گمانه زنی نکنیم

به طور خلاصه برای ساخت یک سردیس مجسمه‌ساز ابتدا پس از بازیابی نرم‌افزاری چهره و به دست آوردن مختصات نقاط مرجع، آنها را نظیر به نظیر روی مدلاژ گچی پیاده می‌کند تا شباهت حاصل شود. سپس از مدلاژ گچی قالب سیلیکونی گرفته می‌شود و مدل مومی تهیه می‌شود. آنگاه به روشی که به آن «پوسته سرامیکی» گفته می‌شود، قالب ریخته‌گری تهیه شده و درون آن مذاب برنز جای می‌گیرد تا مجسمه نهایی به وجود آید.

کلا فرآیند ریخته‌گری مجسمه‌های برنزی ضمن ریسک خرابی بالا، زمان و هزینه‌های زیادی را شامل می‌شود. به طوری که در حال حاضر، ریخته‌گری یک سردیس برنزی حدود 6 میلیون تومان هزینه می برد.

ناپدید شدن مجسمه‌ها را یکی از دوستانم به من اطلاع داد. ابتدا تصورم بر این بود که برای مرمت آنها را برده‌اند، ولی با تحقیقی که کردم متوجه قضیه شدم. ابتدا مطلب برای من قابل هضم نبود؛ زیرا در زمان نصب این آثار کلیه ملاحظات را به منظور استحکام به کار بسته بودم، ولی در نهایت مجبور به پذیرش شدم.

ربوده شدن سریالی مجسمه‌های شهر تهران از ابتدای اردیبهشت سال جاری موضوع رسانه‌ها قرار گرفت. علی‌رغم آنچه سرقت‌ها را در اغلب اخبار، به روزهای بعد از سال جاری نسبت داده‌اند، در مورد کارهای خودم باید متذکر شوم که مجسمه‌های ستارخان و باقرخان را قبل از ایام عید و به فاصله 3 هفته سرقت کرده بودند. این موضوع را در همان زمان پیگیری کردم و متاسفانه در برخی موارد جواب سربالا شنیدم و نتیجه‌ای به همراه نداشت. نه‌تنها اقدام عاجلی صورت نگرفت بلکه مقاومتی را حس می‌کردم که این خبر به گوش مدیران ارشد نرسد.

سردیس‌های ستارخان و باقرخان، چهاردهمین و پانزدهمین کار من با همکاری برادرم بودند. هر دو اثر 85 سانتی‌متر ارتفاع و حدود 80 کیلوگرم وزن داشتند و با مقیاس 2/1 ابعاد طبیعی بدن انسان و از جنس برنز ساخته شده‌اند. مجسمه ستارخان در سال 84 در پارک ستارخان واقع در خیابان ستارخان و مجسمه باقرخان در سال 86 در پارک شهرآرا نصب شد. در آن زمان قراردادهای اجرای این دو مجسمه هر یک به مبلغ 7 میلیون تومان منعقد گردید. با احتساب هزینه‌های جانبی پایه، نصب و... در حقیقت هیچ گونه انتفاع مادی برای من به همراه نداشت.

بله در همان زمان و با راهنمایی یکی از مدیران سابق شهرداری، در تاریخ دهم فروردین نامه‌ای را به جناب دکتر قالیباف ـ‌ شهردار تهران ـ نوشتم و رونوشت آن را برای جناب مهندس چمران ـ‌ رئیس محترم شورای شهر تهران ـ ارسال کردم. بعد از طرح موضوع، با دستور شهردار در 22 فروردین مراتب به سازمان بازرسی شهرداری ارجاع شد و همان طور که همگی مطلع هستند همچنان در دستور کار پلیس و ارگان‌های ذی‌ربط قرار دارد.

خیلی جالب است بدانید موقعی که هنگام سرقت مجسمه باقرخان تعدادی از سنگ‌های پایه آن شکست، در چند روز بعد مشاهده کردم پایه را با سنگی از جنس دیگر مرمت کرده بودند.

در مورد پایه مجسمه ستارخان باید اضافه کنم که آن پایه خود یک اثر هنری بود. زحمات زیادی را جهت طراحی اجرای آن متحمل شدم. پس از ربوده شدن مجسمه به طوری که در خبرها و عکس‌ها موجود است، این پایه تا چند روز اخیر نیز سالم باقی مانده بود. هفته پیش دیدم سنگ‌های آن را شکسته‌اند و مشخص بود این حرکت به عمد صورت گرفته است. خیلی دوست دارم بدانم آنجا چه می‌گذرد.

به منظور به حداقل رساندن امکان سرقت آثار حجمی شهر، طرحی را در دست تدوین دارم تا مقاومت استحکامی آنها بیشتر شود. در روزهای آتی این طرح را به شهرداری تهران ارائه خواهم کرد. هر چه تدابیر امنیتی بیشتر شود قطعا احتمال آسیب‌دیدگی کاهش می‌یابد.

برای مجسمه‌های ستارخان و باقرخان خوشبختانه مدل گچی آنها را موجود دارم و می‌‌توان از روی آنها قالب ساخت و ریخته‌گری کرد و با ملاحظات امنیتی و ضد سرقت مجددا نصب کرد.از آنجایی که به لحاظ مادی خسارت زیادی به شهر وارد نشده، جبران آن به سادگی قابل بازگشت است. متاسفانه خسارات معنوی آن جبران‌ناپذیر است؛ به عنوان مثال مجسمه شهریار اثر استاد علی قهاری و مجسمه انتزاعی نیم‌تنه اثر استاد محمدعلی مددی نیز در فهرست آثار ربوده شده قرار دارد و این اساتید در قید حیات نیستند.

از همه اینها گذشته با اعلام به موقع خبر از مجاری قانونی و با تدبیر مدیریت شهر، زمینه‌ای برای سوءاستفاده بیگانگان و مغرضین ایجاد نشد، ولی باید قبول کرد که رخداد تخریب آثار هنری شهر خصوصا مجسمه‌ شخصیت‌های ملی ـ‌ مذهبی، آسیب‌های معنوی و اجتماعی را به همراه داشت. مردم از مسوولان توقع دارند با اقدام عاجل برای جایگزینی سریع مجسمه‌ها و اعلام خبر آن به مردم می‌توان بر جو به وجود آمده غلبه کرد.

پیام من به مسوولان این است که بیشتر به جای آن که به دنبال مقصر باشند، راه علاجی را تدبیر کنند تا باقیمانده مجسمه‌ها مورد تعرض واقع نشوند.

اما فارغ از شکل بهره‌برداری سارقان فعلی، دغدغه دیگری مبنی بر آشنایی دیگر سارقان با این زمینه، برای من به وجود آمده است. اگر مسوولان با رویکرد مناسبی با موضوع برخورد نکنند احتمال تسری این گونه سرقت‌ها به شهرستان‌های دیگر نیز به وجود می‌آید.

این روزها من شنیده‌ام که مسوولی در گفتگویی گفته‌ است که نمی‌توان برای هر مجسمه نگهبان گذاشت. بنده هم به این امر واقفم منتهی باید عرض کنم که مجسمه ستارخان نزدیک به اتاق نگهبانی پارک بود. این سرقت‌ها توسط یک نفر قابل انجام نیست و مطمئنا چنین سارقانی خودشان را برای هر گونه درگیری آماده و تجهیز می‌کنند، لذا وجود نگهبان عامل بازدارنده‌ای محسوب نمی‌شود. موضوع دیگری یکی از دست‌اندرکاران شهری در خبرهای اخیر مطرح کردند این بود که «نمی‌توان مجسمه‌های شهر را با سیم ‌خاردار محصور کرد یا حفاظ گذاشت». باید در پاسخ به ایشان عرض کنم که فعلا علی‌رغم ظاهر نامناسب، داشتن حفاظ برای مجسمه‌ها بهتر از دزدیده شدن آنهاست.

ساخت آثار حجم همان طور که شما گفتید وقت زیادی را می‌طلبد که این مدت باعث ایجاد خطرات فراوانی نیز می‌شود. به عنوان مثال در حین ساخت مجسمه ستارخان افتخار آشنایی با نتیجه ستارخان «آقای سامی سردار ملی» را پیدا کردم و الان به دوستی با ایشان افتخار می‌کنم. همچنین زمانی که شروع به ساخت مجسمه باقرخان کردم، مادربزرگم را از دست دادم.

آن روزها در خلوت خودم می‌گریستم و مجسمه می‌ساختم. همه اینها گذشت و آثاری ساخته شد که اکنون شاید به قول شما در ریخته‌گری‌ها ذوب شده و از بین رفته‌اند. نمی‌دانم چه باید بگویم. حس از بین رفتنشان گفتنی نیست. تصور می‌کنم که جزیی از وجودم را از دست داده‌ام. روزهای اولی که مطلع شدم که این آثار به سرقت رفته‌اند تنها به این فکر می‌کردم که چه سرنوشتی در انتظار آنهاست. شاید بهتر بود که اصلا ساخته نمی‌شدند.

بهترین جنس برای مجسمه‌هایی که در محیط‌های عمومی و فضای باز نصب می‌شوند، برنز است و جایگزین ندارد؛ زیرا در مقابل شرایط جوی و اقلیمی مقاومت خوبی دارند، ضمن این‌که قابل تخریب نیستند. با شرایط جدید باید اضافه کنم که در برابر سرقت فعلا آسیب‌پذیر هستند.

آثار یک هنرمند جزیی از وجود او تلقی می‌شود و من حق مالکیت معنوی آثارم را برای خود قائل هستم. این حقیر به عنوان جزئی از جامعه هنرمندان کشور افتخار پیدا کردم تا نامم بر شناسنامه این دو اثر ثبت شود و خدمتی را برای بیان تاریخ با زبان هنر به هموطنانم داشته باشم. مع‌الاسف با رخداد اخیر این انگیزه ناکام مانده است.