گفت‌وگو با مدیر تولید و توسعه یافته‌های تحقیقاتی موسسه بیوتکنولوژی کشاورزی

کشتِ بافت، تولید سیب را متحول می‌کند

سیب از محصولات اصلی کشاورزی ایران است و مناطق مختلف کشور به عنوان قطب‌های مهم تولید این محصول استراتژیک، نقش مهمی در تامین، عرضه و صادرات آن در سطح کشور و منطقه ایفا می‌کنند. تاکنون باغداران و سیب کاران سنتی ما، عملکردی بسیار پایین‌تر از عملکرد جهانی داشته‌اند. گفته می‌شود استفاده از فناوری کشت بافت برای ارتقای عملکرد محصولات مختلف کشاورزی از جمله سیب می‌تواند بسیار موثر واقع شود، به‌گونه‌ای که تحقیقات نشان داده است پایه‌های حاصل از این روش می‌توانند عملکرد باغ‌های سیب را تا 2 برابر افزایش دهند. نقش مهم فناوری کشت بافت در افزایش عملکرد محصولات کشاورزی باعث شد تا سراغ دکتر مریم جعفرخانی کرمانی، مدیر تولید و توسعه یافته‌های تحقیقاتی موسسه بیوتکنولوژی کشاورزی برویم و از او درباره فرآیندی که منجر به ایجاد تحولی بزرگ در تولید سیب می‌شود، بپرسیم.
کد خبر: ۴۵۹۸۹۰

وضعیت فعلی تولید سیب در کشور ما نسبت به عملکرد جهانی چگونه است؟

میانگین میزان تولید سیب در کشور 16 تن در هکتار و میانگین تولید سیب در جهان 32 تن در هکتار است. البته در کشورهایی چون اتریش میانگین تولید سیب تا 84 تن در هکتار نیز می‌رسد. در حال حاضر بیش از 200 هزار هکتار از باغات کشور زیر کشت سیب هستند که از این نظر سطح زیرکشت سیب ایران مقام چهارم را در دنیا دارد، ولی از نظر عملکرد یا میزان برداشت در هر هکتار باغ، مقام هفدهم را به خود اختصاص داده است.

با توجه به این اختلاف برای ارتقای عملکرد چه راهکارهایی وجود دارد؟

استفاده از پایه‌های کوتاه‌کننده مالینگ ـ مرتون تکثیر شده از طریق کشت بافت که می‌توان به وسیله آنها باغات یکنواخت و مکانیزه ایجاد کرد یکی از مهم‌ترین و موثرترین راهکارها برای افزایش عملکرد محصول است.

از طرف دیگر به‌وسیله فناوری زیستی، امکان‌شناسایی ارقام برتر و نیز اصلاح نژاد گیاهان فراهم می‌شود. به‌عنوان مثال می‌توان ارقام برتر گیاهی را شناسایی و به‌وسیله روش کشت بافت به تکثیر آنها اقدام کرد. همچنین به کمک این علم می‌توان با دستکاری در ژنوم گیاهی ارقام گیاهی جدید و برتر را ایجاد کرد.

استفاده از پایه‌های کشت بافتی مالینگ چگونه می‌تواند باعث افزایش تولید سیب شود؟

به کمک این پایه‌ها می‌توان درختانی ایجاد کرد که ارتفاع کمی داشته باشد و به جای تولید اندام‌های رویشی مثل شاخ و برگ، انرژی خود را صرف تولید اندام‌های زایشی مثل میوه ‌کنند و به این ترتیب عملکرد سیب را در باغات افزایش دهند. همچنین احداث این‌گونه باغات با ارتفاع کم درختانش و استاندارد بودن اندازه‌‌هایش امکان هرس و برداشت میوه به صورت مکانیزه را نیز فراهم می‌آورد.

در نهایت این افزایش عملکرد چقدر خواهد بود؟

در صورت اجرای درست پروتکل، با همت شرکت‌های کشت بافتی تولیدکننده این پایه‌‌ها و حمایت‌های علمی و فنی پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران و تصمیم صحیح باغداران برای استفاده از این پایه‌ها به جای پایه‌های بذری می‌توان عملکرد سیب کشور را در یک بازه زمانی چند ساله به 2 برابر افزایش داد.

کشت بافتی چیست؟

تکثیر گیاهان در آزمایشگاه در شرایط درون شیشه را که منجر به تولید گیاهان یکنواخت از لحاظ ژنتیکی و عاری از هرگونه بیماری می‌شود، تکثیر به روش کشت بافتی می‌گویند. همچنین کشت بافت امکان تولید در مقیاس وسیع (میلیون‌ها گیاه در مدت زمان کوتاه) و نیز امکان تولید در تمام فصول سال و در تمام نقاط جغرافیایی کشور را فراهم می‌آورد.

برای تولید این پایه‌های کشت بافتی چه مراحلی را طی می‌کنید؟

جعفرخانی: تکثیر گیاهان در آزمایشگاه در شرایط درون شیشه و کشت بافت امکان تولید در مقیاس وسیع و نیز امکان تولید در تمام فصول سال و در تمام نقاط جغرافیایی کشور را فراهم می‌آورد

ابتدا ریز نمونه‌ها از ارقام گیاهی برتر انتخاب می‌شود، سپس در محیط آزمایشگاهی ضدعفونی و در محیط کشت بهینه در درون لوله آزمایشگاهی مستقر می‌شوند. پس از یک ماه که ریز نمونه‌ها رشد کردند به مرحله پرآوری یا تکثیر درون شیشه‌های آزمایشگاهی منتقل می‌شوند. در این مرحله در هر ماه تعداد گیاهچه‌ها 4 تا 5 برابر افزایش می‌یابد. (در این مرحله می‌توان میلیون‌ها گیاه تولید کرد.) پس از مرحله تکثیر گیاهچه‌ها به مرحله ریشه‌زایی وارد و در آنها ریشه‌دهی القا می‌شود. پس از این مرحله گیاهچه‌های ریشه‌دار شده به گلدان‌های یکبار مصرف منتقل و در گلخانه‌های سازگاری مستقر می‌شوند. عموما پس از 2 ماه، گیاهان آماده انتقال به گلخانه‌های معمولی و پس از 4 ماه آماده انتقال به نهالستان هستند.

آیا تاکنون از چنین پایه‌هایی در تولید سیب یا محصولات دیگر استفاده شده است؟

از این پایه‌ها در خارج از کشور استفاده شده است. داخل کشور هم در مرحله پایلوت‌سازی، نتایج طرح مصوب پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران (تعداد محدودی نهال‌های کشت بافتی) به مدیریت بیوتکنولوژی کشاورزی غرب و شمال غرب کشور (یکی از زیر مجموعه‌های پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی) منتقل و در آنجا کشت و پیوند شدند. اما خوشبختانه تولیدات 3 شرکت دانش‌بنیان که دانش فنی تکثیر این پایه‌ها را از پژوهشکده دریافت کرده‌اند در مرحله نهالستان هستند.

این پایه‌ها نسبت به یکدیگر تفاوت‌هایی دارند، از جمله این‌که پایه‌های مالینگ ـ مرتون MM111 خیلی کوتاه‌کننده نیستند، ولی مقاومت نسبتا خوبی به بیماری‌ها و آفات دارند، در حالی که پایه‌های MM106 کوتاه‌کننده‌تر هستند و نکته قابل توجه در این پایه‌ها این است که آنها برای رشد با مناطق جغرافیایی کشور سازگارند و در مناطق کشت شده موجب افزایش عملکردی حداقل 2 برابر خواهند شد. البته آزمایش‌ها نشان داده پایه‌هایMM111 برای مناطق بادخیز مناسب نیستند.

آینده تولید سیب در کشور را با اجرای این طرح چگونه اریابی می‌کنید؟

امیدواریم در صورت برنامه‌ریزی با استفاده از این پایه‌ها یا پایه‌های جدید دیگر که از طریق کشت بافت تکثیر می‌شوند بدون افزایش سطح زیر کشت یا افزایش مصرف آب بتوان محصول سیب کشور را به 2 برابر رساند.

با وجود چنین فناوری‌هایی، کشاورزی در آینده چقدر از بیوتکنولوژی متاثر خواهد شد؟

آنچه مسلم است این‌که روش معمول افزایش کمیت و کیفیت محصولات کشاورزی اعم از گیاهی و دامی در حال حاضر به تنهایی پاسخگوی نیاز غذایی جهان نیست. در نتیجه نیاز جدی به استفاده از روش‌های نوین برای کاهش زمان و هزینه به نژادی (اصلاح نژاد) در جهت افزایش میزان کمیت و کیفیت محصولات است و بیوتکنولوژی کشاورزی به‌عنوان مهم‌ترین فناوری نوین به‌طور مستقیم این قابلیت را دارد که در حداقل زمان میزان کمیت و کیفیت محصولات کشاورزی را افزایش دهد.

دلیل این امر استفاده از فناوری‌های جدید شامل مهندسی ژنتیک، ژنومیکس، پروتئومیکس، نانوبیوتکنولوژی و بیوتکنولوژی میکروبی در جهت افزایش تحمل به تنش‌های زنده (بیماری‌ها و آفات) و غیر زنده (خشکی، شوری، سرما، گرما و...) و تولید گیاهان سالم عاری از عوامل بیماری‌زا و نیز کاهش میزان ضایعات و از طرف دیگر تولید مواد با ارزشی از قبیل سوخت زیستی، بیوکمپوست، آنزیم‌ها و سایر مواد بیولوژیک با ارزش ازقبیل سموم و کودهای بیولوژیک است.

بهاره صفوی / گروه دانش

newsQrCode
ارسال نظرات در انتظار بررسی: ۰ انتشار یافته: ۰

نیازمندی ها