاری.

این حرف‌ها را با یکی از اعضای مرکز موسیقی صداوسیما هم مطرح می‌کنم. احمد میرمعصومی کارشناس موسیقی و عضو دفتر ارزشیابی موسیقی در این مرکز با گفته‌های آزاده آل‌ایوب تا حدی موافق است و می‌گوید: کودکان و نوجوانان حق دارند از موسیقی که هر چند اندک برایشان تولید می‌شود، فاصله بگیرند. البته او این ضعف را در برنامه‌های تلویزیونی ناشی از کوتاهی تهیه‌کنندگان می‌داند و تاکید می‌کند: بخش مهم تولیدات آثار کودک در دست شبکه‌های تلویزیونی است که آنها هم تهیه این برنامه‌ها را به تهیه‌کنندگان واگذار کرده‌اند.

این کارشناس به جام‌جم می‌گوید: ما بارها اعلام کرده‌ایم حاضریم به‌صورت رایگان در این بخش تهیه‌کنندگان را همراهی کنیم، اما آنها می‌گویند وقتمان کم است و فرصت نداریم و از این دست حرف‌ها. چنین اتفاقاتی باعث می‌شود موسیقی کودک سرسری ساخته شود و برنامه‌ریزی صحیح و مناسبی نداشته باشد. در نتیجه هم بچه‌ها ارتباط لازم را با آن نگیرند.

او ادامه می‌دهد: کودکان باید با موسیقی مانوس شوند، جالب است که اجرای تئاتر برای کودکان و نوجوانان امری عادی است، در نمایشگاه‌های کتاب غرفه کودکان و نوجوانان از دیگر بخش‌ها جداست. همین‌طور سینمای کودک و نوجوان هم توانسته به عنوان یک گونه مستقل خود را معرفی کند. اما هنوز ما یک کنسرت موسیقی کودک و نوجوان نداریم. یا موسیقی خاصی برای آنها تولید نمی‌شود که بخواهند آن را دنبال کنند. پس چگونه می‌توانیم از آنها توقع داشته باشیم که ارتباطشان با موسیقی قطع نشود؟

سالار عقیلی خواننده سنتی کشورمان هم معتقد است آموختن و انس با موسیقی باید از مدارس و مهدهای کودک آغاز شود. او به جام‌جم می‌گوید: گذراندن واحدهای درسی موسیقی یکی از کارهایی است که در مدارس کشورهای پیشرفته انجام می‌شود.

او تاکید می‌کند: اگر بچه‌های ما در مدرسه و مهد نتوانند با موسیقی انس بگیرند در مرحله بعد و وقتی که وارد جامعه می‌شوند نمی‌توان به آنها جهت و سمت و سو داد. در این شرایط ممکن است خودشان نتوانند انتخاب خوبی داشته باشند یا برخی گروه‌ها و افراد از این ضعف ما سوءاستفاده کنند و آنها را در مسیری ببرند که به فرهنگ، هنر و موسیقی کشورمان لطمه بزند.

علی شعله‌ور روانشناس و آسیب‌شناس اجتماعی به جام‌جم می‌گوید: انسان با لالایی و لالایی گونه‌ها به دنیا می‌آید. از همان ابتدای تولد در گوشش لالایی می‌خوانند و صدای آهنگین اذان را در گوشش می‌شنود.

او ادامه می‌دهد: وقتی کودکان با موسیقی در ارتباط هستند، حس هیجان و زندگی دارند. از طرف دیگر این هنر می‌تواند از طریق تعاملی که با این قشر برقرار می‌کند تعارضات، گره و عقده‌های آنها را حل کند و کودکان ناسازگار را هم سازگار کند.

این روانشناس می‌گوید: در استانداردهای جهانی برای رفاه یک کودک این موارد لحاظ می‌شود؛ غذا، آموزش، محل زندگی، لباس، داشتن معلم خوب و موسیقی. یعنی موسیقی جزو واحدهای درسی‌شان محسوب می‌شود. حال خودتان ببینید که ما چه چیز مهمی را از کودکان و نوجوانان و به تبع آن از جامعه‌مان دریغ کرده‌ایم.

او یادآور می‌شود: محققان تاثیر مثبت موسیقی بر ذهن کودکان و نوجوانان را در مرحله‌ای هم سطح با نقش تربیتی پدر و مادر می‌دانند. چون می‌تواند بیش از هر چیزی بر روح و روان آنها تاثیر بگذارد. به نظرم زمان آن رسیده که منتقدان و مسئولان این را دریابند که حلقه مفقوده کمبود مخاطب موسیقی ایرانی، کودکان هستند.

زینب مرتضایی‌فرد / گروه فرهنگ و هنر