تنها غذا عامل چاقی یا لاغری نیست

این محقق در گفت‌وگوی اختصاصی با سیب به تصور نادرست بسیاری از افراد اشاره می‌کند که چاقی یا لاغری را صرفا در گروی مصرف مواد غذایی می‌دانند. او معتقد است نه تنها مواد غذایی، بلکه ژن‌های مختلفی که بتازگی گروهی از آنها کشف شده‌اند، نقش کلیدی در این زمینه دارند.

شما مدت‌هاست روی مقوله چاقی و لاغری و ایجاد تغییرات در فیزیولوژی بدن انسان کار می‌کنید. در پروژه اخیرتان در این زمینه دقیقا به دنبال چه چیزی هستید؟

ما از مدت‌ها پیش به دنبال کشف ژن‌هایی بودیم که کار اصلی آنها کنترل فیزیولوژی ساختار چربی در بدن است، اما نکته مهم این است که این ژن‌ها در نقاط مختلفی از بدن پراکنده شده‌اند. بعضی از ژن‌هایی که مورد بحث ما هستند در مغز وجود دارند و برخی نیز فعالیت هورمون‌های اساسی بدن را تحت کنترل خود دارند. ما یک‌سری از آنها را در کبد پیدا کرده‌ایم. در سلول‌هایی که چربی در بدن ترشح می‌کنند نیز این ژن‌ها دیده می‌شوند. به همین دلیل است که باید پذیرفت دستیابی به رموز چاقی یا لاغری به این سادگی‌ها نیست.

نکته‌ای که باید به آن توجه داشته باشیم این است که غذا خوردن تنها دلیل اصلی چاقی یا لاغری نیست. بسیاری فکر می‌کنند که با ایجاد تغییرات وسیع در حجم و نوع مواد غذایی که مصرف می‌کنند می‌توانند مسیر چاق شدن یا لاغر شدن را متحول کنند، اما آنها باید این نکته را مد نظر داشته باشند که غذا خوردن مهم نیست، بلکه مهم این است که بدن چه کاری با این انرژی به دست آمده از مصرف مواد غذایی انجام می‌دهد. در اینجا باید به عملکرد مغز به عنوان فرمانده بدن اشاره کرد. کنترلی که مغز بر اندام‌های داخلی بدن دارد تأثیر چشمگیری بر حرکت بدن در مسیر چاقی یا لاغری دارد.

ما به مواد غذایی که همه روزه از سوی افراد مصرف می‌شود تا انرژی مورد نیاز بدنشان تأمین شود به عنوان حامل‌های مواد شیمیایی نگاه می‌کنیم که مثل نوعی دارو وارد بدن می‌شوند و بر ژن‌ها و عملکردشان در بدن تأثیر می‌گذارند. پس بخوبی مشخص می‌شود که ژن‌های مورد بحث ما به طرز چشمگیری از مواد غذایی و مواد شیمیایی که به همراه آنها وارد بدن می‌شوند تأثیر می‌گیرند. درک این رابطه پاسخی مناسب برای ابهامات افرادی است که فکر می‌کنند تنها خوردن مواد غذایی در چاقی یا لاغری تأثیر دارد. شاید اکنون آنها بتوانند این موضوع را بهتر درک کنند که عملکرد ژن‌ها در کنار مواد غذایی که مصرف می‌کنند در چاقی یا لاغری تأثیرگذار است. من باید به این افراد بگویم کالری تنها نکته مهم نیست. البته بسیاری از آنهایی که به دنبال چاق یا لاغر شدن هستند همواره روی کالری متمرکز می‌شوند. آنها باید بدانند که مواد شیمیایی همراه غذا و اثرگذاری شان بر ژن‌ها نقش تعیین‌کننده‌ای دارند.

بدون شک عملکرد مغز در این میان بسیار مهم است. همان‌طور که در عملکردهایی نظیر نفس کشیدن مغز به عنوان یک فرمانده مخفی عمل می‌کند، در فرآیند چاقی یا لاغری نیز نقش تعیین‌کننده‌ای دارد، اما عملکرد مغز در این ماجرا به گونه‌ای نیست که ما در لحظه متوجه آن شویم. مغز تأثیرگذاری همیشگی خود را بر این فرآیند دارد و این درحالی است که ما کارهای روزمره خود را انجام می‌دهیم. پیش از این مشخص شده است که مغز می‌تواند مسیر مصرف شدن این کالری‌ها را کنترل کند البته فرد کنترلی در این زمینه ندارد و این کار به صورت کاملا ناخودآگاه صورت می‌گیرد، یعنی این‌گونه نیست که ما فکر کنیم هم اکنون کالری‌های جذب شده در بدن چگونه مصرف شوند.

قضیه بسیار پیچیده است. ما متوجه شده‌ایم موادی در محیط هستند که به نحوی وارد بدن می‌شوند و در چاقی یا لاغری فرد تأثیرگذار می‌شوند. ما هم اکنون از این بابت مطمئن هستیم که ورود این مواد و تأثیرگذاریشان بر ژن‌های مورد نظر نقش اساسی را در چاقی یا لاغری افراد ایفا می‌کنند، اما با ابزارها و فناوری‌هایی که فعلا در اختیار داریم نمی‌توانیم آن را ثابت کنیم و به همین دلیل بیشتر به یک پیش‌بینی شبیه است تا اثبات.

این یک مقوله کاملا پیچیده است و هنوز اطلاعات زیادی درباره تأثیر محیط جغرافیایی بر چاق یا لاغر شدن افرادی که در یک گروه یا جامعه زندگی می‌کنند در اختیار نداریم. در واقع هر کدام از فاکتورهایی که در این زمینه تأثیرگذارند خود زیر فاکتورهای زیادی دارند و به همین دلیلی نمی‌توان براحتی درخصوص عوامل جغرافیایی روی مقوله چاقی و لاغری صحبت کرد.

دقیقا همین‌گونه است. باید گفت 2 فاکتور تعیین کننده ژن‌ها و  محیط ـ که در اینجا منظور از محیط، مواد غذایی مصرفی و مواد شیمیایی همراه آنهاست ـ‌ تأثیر مهم و تعیین‌کننده‌ای بر ساختار فیزیولوژی بدن دارند و اگر یکی نباشد دیگری هم تأثیری ندارد. از این رو باید تاکید کرد که ژن‌ها به تنهایی برای اثرگذاری برچاقی و لاغری کافی نیستند. محیط (غذا) هم مهم است.

برنامه بعدی ما کار روی این نکته است که از بعد مولکولی و در کل ریزترین اجزای سازنده بدن، چه عوامل و فاکتورهایی بر ژن‌های تازه کشف شده و اثرگذار در چاقی یا لاغری نقش دارند و همچنین بعکس یعنی این ژن‌ها خود بر چه بخش‌هایی از بدن تأثیر می‌گذارند.

در دنیا شمار قابل توجهی از مردم با مشکل چاقی مواجه هستند، اما نکته مهم این است که بسیاری از این افراد به بیماری‌های دیگری نظیر دیابت یا سرطان نیز مبتلا هستند. این نکته‌ای است که دانشمندان علوم پزشکی نیز بر آن تأکید دارند، ‌چرا که چاقی با بیماری‌های زیادی نظیر سرطان و دیابت ارتباط دارد، گرچه وجود این ارتباط برای ما روشن شده است، اما هنوز دلیل آن را نمی‌دانیم و امیدواریم در آینده نزدیک آن را کشف کنیم.