روز‌های آخر چادرشب

در این میان مرکز عمده چادرشب بافی گیلان شامل روستاهای اطراف شهرستان رودسر به خصوص قاسم‌آباد سفلی و علیاست. تولید چادرشب توسط زنان روستایی این مناطق و در فصول غیر کشاورزی توسط دستگاه‌های بافندگی سنتی خاص صورت می‌پذیرد.نوع مرغوب این تولیدات از کجین (نوعی ابریشم درجه 3) بافته می‌شود، اما امروزه تولیدات نخی و کاموایی آن بیشتر متداول است. چادرشب جزئی از لباس محلی زنان منطقه قاسم آباد بوده و مصارف متعدد دیگری در زندگی مردم مناطق روستایی دارد.این محصول به عنوان روتختی،رختخواب پیچ، بقچه، زیرانداز، پرده، رومیزی و... نیز در زندگی روزمره مردم بسیاری از نقاط گیلان مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته بازار عمده داد و ستد چادرشب در محدوده مراکز تولید و در بازار روزهای مناطق شهری و روستایی گیلان است؛ اما با تولید محصولات جانبی که از این منسوجات ساخته می‌شود از جمله کلاهک آباژور، رومیزی، روتلفنی، روتلویزیونی، روطاقچه‌ای و... می‌توان بازار وسیع‌تری برای این محصول دستی زنان پرتوان و سختکوش روستایی پیش‌بینی کرد. علاوه بر موارد مذکور در استفاده چادرشب؛ این محصول به صورت سنتی به دور کمر زنان روستایی به هنگام کار و حمل فرزندانشان بسته می‌شود. از چادرشب در فصل زمستان به دلیل ایجاد گرما بیشتر استفاده می‌شود.

تقریبا در همه خانه‌های قاسم آباد یک دستگاه چادرشب باف پیدا می‌شود.اغلب دختران قاسم‌آبادی چادرشب مرغوب را به منظور تهیه جهیزیه شان بافته و آماده می‌کنند و این نوع محصول بندرت برای فروش عرضه می‌شود. چادرشب که در زبان عامیانه به آن کمردبد نیز می‌گویند یکی از صنایع دستی معروف در شرق گیلان است که بیشتر در منطقه قاسم‌آباد تولید می‌شود. پارچه چادرشب باریک به عرض 31 سانتی‌متر و طول 2 متر است که نقش‌هایش را در پود نمودار می‌کند.چادرشب با تقسیم توپ پارچه به 6 قسمت و دوختن آنها به یکدیگر تهیه می‌شود. به طور متوسط بافتن چادرشب یک ماه طول می‌کشد زیرا زنان قاسم آباد در ساعات فراغت از خانه‌داری، پارچه بافی می‌کنند و در روز بیشتر از3 تا 4 ساعت وقت صرف آن نمی‌شود.

برای بافت چادرشب که مخلوطی از کجین و نخ پنبه‌ای تابیده است یک کیلو کجین مصرف می‌شود. مهم‌ترین مشکل چادرشب بافی گرانی کجین است و به همین دلیل استفاده از نخ کاموا برای ایجاد نقش‌های رنگی رفته رفته متداول شده که البته به اصالت و مرغوبیت این هنر دستی لطمه زیادی وارد کرده است.

اهالی قاسم‌آباد برای حفظ آداب و رسوم محلی بخصوص پوشیدن لباس‌های سنتی و برگزاری مراسم عروسی بسیار کوشا هستند. چادرشب جزئی از لباس محلی زنان و هدیه‌ای ارزشمند در جهیزیه دختران است. پروفسور آبراهام پوپ که در خصوص فرهنگ ممالک شرق تحقیق کرده است دربخشی از گزارش خود درباره نقش‌های روی چادرشب‌ها می‌نویسد:نقش شانه که در چادرشب‌ها دیده می‌شود یادآورنده هنر عامیانه قفقاز است که برای مردم،خواص سحرآمیز بسیاری داشته است،همچنین تصاویر اردک و غاز و درخت و گل را نشانه‌های معمولی برکت و شادی می‌داند. بافندگان روستایی نیز این فرم‌ها را نشانه برکت و شادی می‌دانند و می‌گویند: از کودکی این فرم‌ها را آموخته‌ایم و این اشکال نمی‌تواند چیزی غیر از برکت معنی داشته باشد.

این محقق شرق‌شناس اشاره به صف اسب‌ها و سواران برجسته‌ای دارد که بر روی چادرشب‌ها نقش شده است و آن را با نقش قالی (پازیریک) که به همین شکل دارای صفی از سواران در کنار برکه‌ای است مقایسه می‌کند اما متاسفانه این گونه نقش‌ها دیگر بافته نمی‌شود و بندرت می‌توان این نقش‌ها را در چادرشب‌های قدیمی یافت.

زنان روستایی در پاسخ این سوال که علت بافته نشدن این‌گونه نقش‌ها چیست،‌ می‌گویند: تا سال‌ها پیش این فرم‌ها در چادرشب‌های قاسم آباد بافته می‌شد، اما این نقش جزء نقوش پرکار است و وقت زیادی می‌برد. همچنین هزینه زیاد زندگی، بافندگان را مجبور کرده تا هرچه زودتر کار بافت را تمام و در بازار به فروش رسانند. از این رو استفاده از این نقش‌ها مقدور نیست و سعی بر این است که فرم‌های ساده‌ای انتخاب شود تا چادرشب زودتر بافته شود.

چادرشب بافان از آینده شغل خود نا‌امیدند

سیما اکبرنیا یکی از زنان چادرشب باف منطقه قاسم آباد علیا در خصوص وضعیت موجود این هنر دستی گیلان گفت: زنان چادرشب باف از قدیم به این شغل مشغولند و این هنر را ما از مادران و مادران ما نیز از مادربزرگان ما آموخته‌اند، تنها منبع درآمدی ما بافت چادرشب و فروش آن در بازار است، اما امروزه ما با مشکلات فراوانی در این رابطه مواجه هستیم. وی عدم اختصاص تسهیلات وامی و بلاعوض، عدم برخورداری از بیمه شغلی،گرانی مواد اولیه و عدم ‌وجود این مواد با نرخ دولتی را از جمله مهم‌ترین مشکلات زنان چادرشب باف دانست وافزود: توجه مسوولان مربوطه به این هنر اصیل در حفظ هنر چادرشب بافی و همچنین رغبت بیشتر هنرمندان به بافت چادرشب تاثیر بسزایی دارد. این بانوی هنرمند گیلانی ادامه داد: با وضع موجود زنان چادرشب باف یکی پس از دیگری هنر تاریخی چادرشب بافی را کنار گذاشته و ممکن است تا چند سال آینده گردشگران جویای چادرشب دیگر نتوانند این هنر دستی را در قاسم‌آباد بیابند. وی از مسوولان خواست که برای حفظ این هنر اصیل فکری اساسی کنند.

سازمان میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری گیلان برگزاری واحدهای آموزشی در شهرستان‌ها و جذب هنرجو در رشته‌های صنایع دستی بخصوص چادرشب بافی را از اقدامات حمایتی خود در سال‌های گذشته می‌داند. البته تداوم این‌گونه حمایت‌ها از صنایع دستی گیلان و بخصوص چادرشب بافی جوانان را به یادگیری این هنر اصیل گیلانی ترغیب می‌کند.

به عقیده کارشناسان، هنرمندان بافنده چادرشب‌های رنگین قاسم‌آبادی از نظر ذوق و زیباشناسی و هنر رنگ‌آمیزی بافته‌های خویش به مرحله زیباشناسی علمی رسیده‌اند. این روستاییان علم خویش را مدیون کار و تلاش و زندگی آزادشان در دامان طبیعت هستند، آنها بخوبی نیازهای زندگیشان را در چادرشب‌ها پاسخ می‌گویند. این بافندگان نشاط‌ها، هیجان‌ها، ترس و تشویششان را با استفاده از تقابل‌های رنگی بر روی چادرشب‌ها می‌بافند.